Batalio di Somme
| Batalio di Somme | |||
| |||
| Germana trancheo dum la batalio di Somme | |||
| Konflikto: | Unesma mondomilito | ||
| Dato: | fino di junio til mi-decembro 1916 | ||
| Loko: | Pikardia, apud fluvio Somme | ||
| Rezulto: | Angla decidigiva vinko. Tamen la fronto diplasis mikre, e centi di mili de yuna soldati perdis lia vivi. | ||
.svg){kind=small} Unionita Rejio e  Francia
|
↔ | Germana Imperio | |
| Douglas Haig Ferdinand Foch |
↔ | Max von Gallwitz Fritz von Below | |
| 13 til 51 Britaniana e 6 Franca divizioni | ↔ | 10,5 til 50 Germana divizioni | |
| 420 000 Britaniani, 200 000 Franci | ↔ | 400 mil til 600 mil Germani | |
La batalio di Somme, qua eventis de la 1ma di julio til la 8ma di novembro 1916 esis un ek la maxim sangoza del Unesma mondomilito, kun plua kam 1 milion mortinti en amba flanki. L'armei Britaniana e Franca probis ruptar la linei Germana alonge 40 km adnorde ed adsude de la fluvio Somme, an la nordo di Francia. La precipua skopo di la batalio esis trompar Germana trupi pri la batalio di Verdun; tamen, la morto-statistiko pri la batalio di Somme divenis plu granda kam l'altra.
La batalio memoresis precipue pro la kombati dum lua unesma dio, la 1ma di julio 1916, kande Britaniani subisis 57 740 homala perdaji, di qui 19 240 mortinti. Ol divenis la maxim sangoza batalio de la historio dil Britanian armeo.
Same kruela esis la batalio por Germana armeo. Un ek lua oficiri nomizis ol «la l'argiloza tombeyo por l'armeo en kombato». Kande la batalio finis, amba armei sentis quante mortigiva ula milito moderna povas esar. La batalio di Somme divenis importanta, segun la vorti dil Britaniana oficiro e historiisto James Edmonds: «Ne esas tre riskoza dicar ke la bazi por la finala vinko en la Westala Fronto kreesis pos la batalio di 1916 en Somme».
Propagando-filmi kaptis granda parto de la violento di la batalio, note l'explozi di landala torpedi, qui komencis uzesir.
Preludo di la batalio
[redaktar | redaktar fonto]La decido di la Triopla Interkonsento pri impulsar atakado en Flandria selektesis lor la konfero di Chantilly, de la 6ma til la 8ma di decembro 1915. Dum la konfero decidesis lansar tri ataki sam-instanta kontre l'armei de la Centrala potenti, esperinte ke li ne esis kapabla pri militar en tri fronti. Rusi atakus de este, Italiani (lor ja federita a la Triopla Interkonsento) atakus Austria-Hungaria de l'Alpi desude, dum ke Britaniani e Franci atakus deweste.
En decembro 1915, generalo Douglas Haig sucedis John French en la komando dil Britanian Armeo (FEB). Haig lore projetis granda atakado Britaniana en Flandria kun skopo ekpulsar Germani de Belgia e desfaciligar ataki da submara navi Germana kontre transportonavi Britaniana qui voyajis vers Normandía. Por komencar ta operaco, ilu bezonis permiso de Franca guvernerio. Franca generalo Joseph Joffre permisis ol en januaro 1916, ma pro nova diskuti en februaro pri l'operaco, ol pose modifikesis. Fine, decidesis lansar Franca-Britaniana atakado che valo dil fluvio Somme, an la regiono Pikardia. Ta regiono selektesis pro la granda proximeso dil armei Franca e Britaniana ibe, e posible se la du atakus kune li povus ruptar la linei Germana ed aplikar mortigiva vunduro kontre lua armeo. Tamen, la Federiti ignoris ke lia enemiko konstruktabis multa fortifikuri che la zono, sive ordinara, sive subtera, e to desfaciligus l'invado plu multe kam la komencala expekto.
La projeto pri l'atako esis durinta kande, ye la 21ma di februaro 1916, Germana trupi atakis en Verdun. To obligis la Franci defensar l'urbo, e diminutir la quanto di soldati disponebla por l'atakado. Franci anke cedis la komando dil operaco en Somme al Britaniani. Samatempe kam la batalio en Verdun divenis plu sangoza, l'ideo pri l'atakado en Somme modifikesis til la finala ideo pri "trompar Germani e konfuzar li pri Verdun", e ne propre "ruptar la linei Germana en Somme". Francia fine sendis nur tri batalioni por kombatar en Somme.
