Jakarta
| Jakarta | ||
| ||
| Kelk imaji pri Jakarta. | ||
.svg)
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Indonezia
| |
Informo:
| ||
| Fondita ye: | 1619 | |
| Fondita da: | Nederlandani | |
| Latitudo: | 6°12'S | |
| Longitudo: | 106°49'E | |
| Altitudo: | 8 m | |
| Surfaco: | 661,5 km² | |
| Habitanti: | 11 350 328 (2023) | |
| Denseso di habitantaro: | 17 000 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+7 | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| https://www.jakarta.go.id | ||
Jakarta (oficale: Daerah Khusus Ibukota Jakarta, DKI; la Specala Chefurbala Regiono Jakarta), esas la chef-urbo e maxim populoza urbo di Indonezia. Segun la demografiala kontado di 2023, ol havis 11 350 328 habitanti[1]. Lua tota surfaco esas 661,5 km², esanta la min granda ek l'Indoneziana provinci. Lua metropolala regiono, nomizita Jabodetabek esas la 2ma maxim populoza aglomerajo urbala del mondo, dop la metropolala regiono di Tokyo, e kovras entote 9 957,08 km², inkluzite urbi Bogor, Depok, Tangerang, Sud-Tangerang, e Bekasi.
Jakarta la centro ekonomiala, kulturala e politikala di Indonezia. Ol ank esas la diplomacala chef-urbo di ASEAN. Lua multopla employo-oportunaji atraktis migranti de omna loki di Indoneziana arkipelago. L'universitato di Indonezia (Indoneziane Universitas Indonesia) fondesis en 1924, ed esas un ek la maxim anciena e maxim prestijoza universitati de la lando.
La nomo dil urbo forsan devenas del Sanskrita Jaya-kerta, signifikante 'vinkeyo', o del Persa kert, signifikante 'loko'. Dum la historio ol havis altra nomi: Sunda Kelapa (397–1527), Jayakarta (1527–1619), Batavia (1619–1942), e Djakarta, de 1942 til 1972. Ol nomizesis Jayakarta pos ke Fatahillah vinkis ed ekpulsis Portugalana trupi en 1527.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]L'areo nun konocata kom Jakarta apartenis a lora Hinduista rejio Pajajaran depos la 12ma yarcento. Ca rejio konservis sua nedependo relate rejio Majapahit, qua dominacis granda parto di Malaya peninsulo, di Sumatra e Borneo. Dum la fino dil 15ma yarcento, la precipua portuo dil rejio Pajajaran, Sunda Kelapa, konstruktesis an la boko dil fluvio Ciliwung. Portugalani desembarkis ibe en 1522, e konstruktis fortuo por protektar la komerco di spici. Ye la 22ma di junio 1527, Mohamedana princo Fatahillah destruktis la urbo e konstruktis altra en lua loko, nomizita Jayakarta, signifikante "granda vinko", nam lua trupi vinkis anke rejio Pajajaran e Portugalani.
Dum la fino dil 16ma yarcento, plu multa komercala navi Nederlandana arivis ibe. En 1613, Nederlandana Kompanio di Estal Indii establisis lua unesma staplo ibe, ed ye la 30ma di mayo 1619, Nederlandani komandita da Jan Pieterszoon Coen konquestis e brulis Jayakarta, e sur sua ruini, Coen fondis Batavia, qua divenis chef-urbo di Nederlandana Estal Indii.
Ye la 5ma di januaro 1699, volkano Salak eruptis, efektiginta ter-tremo qua destruktis multa edifici, e modifikis la fluviala lito di Ciliwung modifikesis. La kanali dil urbo inundesis kun fango, e l'urbala higieno plumaleskis.
Gradope, Batavia komencis atraktar entraprezisti Chiniani, qui laboris kom bankisti, komercisti, konstruktisti di navi e masonisti. Multa ek li divenis richa, tamen la prospereso finis en 1740, kande eventis masakro en qua Javaani, helpita da koloniala armeo Nederlandana, mortigis dek di mili di Chiniani. De Batavia, Nederlandani kontrolis Java, Sumatra e l'Insuli di Spici (Maluki). Tamen, morbi ed epidemii rapide dissemesis tra la urbo, nome dum pluvoza sezono. Le richa preferis habitar exter la muri dil urbo.
