Apicius
Apicius (od Apikio) esas Romana koquo-receptaro, ofte kredate kompilesir ye la fino di la 4ma o la komenco di la 5ma yarcento pK e skribita en linguo ke esas multamaniere plu simila a Vulgara kam Klasika Latina.
La nomo "Apicius" longatempe asociesas kun exajerate rafinita amo por manjajo, de la kustumi di frue portanto di la nomo, Marcus Gavius Apicius, Romana gastronomo ed amanto di luxo rafinata, qua vivis ultempe en l'1ma yarcento pK, dum la regno di Tiberius. Il esas kelkafoye erore asertita esar l'autoro di la libro qua pseudoepigrafe* atribuesas a lu.
Apicius esas texto qua uzesis en la koqueyo. En la maxim frua edituri imprimita, ol esis maxim ofte donita la generala titulo De re coquinaria ("Ye la temo di koquo") ed atribuesas a la nekonocata Caelius Apicius, inventuro apogita sur la fakto ke un de la du manuskripti titulizesas kun la vorti "API CAE".[1]
Aranjuro
[redaktar | redaktar fonto]
La texto aranjesas en dek libri, en aranjuro qua similesas la moderna koquolibri:[2]
- Epimeles — La sorgema menajisto
- Sarcoptes — La karno-hachilo
- Cepuros — La gardenisto
- Pandecter — Multa ingredienti
- Ospreon — Legumi
- Aeropetes — Uceli
- Polyteles — La gastronomo
- Tetrapus — La quadripedo
- Thalassa — La maro
- Halieus — La peskisto
Manjaji
[redaktar | redaktar fonto]La nutrivi deskriptita en la libro esas utila por rikonstruktar la dietala kustumi di l'anciena mondo proxim la Mediteranea baseno. Ma la recepti direktesas por la klasi maxim richa, e kelki kontenas quo esis exotika ingredienti ye tatempe (ex., flamingo). Simpla recepto ek Apicius (8.6.2–3) sequas:[3]
- ALITER HAEDINAM SIVE AGNINAM EXCALDATAM: mittes in caccabum copadia. cepam, coriandrum minutatim succides, teres piper, ligusticum, cuminum, liquamen, oleum, vinum. coques, exinanies in patina, amulo obligas. [Aliter haedinam sive agninam excaldatam] <agnina> a crudo trituram mortario accipere debet, caprina autem cum coquitur accipit trituram.
- KAPROKARNO O MUTONOKARNO-STUFAJO. Pozez la peci di karno aden kasrolo. Tenue hachez onyono e koriandro, pistata pipro, levistiko, kumino, liquamen, oleo, e vino. Koquez, ekturnez aden kasrolo desprofunda, pludikigez kun frumento-amilo. Se vu pozas mutonkarno vu devas adjuntar la kontenajo di la mortero kande la karno ya ankore esas kruda, se kapro, adjuntez lu kande lu koquesas.
Edituri alternativa
[redaktar | redaktar fonto]
En tote diferenta manuskripto, existas anke tre abreviita epitomo titulizita Apici excerpta a Vinidario, "posho-Apicius" da "famozo" nomita Vinidarius,[4] facita erste dum Karolingian epoko; transvivesas en unopla 8ma yarcenta unciala manuskripto.[5] Tamen, malgre la titulo, ca libreto ne esas extrakturo del Apicius-texto ni havas nun, nam ol kontenas materii qui ne existas en la plu longa Apicius-manuskripto. Sive en kelka texti, qui perdesis depos ke la kopiuro facesis e la tempo kande la manuskripti skribesis, sive nultempe existis "regulal' Apicius"-texti, nam la kontenajo chanjesis ulatempe pose, kande ol adaptesis da lektanti.
Kande manuskripti aparis, existis du frua edituri imprimita di Apicius, en Milano (1498)[6] e Venezia (1500). Quar plusa edituri en la sequanta quar yardeki reflektas l'apelo di Apicius. En la longa-regulal' edituro of C. T. Schuch (Heidelberg, 1867), la redaktanto adjuntis kelka recepti de la Vinidarius manuskripto.
Inter 1498 (la dato di l'unesma edituro imprimita) e 1936 (la dato di tradukuro e bibliografio di Apicius da Joseph Dommers Vehling), existis 14 edituri di la texto Latina (plus un posible edituro apokrifta). La verko ne larje tradukesis, tamen; l'unesma tradukuro esis aden Italiana, en 1852, sequanta en la 20ma yarcento per du tradukuri aden Germana e Franca. La tradukuro Franciana da Bertrand Guégan adjudikesis la 1934 Prix Langlois de l'Académie française.
Vehling facita l'unesma tradukuro di la libro aden Angliana sub la titulo Cookery and Dining in Imperial Rome (Koquado e dinear en Imperial' Roma). Lo unesme editita en 1936 ed ankore imprimesas, riimprimita en 1977 da Dover Publications. Nun ol nur havas historiala intereso, nam la savo pri Latina di Vehling ne omnatempe esis adequata por la desfacila tasko di tradukar, e plura plu pose, e nun plu fidinda tradukuri ja existas.
Noti
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ The Roman Cookery Book, trans.
- ↑ The Roman Cookery Book, trans.
- ↑ About Vinidarius himself nothing is known; he may have been a Goth, in which case his Gothic name may have been Vinithaharjis.
- ↑ Apicius: A Critical Edition with an Introduction and an English Translation, ed.
- ↑ Under the title In re quoquinaria.
- ↑ http://www.academie-francaise.fr/bertrand-guegan