Luanda
| Luanda | ||
| ||
| Panoramo pri Luanda. | ||
| Lando: |  Angola
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 8°50'18" S | |
| Longitudo: | 13°44'04' E | |
| Surfaco: | 113 km² | |
| Habitanti: | 2 487 484 (2018) | |
| Denseso di habitantaro: | 22.000 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.gpl.gv.ao | ||
Luanda esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Angola. Segun statistiki de 2018, ol havis 2 487 484 habitanti. Lua tota surfaco esas 113 km². Lua metropolala regiono havas 2 417 km² e 7 805 000 habitanti.
Luanda esas la precipua portuo ed importanta industriala e komercala centro di Angola. Fondita ye la 25ma di januaro 1575[1] dal Portugalani, ol divenis chef-urbo di Angola en 1627. Nun ol koncentras multa industrii, nome di nutrivala produkturi, drinkaji, texaro, cemento, plastiki, konstrukto-materii, edc. La publika universitato Agostinho Neto, e la privata universitati Lusíada e la Katolika Universitato di Angola esas tri importanta docado-institucuri del urbo.
Nun, Luanda itere juas prospereso e kresko, e multa edifici alta modifikabas lua peizajo.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
Portugalano Paulo Dias de Novais fondis Luanda ye la 25ma di januaro 1576, e nomizis ol São Paulo da Assumpção de Loanda. Il adportis 100 familii por koloniigar ol e plusa 400 soldati. En 1618, Portugalani konstruktis la fortreso Fortaleza São Pedro da Barra, e pose du altra: la fortreso São Miguel en 1634, e la fuorto São Francisco do Penedo, konstruktita de 1765 til 1766.
De 1640 til 1648, Nederlandani okupis l'urbo e ribaptis ol Fort Aardenburgh. L'urbo uzesis por trafiko di sklavi a Brazilia de 1550 til 1836,[2] e Braziliana navi ofte videsis en la portuo di Luanda. La komerco di sklavi ank adportis richeso a militisti qui kaptis sklavi ed a lokala komercisti.[3]
Dum la 17ma yarcento, la populo Mbangala remplasis le Mbundu en la furniso di sklavi a lokala merkato di Luanda. Dum la yari 1750a, de 5.000 til 10.000 sklavi vendesis ibe omnayare.[4] Dum ca epoko, Angola, qua esis Portugalana kolonio, fakte funcionis kom kolonio di Brazilia, altra Portugalana kolonio. Existis forta influo Braziliana en Luanda til la nedependo di Brazilia, en 1822.
Dum la 19ma yarcento, Luanda juis importanta revoluciono en lua ekonomio. La komerco di sklavi abolisesis en 1836 e, en 1844, la portui di Angola apertesis ad extera komerco. Cirkume 1850, Luanda esis un ek la maxim prosperoza urbi de Portugalan imperio exter koloniala Portugal. En 1889 inauguresis aquedukto por furnisar aquo al urbo.
Dum Portugalana diktatoreso (Estado Novo) Luanda kreskis de 61 208 habitanti en 1940, de qui 14,6% esis blanki, til kosmopolita metropolo kun 475 328 en 1970, de qui 124 814, equivalanta a 26,3%, esis blanki, e cirkume 50 mil, o 10,5%, mestici. Quale altra granda urbi de Portugalan imperio en Afrika, Luanda ne afektesis da koloniala milito e duris prosperar. Artiklo de 1972 surnomizis ol "Paris de Afrika".
Kande Angola nedependanteskis en 1975, Luanda esis moderna urbo e la maxim multa habitanti esis Afrikani. Pos Dianto-revoluciono ye la 25ma di aprilo 1974, la nedependo, e la komenco dil interna milito di Angola de 1975 til 2002, la maxim multa blanki fugis kom refujanti a Portugal, ma kelk a Sudafrika.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
La reliefo di Luanda povas dividesar en du: la zono nomata baixa, konsistanta ek basa tereni kun anciena konstrukturi, e la zono alta, konsistanta ek kolinoza tereni kun plu nova konstrukturi. La basa regiono jacas proxim la portuo e havas streta stradi ed edifici del epoko koloniala.
La klimato dil urbo esas varma e miarida (Bsh segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger), influata dal oceanala fluo di Benguela, qua adportas kolda aqui de Atlantiko a lua litoro, e preventas kondenso dil humideso por formacar pluvo. La mezavalora temperaturo varias de 22,1°C en julio ed agosto til 28,6°C en marto.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 405 mm, e la maxim pluvoza monato esas aprilo, kun mezavalore 136 mm. Junio e julio esas monati komplete sika, kun pluvo-quanto di 0 mm.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Luanda comemora hoje 435 anos da sua fundação - Publikigita da Angop. Dato di publikigo: 25ma di januaro 2011. URL vidita ye 8ma di februaro 2011.
- ↑ Videz: Joseph Miller, Way of Death: Merchant Capitalism and the Angolan Slave Trade, London & Madison/Wis; James Currey & University of Wisconsin Press, 1988
- ↑ João C. Curto. Álcool e Escravos: O Comércio Luso-Brasileiro do Álcool em Mpinda, Luanda e Benguela durante o Tráfico Atlântico de Escravos (c. 1480-1830) e o Seu Impacto nas Sociedades da África Central Ocidental Publikigita da H-net.org. Dato di publikigo: 2002.
- ↑ Onwuka N., Njoku:Mbundu Dato di publikigo: 1997. Pagino/pagini: 38–39.