En 1799, pos la bankroto di Nederlandana Kompanio di Estal Indii, Nederlandana guvernerio asumis la tota kolonio. De la 28ma di agosto 1811 til 1816, Britaniani okupis Batavia, e sinioro Thomas Stamford Raffles introduktis kelka reformi e kreis la botanika gardeno di Bogor.
Dum la 19ma yarcento, Nederlando pluforteskis lua ekonomiala e politikala povo sur l'arkipelago Indoneziana. Pro klimatala motivi, Europani komencis habitar distrikto Weltevreden, projetita segun Europana urbi. Pos l'inauguro di kanalo di Suez en 1869, komercala voyi kurtigesis e la komerco augmentesis, e la habitantaro kreskis. Cirkume 1930, Batavia ja havis plu kam 500 mil habitanti, de qui 37 067 Europani[2]. En 1935 ol enkorpigis vicina urbeto Meester Cornelis, nun distrikto Jatinegara.
Dum la duesma mondomilito, Japonian imperio lansis atako kontre Indonezia en decembro 1941. Ye la 5ma di marto 1942 li kaptis Batavia, e koaktis Nederlandani kapitulacar ye la 8ma di marto. Ye la 8ma di agosto 1942, Batavia rinomizesis Jakarta. La maxim multa habitanti dil urbo recevis Japoniani kom liberigeri de la dominaco Europana, tamen ca sento rapide desaparis kande Japoniani instalis rejimo di teroro e tiraneso. Japoniana dominaco finis kun lua kapitulaco, ye la 15ma di agosto 1945.
En 1945, futura prezidanto Sukarno proklamis en Jakarta la nacionala filozofio "Pancasila". Ensemble kun Mohammad Hatta (1902-1980), lu deklaris la nedependo di Indonezia ye la 17ma di agosto 1945, du dii pos Japoniana kapitulaco. Jakarta divenis chef-urbo di la lando en 1950. Dum la fino di la yari 1940a, l'urbo ja havis plu kam 1 milion habitanti, e 15 yari pose, ja esis 4,5 milioni. Povra quarteri expansis, samatempe kam Sukarno konstruktis granda avenui e monumenti, malgre ekonomiala problemi. Suharto, qua asumis la povo en 1967, duris ca politiko.
De la 12ma til la 14ma di mayo 1998 eventis la maxim serioza revolti en tota la lando, inkluzite Jakarta, depos 1965. Dum la sequanta yari eventis diversa ataki uzanta bombi en la urbo, exemple explozo avan la rezideyo di Filipinan ambasadisto ye la 1ma di agosto 2000, produktanta 2 morti e 23 plusa homi vundita, o l'explozo di automobilo-bombo che subtera gareyo di la Borso di Jakarta, qua efektigis incendio e produktis 15 morti e 27 plusa homi vundita. En 2003, bombo explozis che hotelo JW Marriot, produktanta 12 morti e 150 plusa homi vundita. En 2004, atako kontre Australian ambasadeyo produktis 11 morti e 168 plusa homi vundita.
Pro tro-populizo, poluteso e granda problemi pri aquo-jerado (singla-yare Jakarta sinkas pro forpumpata subteral aqui), la parlamento di Indonezia aprobis lego en 2019 por la konstrukto di nova chef-urbo: Nusantara, en la provinco Est-Kalimantan. L'urbo Jakarta restas, ma la guvernerio e guvernerial instituti translojos a Nusantara. Segun mezuri facita inter 1982 e 2011, la sulo dil urbo sinkas per 7,5 centimetri omnayare. Nun on kalkulas ke 40% de la sulo di Jakarta restas sub marala nivelo[3]. La rezulto esas desfacileso por drenado pos inundadi, ed augmento di transmiso di morbi per sordida aqui[3].
