Montréal

Montréal
Kelk imaji pri Motréal.
Standardo	Blazono
Lando:	Kanada
Regiono:	Kebekia
Informo:
Latitudo:	45°30'17" N
Longitudo:	73°33'25" W
Surfaco:	431,5 km²
Habitanti:	1 704 694 (2016)
Denseso di habitantaro:	3889,8 hab./km²
Disto de Ottawa:	196,6 km
Horala zono:	UTC-5 (UTC-4 dum somero)
Urbestro:	Valérie Plante
Mapo:
Oficala retosituo:
ville.montreal.qc.ca

Montreal, kun l'Olimpiala stadio.

Montréal esas la duesma maxim populoza urbo di Kanada, ed anke la duesma maxim granda Franca-lingual urbo del mondo, dop Paris, Francia. Ol esas la maxim populoza urbo di la provinco Quebec. Segun statistiki dil yaro 2016 ol havis 1 704 694 habitanti. La tota surfaco dil urbo esas 431,5 km². Lua metropolala regiono havis 4 098 247 habitanti ye la sama yaro.

Montréal nomizesis segun "Monto Royal", kolino kun tri kulmino-punti an la centro dil urbo. Ol havas kontinentala klimato kun quar sezoni, kun varma someri e kolda e nivoza vintri. L'oficala idiomo dil urbo esas la Franca, e 85,7% ek la habitanti judikis esar parol-habila en la Franca dum la demografiala kontado di 2021. Montréal esas bilingual urbo, e 58,6% de lua habitanti povas parolar ambe la Franca e l'Angla.

Historiale, Montréal esas l'ekonomiala chef-urbo di Kanada. Lua vivo-kusto esas minima, ma la kulturo esas abundanta. Ol gastigas quar importanta universitati Kanadana: l'universitato McGill e l'universitato Concordia (Angle parolanta), e l´Université de Montréal e l´Université du Québec à Montréal (France parolanta).

L'urbo gastigis l'Universal Expozo dil yaro 1967, e la Somerala Olimpiala Ludi di 1976. De 1978 til nun, ol anke gastigas un ek la konkursi dil Internaciona Championkonkurso Formulo 1, pri automobilismo.

Historio

Jacques Cartier che Hochelaga.

Arkeologiala restaji montras ke indijeni habitis insulo Montréal cirkume 4.000 yari ante nun. Cirkume la yaro 1000, li komencis kultivar maizo. Pos poka yarcenti, li komencis konstruktar fortifikita vilaji. Aborijeni Iroquois de la baseno di fluvio Saint Lawrence, etnio diferanta del Iroquois de Haudenosaunee qui habitis la nuna New-York, kreis vilajo nomizita Hochelaga proxim la bazo di Monto Royal, du yarcenti ante l'arivo dil Franci.

En 1760, Britaniani kaptis Montréal, e kontrolis ol definitive pos 1763, pos paco-pakto kun Franci. En 1776, la regiono kaptesis da la Dek e tri kolonii, dum la milito pri Usana nedependo. Benjamin Franklin ed altra Usani probis sensucese obtenar suporto de Franca-Kanadani por la nedependo Usana. Ye junio sam yaro, Usani retretis.

Kanalo Lachine, en 1826.

Dum la komenco dil 19ma yarcento, kande Skota enmigranti komencis arivar, la vilajo havis cirkume 9 mil habitanti. Malgre mikra habitantaro, en 1825 li konstruktis kanalo Lachine, qua posibligis navigado di granda bateli en fluvio Saint Lawrence, e transformis Montréal en importanta portuala centro.

En 1832 Montréal enkorpigesis kom urbo. Cirkume 1850, chefi di lokala komunitato di komercisti komencis konstruktar domegi en quartero Golden Square Mile. En 1860, l'urbo ja esis la maxim granda de Britaniana Nord-Amerika, e la centro ekonomiala e kulturala di Kanada. Tamen, la rapida kresko dil urbo desfaciligis l'obteno di drinkebla aquo. Cirkume la duimo dil yari 1840a, konstruktesis sistemo por pumpar aquo de fluvio Saint Lawrence ed enmagazinigar ol en cisterni. La habitantaro kreskis de 58 mil habitanti en 1852 til 267 mil habitanti cirkume 1901.

Edifici brulita da le Tory.

Montréal esis chef-urbo di provinco Kanada de 1844 til 1849, til ke revolto di l'edifico dil parlamento brulesis dum revolto di le Tory (simpatieri di konservismo politikala). Pos ca evento, la sideyo di la chef-urbo provincala alternesis inter Quebec-urbo e Toronto til 1857, kande rejino Victoria establisis ke Ottawa esus definitive la chef-urbo. La motivi por selektar Ottawa esis du: la disto de la frontiero kun Usa, do esanta min kapabla pri subisar atako Usana; e lua lokizo inter Franca Kanada ed Angla Kanada, rezulto de interkonsento inter Montréal, Toronto, Kingston e Quebec-urbo.