Altralatere, Britaniani subisis granda perdaji en lua 6 divizioni en Francia dum l'antea kombati. Li promocis rapide multa oficiri sen experienci pri kombati. Haig propre obtenis "meteorala" promoco.
Proxim la duimo di 1916, Britaniani ja dominacis l'aero super Somme, ed eliminabis la minaco da Germana avioni Fokker. La Royal Flying Corps, havis entote 10 eskadroni kun 185 avioni, kontre 129 de la Germani. Erste en semptembro la Germani itere obtenis aeral avantajo, per l'uzo di plu moderna avioni.
La bataliagro
[redaktar | redaktar fonto]Germani okupis preske komplete l'alta tereni. Lua pozicioni esis bone defensita, per du linei di tranchei: l'unesma lineo havis apogopunti, rezervi di trupi, e labirinti di profunda shirmili kun moderna equipuri qui posibligis konforto; la duesma lineo, min forta, protektesis per kanonaro. Dope trovesis «fortifikita» boski ed urbeti konektita per streta choseala koridoro, preske komplete pavimentizita.
Addope lia linei, la Federiti kreesis granda depozeyi di provizuri , kun centro en l'urbo Amiens. Konstruktesis ferovoyi di 1-metra gaujilo, aerodromi e fabrikerii di avioni. Anke instalesis milito-hospitali, exemple la hospitalo di Amiens, ube lojesis plua kam 9.000 vunditi dum la konflikto. En Noyelles-sur-Mer, Britaniani uzis cirkume 3.000 Chiniana laboristi por fabrikar armi e transportar provizuri.
L'artilrio e la bombardi
[redaktar | redaktar fonto]
L'artilrio uzis inkluzite grandega kanoni di 380 mm e 400 mm, kun granda povo di destruktado. La Federiti kontrolis la cielo, e destruktis la balonegi Germana surnomizita Drachen, qui uzesis por observar la bataliagro de alta vidopunto. Britaniani anke exkavis 10 galerii sub la bataliagro e plenigis li per explozivi, qui uzesis.
La bombardo dil artilrio kontre Germana pozicioni mustis durar dum 6 dii, ma fakte ol duris dum 5 dii. Dum la bombardo, Britaniana artilrio pafis 1 782 873 municioni. L'unesma lineo di tranchei Germana destruktesis, tamen la subtera shirmili rezistis. Ye la 28ma di junio la bombardo haltesis dum du dii pro la mala vetero.
L'atako komencis ye 7:30 kloki la 1ma di julio, per 11 divizioni de la 4ma Armeo e 2 divizioni de la 3ma Armeo Britaniana, qui luktis kontre la 2ma Armeo Germana. Dek minuti ante l'atako, explozesis l'unesma galerio sub la bataliagro e pose altra 8, til 7:28 kloki. Pos l'explozi, Britaniani ekiris lia tranchei e marchis per streta linei, transportante lia 32 kg-a equipuri vers la tranchei enemika. Adnorde, che la voyo qua ligis Albert a Bapaume, multa Germani transvivis en protektita shirmili e pafis lia mitraliosi kontre Britaniani, e produktis centi di morti. Poka Britaniani sucesis atingar l'unesma lineo di tranchei Germana e nur kelki atingis la duesma, ma lua nombro esis nesuficanta por impedar kontreataki. La mala komuniki dum la batalio gravigis la situo, pro la komanderi miskonocis l'evoluciono di la batalio. Exemple kande la 29ma Diviziono, qua sucesis en Beaumont-Hamel, recevis ordeno por helpar l'Unesma Regimento di Newfoundland: li atakesis ante arivir l'unesma lineo di tranchei, e 91% ek la soldati perisis. L'Irlandana Brigado di Tyneside anke destruktesis ante ke lia soldati povis enirar l'unesma defenso-lineo Britaniana.