Se Jakarta ne plu esos la chef-urbo, ol tamen devas esar kapabla konkurencar kun altra chef-urbi. Pro to la guvernerio di Indonezia atributis ye la 28ma di marto 2024 la rango di ekonomiala centro a Jakarta.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Situita norde de Java, an la boko dil fluvio Ciliwung, la reliefo di Jakarta esas plana norde del urbo, kun kelk arei sub la marala nivelo, qui povas subisar inundadi. Parto ek la urbo konstruktesis sub tereni olim marshosa. La suda quarteri dil urbo esas kolinoza. Lua mezavalora altitudo esas 8 metri e lua maxim alta punto jacas 50 metri sur marala nivelo.
Diversa fluvii e riveri, exemple Ciliwung, Kalibaru, Pesanggrahan, Cipinang, Angke e Grogol, trairas Jakarta. Jakarta tendencas subisar inundadi, pro ca fluvii kombinata kun nesuficanta drenajo, e la konstrukto di imobli en arei sub marala nivelo. Ultre to, la sulo dil urbo sinkabas de 5 til 10 centimetri omnayare, e 20 centrimetri en norda regioni. Granda digo konstruktesas por protektar la urbo de mareo. On expektas inaugurar ol en 2025.
La klimato dil urbo esas tropikala kun influo di musono (Am segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo ne varias multe, esanta proxim 26,7°C dum tota yaro.
La pluvoza sezono iras de novembro til mayo. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1816 mm, e la maxim pluvoza monato esas januaro, kun mezavalore 300,7 mm. La maxim sika monato esas agosto, kande pluvas mezavalore 43,2 milimetri.
Segun statistiki de 2011, 10,5% de tota surfaco di Jakarta kovresas da verda arei. Placo Merdeka (Medan Merdeka) kovras preske 1 km², e til la yaro 2000 ol esis la maxim granda placo de la mondo.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
Malgre esanta populara destino por turisti Indoneziana, Jakarta ne esas un ek la maxim populara turistala destini en la mondo. L'urbo havas diversa interesanta loki por vizitar, inkluzite plu kam 50 muzei. La maxim multa atraktivi jacas an lua centro, exemple lua historiala muzeo (Museum Sejarah Jakarta), inaugurita en 1974 en edifico konstruktita en 1707, qua olim esis urbo-domo (Stadhuis). Ol gastigas objekti historiala de la yaro 400 til nun, inkluzite fotografuri, kopiuri e mapi, e famoza kanono Jagur.
Ank importanta esas la Marala Muzeo (Museum Bahari), inaugurita en 1977, qua instalesis en l'anciena magazini de Nederlandana Kompanio di Estal Indii. La muzeo gastigas kopiuri e modeli di pesko-bateli, kanoni de la Nederlandana Kompanio di Estal Indii, utensili por konstruktar navi, edc. Ol anke montras fotografuri pri la biodiverseso di rivala arei di Indonezia.
La Muzeo dil Banko di Indonezia (Museum Bank Indonesia) inauguresis en 2009, en edifico de la 20ma yarcento, qua kompleteskis en 1909. Ol gastigas diversa moneti e bankobilieti historiala de Nederlando, de la Nederlandana Kompanio di Estal Indii, de Japonian okupo, e de altra landi.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ BPS Provinsi DKI Jakarta - Publikigita da Badan Pusat Statistik. Dato di publikigo: 2021. Idiomo: Indoneziana.
- ↑ Autoro: K. Bakke, M. Kooy, N.E. Shofiani, E. J. Martijn. Governance Failure: Rethinking the Institutional Dimensions of Urban Water Supply to Poor Households. Nomo di la publikigo: World Development. Volumo: 36. Dato di publikigo: 2008. Pagino/pagini: 1891–1915.
- ↑ 3,0 3,1 A megacidade que está afundando a níveis alarmantes e pode desaparecer em 30 anos - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 15ma di septembro 2024. Idiomo: Portugalana.