Montréal en 1923.

Pos l'unesma mondomilito e la proskripto di vendo di alkoholala drinkaji en Usa, Montréal divenis destino por Usani serchante komprar alkoholo. Ye la fino di la yari 1920a, abolisesis lego qua establisis ke la maxima alteso di edifici esis 11 etaji. To posibligis la konstrukto di cieloskraperi, lor segun stili Beaux-Arts ed Art Déco, exemple edifici Tour de la Banque Royale de 1928, alta de 121 metri, ed Édifice Sun Life, alta de 122 metri, inaugurita en 1931. Tamen, mem kun la kresko di komerco e konstrukto, chomeso restis alta en Montréal, ed augmentis kun l'ekonomiala krizego di 1929.

Dum la duesma mondomilito, urbestro Camillien Houde protestis kontre konskripto di viri e mulieri, e stimulis omna habitanti disobediar rekrutado. Pro to, federala guvernerio Kanadana, suportinto di Federiti, decidis arestar Houde, ed enkarcerigis lu til 1944. Dum la milito, Montréal esis rezideyo por rejala familio di Luxemburgia en exilo.

Universitato di Montréal, 1959.

En 1951, la habitantaro di Montréal superiris 1 miliono. Tamen, la kresko di Toronto esis defio por la stando di Montréal kom ekonomiala chef-urbo di Kanada. En 1959 inauguresis serio di kanali che fluvio Sant Lawrence qui posibligis navigar del Oceano Atlantiko a la Granda Lagi, trairanta Montréal.

Montréal en 1972

Dum la yari 1960a, eventis tale nomizita "tranquila revoluciono", kande katolik-eklezio perdis influo, kreesis stato di bona stando kun benefici sociala, ed aparis movado kun skopo separar la regiono de Kanada. Sinistrana grupo "Fronto pri Liberigo di Kebekia" (France Front de libération du Québec - FLQ) lansis diversa ataki en la metropolala regiono di Montréal til ke ol vinkesis en 1970. Grupi moderema unigis su en politikala partiso Parti Québécois, qua unesmafoye vinkis elekti en 1976. Anke dum la yari 1960a inauguresis l'unesma lineo di metroo dil urbo. En 1977, provincala guvernerio di Kebekia adoptis la Franca kom oficala linguo, e multa entraprezi transferis sua sideyo a Toronto, pro necerteso pri futuro politikala.

Montréal en 1989..

Montréal en 1992

Gradope, servadi remplasis industrio kom precipua ekonomial agado dil urbo, e l'urbala peizajo di Montréal modifikesis. Diversa cieloskraperi konstruktesis, e la centro dil urbo transferesis del anciena quarteri (Vieux-Montréal) apud la rivero, a Mont Royal. Nova avenui e ponti posibligis rapida aceso a suburbi. Tale nomizita "subtera urbo" (France: RÉSO o La Ville Souterraine, Angle: Underground City) expansesis, e la sulo exkavita uzesis por formacar artifical insulo Île Notre-Dame, che fluvio Sant Lawrence. En 1976, l'urbo recevis internaciona atento pro l'Olimpiala Ludi, malgre boikoto da kelk Afrikana landi. Dum la sequanta yardeko, l'ekonomio dil urbo kreskis plu lente kam altra urbi Kanadana. Ye la 14ma di julio 1987. granda inundado paralizis l'urbo pos ke pluvis plua kam 100 milimetri en cirkume 3 hori. Multa avenui e stradi inundesis, e 350 mil domi restis sen elektro. En 1989 eventis masakro che Politeknikala Skolo (École Polytechnique), kande Marc Lépine mortigis 14 mulieri e vundis plusa 14 altra per pafado, ante suocidar. Ye la 24ma di agosto 1992, altra pafado eventis che universitato Concordia, kande profesoro Valery Fabrikant mortigis 4 kolegis e vundis plusa 1. Ilu pose arestesis e kondamnesis ad enkarcerigo dumvive.

Quartier des spectacles.

Hospitalo McGill University Health Centre.

Ye la 1ma di januaro 2002, Montréal e 27 altra municipi qui existis en Montreal-insulo unionesis por formacar sola urbo qua enkorpigis la tota insulo. Multa habitanti ne aceptis l'uniono, e diversa municipi votis por separar su itere. Ye la 1ma di januaro 2006 restis 15 municipi en l'insulo, inkluzite Montréal. Dum la 21ma yarcento, l'urbala peizajo modifikesis, per konstrukto di nova rezidala cieloskraperi, du granda hospitali (Centre hospitalier de l'Université de Montréal e McGill University Health Centre) la kreo di tale nomizita "quartero di spektakli" (Quartier des spectacles), la rikonstrukto di expresa choseo Turcot Interchange, expanso dil metroo, modernigo dil Internaciona Aeroportuo Trudeau, ed altri.

