Fado

Imajo di fadista Amália Rodrigues

Fado (pr. c. fadu; "destino, fato") esas muziko-jenro atestita de la yari 1820a en Lisboa, Portugal, ma ol probable havas multe plu frua origino.

Historiisto ed experto pri fado Rui Vieira Nery asertas ke "la sola dependebla informo pri la historio di fado parole transmisesis e devenas de la yari 1820a e 1830a. Ma mem ta informo freque modifikesis da la generacionala transmiso-procedo per qua ol atingas ni hodie."

Malgre ke la origino esas desfacile trovebla, hodie fado ofte egardesas kom simple formo de kansono pri irga temo, ma ol mustas sequar certena tradicionala strukturo. En populala kredo, fado esas formo de muziko karakterizata da traurala melodii e liriki, ofte pri la maro o la vivo di povri, ed infuzita per sentimento di rezigno, fataleso e melankolio. To kelke kaptesas da la portugalana vorto saudade, "dezirego", simbolizanta sento di perdo (permananta, nereparebla perdo e la konsequanta dumviva domajo).

To similesas la karaktero dil muziko-jenro Morna de Kabo verda, forsan historiale ligita a fado en lua frua formo, ma retenis sua ritmala heredajo. Ta konekto a la muziko dil historiala portugalana urbana e marala proletariaro (navani, dok-laboristi, portuo-komercisti ed altra laboristi ordinare) esas anke trovebla en Modinha di Brazil e Kroncong di Indonezia, quankam omna ta muziko-jenri pose developis sua propra nedependanta tradicioni.

Famoza kantisti di fado inkluzas Amália Rodrigues, Dulce Pontes, Carlos do Carmo, Mariza, Mafalda Arnauth, António Zambujo, Ana Moura, Camané, Helder Moutinho, Carminho, Mísia, Cristina Branco, Gisela João e Maja Milinkovic.

Nomo

La vorto "fado" venas de la Latina vorto fatum, de ube la Ido-vorto "fato" anke devenas. La vorto esas ligita a la muziko-jenro ipsa, quankam amba senci esas cirkume sama en la du lingui. Tamen, multa kansoni profitas la duopla senco, quala "Com que voz" da Amália Rodrigues, qua inkluzas la liriko "Com que voz chorarei meu triste fado" ("Per qua voco me devas lamentar mea trista fato/kantar mea trista fado?").

Historio

Dulce Pontes

Fado aparis dum la frua 19ma yarcento en Lisboa, ed on kredas ke ol havas origino en la portuo-distrikti quala Alfama, Mouraria e Bairro Alto. Esas plura teorii pri la origino di fado. Segun uli lua origino od influi esas en la Mezepokala "cantigas de amigo" (amiko-kansoni) ed ula anciena islamana influo. Ol forsan evolucionis e formacesis, de mixuro de plura anciena muzikal jenri.

Fado-pleeri dum la meza 19ma yarcento esis precipue laboristi quala navani, qui ne nur kantis, ma anke dansis e batis la fado. Dum la duesma duimo dil 19ma yarcento, la afrikana ritmi divenis min importanta, e la pleeri divenis nur kantisti (fadistas).

La maxim famoza fadista dil 19ma yarcento esis Maria Severa.

Plu recente Amália Rodrigues, konocita kom la "Rainha do Fado" ("Rejino di Fado") esis maxim influiva en la popularigo di fado mondvaste. Fado-plei hodie povas akompanesar da kordo-quarteto o plen orkestro.

Muziko

Fado tipale employas la Doriana modo, Ioniana modo (natural majoro), kelkafoye swichant inter le du dum melodio- o verso-chanjo.

Partikulara stilala traito di fado esas la uzo di rubato, ube la muziko pauzas ye la fino di frazo, e la kantisto tenas la noto por dramatal efekto. La muziko uzas ritmi duopla-tempa e triopla-tempa (valso-stilo).

Varianti

Esas du chefa varianti de fado, nome ti dil urbi Lisboa e Coimbra. La Lisboa-stilo esas plu bone konocata - apud la rango di Amália Rodrigues, dum ke ta di Coimbra esas tradicionale ligita al universitato di ta urbo, ed olua stilo esas ligita al mezepokala trubaduri. Moderna fado esas populara en Portugal, e produktis multa famoza muzikisti. Segun tradiciono, por aplaudar fado en Lisboa on klakas la manui, ma en Coimbra on tusas quale on vakuigas la guturo.