Adsude, Franci e Britaniani sucesis avancar, pro ke la Germana linei esis min robusta, e l'artilrio Franca esis plu efikiva. Tamen, l'unesma dio en Somme esis nesuceso por Britaniani, pro 19 240 soldati mortis, 35 493 plusa homi vundesis, 2 512 desaparis, e 585 divenis militala kaptiti. Malgre obtenir kelka exito en kelka punti, exemple alonge la choseo Albert-Bapaume o la boski di Mametz qua restabis vakua, erste ye la 3ma di junio l'atako durigis. La Germani okupis la boski di Mametz ye la sequanta dio, e nur ye la 10ma di julio la Federiti sucesis okupar ol.
Dum l'unesma du semani di kombati, Britaniani komencis kelka izolita kombati, ante ke granda atako lansesis. La rezulto por la Britaniani esis 25 mil morti, sen ul avanco. Altralatere, dum ta tempo Joffre e Ferdinand Foch rezervis lia trupi por granda kombato. Britaniani nur obtenis kelka suceso kande Erich von Falkenhayn translojis parto ek lua trupi por repulsar l'atako Federita en Verdun. De la 14ma til la 17ma di julio la 4ma Armeo atakis la 2ma defenso-lineo Germana inter Pozières e High Wood, e fine kaptis la vilajo Bazentin le Petit. De la 19ma til la 20ma di julio la Federiti (Britaniana ed Australiana soldati) atakis Germani en Fromelles, e la rezulto esis 7.080 perdaji por la Federiti (di qui 5.533 Australiani) kontre 1.600 til 2.000 perdaji por la Germani.
Altra severa kombati eventis til l'unesma duimo di septembro, kande la Federiti decidis lansar granda atako en Flers-Courcelette.
L'uzo di tanki e la fino di la batalio
[redaktar | redaktar fonto]
L'atako en Flers-Courcelette komencis ye la 15ma di septembro, ed ibe unesmafoye uzesis militala tanki en batalio. La tanki esis multe lenta (3,2 km di maxma rapideso) ed uzis mikra kanoni. Min importanta kam lia rapideso esis la kapaceso pri rezistar kontre la pafado di mitraliosi e pri movar super fangoza tereno kovrita per tranchei, pintoza metalfili e krateri. Tamen, la tanki ne esis tam fidinda kam komence kredesis, pro li esis domajebla per la pezoza artilrio e subisis multa mekanikala falii. Fakte, nur 21 ek la 49 tanki disponebla ye la 15ma di septembro partoprenis en kombati. Tamen, lia efekto super la Germana linei esis importanta, exemple kande la 41ma Diviziono, suportita dal tanko D-17, kaptis la vilajo Flers. An la sinistra flanko, la 2ma Diviziono Kanadana kaptis Courcelette kun la helpo di tanki. La fortifikita poziciono surnomizita "la quadrilatero" kaptesis ye la 18ma di septembro. Ye la 25ma di septembro, l'urbeti Gueudecourt, Lesbœufs e Morval kaptesis, tamen sen l'uzo di tanki.
Ye la 26ma di septembro la rezervoarmeo komandita da Gough lansis granda atako kontre la Germana fortreso Thiepval, e kaptis parto ek ol dum l'unesma dio. Pose komencis intensa e sangoza kombati an l'alta tereni di Ancre, qui duris de la 1ma di oktobro til la 11ma di novembro, kande fine la Britaniani vinkis.
De la 13ma til la 18ma di novembro eventis la lasta atako di la batalio di Somme, kande Haig decidis atakar alonge la rivero Ancre, ante la komenco dil vintro. L'atako kontre Serre faliis, ma sude de ol Britaniani kaptis Beaumont Hamel e Beaucourt-sur-l'Ancre. La batalio di Ancre judikesis kom finita kande 45 transvivinti Germana (di qui 30 vunditi) qui celabis en la surnomizita trancheo Frankfurt kapitulacis.
Rezulti
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Ne povas dicesar klare ke la batalio di Somme signifikis kompleta "vinko" por la Federiti, pro lia granda perdaji. Tamen, segun la historiisto Gary Sheffield:
|
La batalio di Somme ne rezultis vinko, tamen sen ica batalio la Federiti ne povis esir vinkoza en 1918. | 
|
Ante la batalio, Germani pensabis ke l'Unionita Rejio nur esis povoza che la mari, e ne pensabis ke li povus vinkar terala batalii. Od adminime ke la Britanian armeo esis min povoza kam l'armei Franca o Rusa, judikita kom multe plu povoza dal Germani.