Geografio

Satelital imajo pri Montréal.

Avenuo Laporte en Montréal, dum vintro.

La reliefo di Montréal esas ordinare plana, kun montareto Lawrenciana sude. La mezavalora altitudo dil urbo esas 57 metri, e lua maxim basa punto, 23 metri super la marala nivelo, jacas apud la fluvio Saint Lawrence, an la punto ube la rivero Ottawa debushas an ol. L'urbo okupas 74 insuleti an la fluvio.

La klimato dil urbo esas humida kontinentala (Dfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas -9,7°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 21,2°C. La minima temperaturo enrejistrita en Montréal de 1941 til nun esis −37.8 °C (-36 °F) ye la 15ma di januaro 1957, kontre ke la maxima temperaturo enrejistrita esis 37.6 °C (99.7 °F) ye la 1ma di agosto 1975.

La pluvo-quanto esas bone distributata dum la tota yaro. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 784,9 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 94,1 mm. Omnayare, de novembro til fino di marto, falas cirkume 210 centimetri di nivo en la urbo. Tempesti eventas freque de la fino di printempo til la komenco di autuno.

Panoramo pri Montréal en 2019.

Kelka turistal atraktivi

Strado Saint Paul, che historiala centro di Montréal.

Komercala centro che Underground City.

Montréal havas multa turistala e kulturala loki e festivali di cinemo, teatro e muziko, qui atraktas viziteri. L'urbo anke havas ecelanta hoteli por gastigar viziteri. Yen la 10 maxim bona, segun inquesto da retosituo Trip Advisor en 2025: William Gray, Sonder Apollon, Place d'Armes Old Montreal, Le Mount Stephen, Hôtel Bonaventure Montréal, Nelligan, Warwick Le Crystal, Le Square Phillips Hotel & Suites, Auberge Du Vieux Port, e Hyatt Place Montréal – Downtown.

Un ek la maxim vizitata loki di Montréal esas lua historiala centro, nomizita Old Montreal o Vieux-Montreal, en la loko ube l'urbo komencis, en 1642. La sudala limito di ca areo esas rivero Saint Lawrence. Strado Saint-Paul Street e placo Place d’Ares esas multe vizitata.

Tale nomizita "subtera urbo" (Angle: Underground City, France:La ville souterraine) esas serio di interkonektita aferala edifici, hoteli, komercala centri, rezidala arei, amuzo-loki e mem universitati qui formacas l'aferala centro (downtown) di Montréal. Ca nomo referas la serio di subtera konekti inter ca edifici, qui anke konektesas a lua sistemo di metroo. Ca sistemo di konstrukturi interkonektita esas multe utila dum la longa vintri, epoko en ke ca sistemo uzesas da cirkume 500 mil personi omnadie. Entote existas 32 kilometri di tuneli, e l'areo di Underground City kovras cirkume 12 km². Malgre ke la maxim multa konekti facesas per tuneli, ank existas konekti che strado-nivelo, e mem existas ponto qua ligas metroala staciono Lucien-L'Allier a la samnoma ferovoyala staciono.

Parki e placi

Lago Lac-aux-castors, che Parc du Mont-Royal

Paviliono Biosphère, che parko Jean-Drapeau.

Botanikala gardeno che Parc Maisonneuve.

Monto Mont Royal, alta de 233 metri en lua kulmino, esas la maxim alta punto di Montréal, ed atraktivo por viziteri. Ibe situesas 190-hektara parko nomizita Parc du Mont-Royal. La parko kreesis en 1876, e projetesis da Frederick Law Olmsted, kreinto di Central Park, en New York. An la sudala parto di la parko situesas aquala rezervuyo Lac-aux-castors. La parko, vicina tombeyi e verda arei kontigua nun esas protektata da la municipo.

Parko Jean-Drapeau okupas granda parti dil insuli Île Sainte-Hélène e Île Notre-Dame, loki qui uzesis dum tale nomizita Expo 67 (Internaciona Universal Expozuro di 1967). De ta epoko ankore restas paviliono Biosphère, projetita dal arkitekto Richard Buckminster Fuller , qua nun esas muzeo dedikata ad ambientala temi.

Altra parko multe populara esas 80-hektara Parc Maisonneuve, inaugurita en 1910 che quartero Rosemont–La Petite-Patrie, un ek la maxim granda de la urbo. Ol nomizesis honore Paul Chomedey de Maisonneuve, fondinto di Montréal. En parto ek lua tereno existas publika golfo-ludeyo kun 9 trui.

An la sudala limito di Parc Maisonneuve jacas la 75-hektara botanikala gardeno di Montréal, inaugurita en 1931, qua gastigas plua kam 22 mil speci di planti. Omnayare ol recevas plua kam 600 mil viziteri.