Planko-sketado
Planko-sketado (verbo: planko-sketar; Angle skateboarding) esas de origino Usana sporto qua existas de la fino di la yari sisadek di la 20ma yarcento. La sporto developesis da ondo-glitanti qui volis ondo-glitar sur la tero, ed ofte esas ligit a yunarala kulturo.
Ca sporto esas exekutata per sketo-planko, planko de ligno (maxim ofte acero-ligno), du axi e quar roteti en qui trovesas single du soporti. Per movigar su per to e saltar per to on povas facar nombroza "artifici" e prodaji.
On avancas precipue per pulsar per onua dopa pedo, decensante sur pento, o per "pumpar" per sua gambi sur rampo. On povas du-maniere stacar dum planko-sketar: se onua dextra pedo esas dopa on stacas regular o natural; se onua sinistra pedo esas dopa on stacas goofy. Se on stacas per sua nenormala maniero dum tempo to nomizesas switch.
Pro la populareso di ca sporto venis specala defiaji qui anke uzesas por BMX (Biciklo-Motor-kruco. X = kruco) e rul-sketado.
En 2021 planko-sketado divenis sporto olimpiala unesmafoye che la Olimpiala Ludi en Tokio 2020, per du evento-tipi Angle street e park.
Dum la 21ma yarcento aparis elektrala sketo-planki qui bezonas nula esforco dal uzanto e movas vicee per motoro elektrala.
Tereno e stili[redaktar | redaktar fonto]
Diversa tipi de tereno esas uzata por planko-sketado. On povas sketar sur plana tereno per simpla manovri quala la manual exemple (rulante sur nur la dopa du roti). Stilo qua populareskis dum la 1980a e 1990a yari esas street, en qua on uzas obstakli tipale trovebla sur strado, exemple bordopetri, benki, pasamani ed eskaleri por exekutar artifici. Altra stilo praktikata sur plana tereno esas freestyle, en qua on uzas plu dina e lejera planko por exekutar tre teknikala e komplexa manovri.
La stilo vert esas praktikata sur rampi ("mi-tubi"), baseni e bolegi, ofte trovebla che sketo-parki. Anke uzata esas plu mikra, basa rampi (mini-ramp) qui ofras la posibleso exekutar manovri del stilo street.
Altra anciena ma min populara stilo esas downhill en qua on decensas (ofte slalome) sur pento. Ofte on uzas plu longa planko (longboard) por tala sketado.
La precipua metodo por saltar sur plana tereno esas la ollie inventita da Alan "Ollie" Gelfand. Surbaze ollie on povas konstruktar artifici quala la kickflip (komuna en la stili street e freestyle). En vert-sketado la precipua metodo esas air, atingata per acensar rapidege rampo e lansesar aden l'aero. On povas kombinar air kun diversa manovri en qui on exemple rotacas o sizas la planko per manuo (grab).
Historio[redaktar | redaktar fonto]
Planko-sketado inventesis dum la 1940a o 1950a yari da ondo-gliteri qui volis durar glitar kande l'oceano esis senonda. Ico nomizesis "sidewalk surfing" e l'unesma sketo-planki esis rudimenta konsistante ek ligna buxi, planki o mem kesti kun roti atachita.
Dum la 1960a yari plura kompanii en suda Kalifornia quala Jack's, Kips', Hobie, Bing's e Makaha komencis konstruktar sketo-planki ed asemblis esquadi por popularigar sua vari. La populareso dil sporto augmentis e l'unesma revuo The Quarterly Skateboarder editesis en 1964.
Dum la frua 1970a yari la kompanio Cadillac Wheels vendeskis roti facita ek plastiko (polyurethane) e pro to la populareso di planko-sketado itere augmentis rapide. En 1975 organizesis l'unesma konkurso depos la 1960a yari, la Del Mar National Championships. Ica konkurso dominacesis dal famoza esquado Zephyr (Z-Boys), kun membri quala Tony Alva, Jay Adams, Peggy Oki e Stacy Peralta. Craig Stecyk, foto-jurnalisto por la revuo Skateboarder, fotografis e skribis pri l'esquado. Planko-sketeri inkluzante Ty Page e l'esquado Zephyr komencis sketar sur la vertikala muri di balnobaseni qui esis sika pro la senpluveso di Kalifornia en 1976. Tale komencis la stilo vert.
Dum la 1980a yari la stili street e freestyle populareskis, surbaze la senmanua salto ollie inventita da Alan Gelfand dum la 1970a yari. Ex-membro dil esquado Zephyr Stacy Peralta kun sua partenero George Powell fondis la kompanio Powell Peralta e l'esquado Bones Brigade, qua inkluzis famoza sketeri quala Tony Hawk, Steve Caballero, Lance Mountain, Mike McGill, Rodney Mullen e Tommy Guerrero. Sketo-planki dum la 1980a yari esis nesimetra kun elevita "kaudo" por faciligar l'exekuto dil ollie.
Dum la 1990a yari sketo-planki divenis simetra e kelke plu dina, influita da freestyle-planki, kun kelke plu mikra e harda roti, e la sporto duris developesar ed evolucionar. Video-ludi pri planko-sketado anke aparis e popularesis, exemple la serio Tony Hawk's Pro Skater.
Che la Olimpiala Ludi[redaktar | redaktar fonto]
En 2021 planko-sketado divenis sporto olimpiala unesmafoye che la Olimpiala Ludi en Tokio 2020, per du evento-tipi street e park, singla organizita e por viri e por mulieri.
La konkursi dominacesis da japoniani (5 medalii) e brazilani (3 medalii), kun suceso anke por Australia, Usa e Britania. Anke remarkinda esis la yuneso dil partoprenanti: la britanianino Sky Brown exemple, elqua ganis bronza medalio, evis nur 13 yari.