Yangon
| Yangon | ||
| ||
| Kelk imaji pri Yangon. | ||
| Lando: |  Myanmar
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 16°48' N | |
| Longitudo: | 96°09' E | |
| Altitudo: | 15 m | |
| Surfaco: | 598,75 km² | |
| Habitanti: | 7 670 703 (2014) | |
| Disto de Naypyidaw: | 396[1] km | |
| Horala zono: | UTC+6:30 | |
Mapo:
| ||
| ||
Yangon o Rangoon esas la maxim populoza urbo, ed olima chef-urbo (til 2006) di Myanmar. Segun la demografiala kontado di 2014, ol havis 7 670 703 habitanti. Lua tota surfaco esas 598,75 km². En 2006 la militistala rejimo qua kontrolis Myanmar transferis la chef-urbo di la lando a Naypyidaw.
La nomo dil urbo forsan derivas del Burmana vorto yangun, signifikante 'pacoza', o de la vorti yan e koun, signifikante "urbo sen enemiki", o men originis de Dagon, la deo homajata en la pagodo Shwe Dagon, qua dominacas la urbo. L'urbo konservas la maxim granda quanto di edifici de kolonial epoko di tota Azia. An lua komercala centro jacas pagodo Sule, quan on kalkulas evar plu kam 2 mil yari.
Kande komparata ad altra granda urbi en sud-estal Azia, nome Jakarta, Bangkok o Hanoi, la substrukturo urbala di Yangon esas prekara. Multa studianti en povra quarteri falias enirar sekundara skoli, kontre ke la maxim multa studenti qui sucesas enirar bona universiti venas de skoli jacanta en richa quarteri, exemple Dagon 1, Sanchaung 2, Kamayut 2, Bahan 2, Latha 2, e TTC. La sistemo di publika saneso ank esas prekara por le povra, kontre ke le richa pagas por havar aceso a bona kliniki.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Yangon fondesis dum la 11ma yarcento (c. 1028-1043) kun la nomo Dagon dal populo Mon, qua lore dominacis la sudo di Burma[2]. Princino Maha Devi, de la populo Mon, esis la suverenino di Dagon de 1364 til 1392. Elua nepotino, Shin Sawbu, asumis la trono dil rejio Hanthawaddy en 1545, e divenis l'unika rejino de Myanmar de la historio.
Yangon developesis kom portuo dal rejulo Alaungpaya dum la 18ma yarcento, e divenis chef-urbo en 1755. Britaniani kaptis l'urbo dum l'unesma milito Angla-Burmana, de 1824 til 1826, ma retrodonis ol a Burma kande la milito finis. En 1841, fairo destruktis la urbo.
Dum la duesma milito Angla-Burmana en 1852, Britaniani itere siejis la sudo di Burma inkluzite Yangon, e pose transformis l'urbo en komercala e politikala centro di lua kolonio. Pos la milito, Britaniani transferis la chef-urbo di Britaniana Burma de Moulmein ad Yangon. L'urbo ank esis la lasta rezideyo di Bahadur Shah la 2ma, la lasta imperiestro Mughal, pos la sedicio dil Sepoy en 1857.
Dum la yari 1890a, la kresko di la habitantaro stimulis la kreo di prosperoza suburbi norde de la Rejala Lago (Kandawgyi) e de la lago Inya. Britaniani anke inauguris hospitali e l'universitato dil urbo. Dum la komenco dil 20ma yarcento, Yangoon havis publika servadi e substrukturo tam bona kam olta di London ye la sam epoko.
Ante la duesma mondomilito, 55% ek la habitantaro di Yangon esis Indiani o sudal-Aziani, e cirkume 1/3 esis Burmani. La cetera esis Kareni (populo de origino China-Tibetana) Chiniani, Angla-Burmani, ed altri. Pos l'unesma mondomilito, l'ideo pri nedependo de Britaniana administrado kreskis en la urbo, nome inter studenti del universitato. Omna nacionala striki kontre Britaniana dominaco - en 1920, 1936 e 1938 - komencis en Yangon. De 1942 til 1945 l'urbo okupesis dal Japoniani, ed en mayo 1945 ol rikaptesis dal Federiti.
Ye la 4ma di januaro 1948, Yangon divenis chef-urbo di nedependanta Burma, kun la nomo Rangoon. La nomi di multa stradi e parki del epoko koloniala chanjesis a Burmanana. En 1989, l'uniono di militisti anke chanjis la nomo dil urbo a la nuna Yangon. Depos 1948, l'urbo expansis adextere, e nova komoni kreesis dum la yari 1950a, exemple Thaketa, Nord-Okkalapa e Sud-Okkalapa, e dum la yari 1980a: Hlaingthaya, Shwepyitha e Sud-Dagon. Nun, la metropolala regiono di Yangon kovras cirkume 600 km².
Dum l'administrado da Ne Win, de 1962 til 1981, l'urbala substrukturo dekadis, e ne akompanis la kresko di lua habitantaro. Depos la yari 1980a eventis multa protesti en la stradi di Yangon, forte represita da polico, exemple en 1988 ed en 2007, qui pose dissemesis a la tota lando.
En mayo 2008, ciklono Nargis frapis Yangon. Poka personi mortis, tamen materiala destruktado kalkulesis en 800 milion dolari. En 2005, militisti transferis la chef-urbo di la lando a Naypyidaw, jacanta 320 kilometri norde. Tamen, Yangon duras esar la precipua kulturala, ekonomiala e komercala centro di Myanmar.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La reliefo di Yangon esas ordinare plana, jacanta cirkume 30 km norde de la gulfo Martaban, an la konvergo dil fluvii Yangon, Irrawady e Bago, formacanta delto. La riveri dil urbo debushas an la delto.
La klimato dil urbo esas tropikala kun influo de musoni (Am segun la klimatala klasifikuro da Köppen). Ol havas longa pluvoza sezono de mayo til oktobro, e sika sezono de novembro til aprilo, kande pluvas preske nulo. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 2681 mm. Segun historiala enrejistri de 1961 til 1990, la temperaturi dil urbo variis poke: la maximi variis de 29°C til 36°C, kontre ke la minimi variis de 18°C til 25°C. Cikloni povas eventar en irga sezono. En 2008, Ciklono Nargis, klasifikita en "kategorio 4" (la maxim forta) frapis la urbo ed efektigis granda destruktado.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 396 Km - Distance from Naypyidaw to Yangon - URL vidita ye 12ma di mayo 2020.
- ↑ Fondita dum la regno di Pontarika, segun Autoro: Charles James Forbes Smith-Forbes. Legendary History of Burma and Arakan. Publikigita da The Government Press. Dato di publikigo: 1882. Pagino/pagini: 20.. Pontarika guvernis de 1028 til 1043, segun Harvey, G. E.:History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. Publikigita da Frank Cass & Co. Ltd. Loko di publikigo: London. Dato di publikigo: 1925. Pagino/pagini: 368.