Katalunia

Comunitat Autònoma de Catalunya Comunidad Autónoma de Cataluña Comunautat Autonoma de Catalonha Chefurbo Barcelona Maxim granda urbo Barcelona Oficala linguo Kataluniana, Kastiliana e Aranana linguo Surfaco 32 114 km² Habitanti Denseso di habitantaro 7 504 008 (2015) 234 hab./km² Guberniestro Pere Aragonès Horala zono UTC+1 (UTC+2 dum la somero) TNP (yaro) € 198 272 milioni (2014) Reto web.gencat.cat

Katalunia (Catalunya en la Kataluniana, Catalonha en l'Aranana e Cataluña en la Hispaniana) esas autonoma regiono di Hispania. Ol jacas nord-este de Hispana teritorio. Norde ol havas frontieri kun Andora e Francia.

Nun en l'autonoma regiono rezidas 7 504 008 personi. en 948 municipi, di qui 64 havas plua kam 20 000 habitanti (li koncentras 70% de la habitantaro di la regiono). Du triimi de la habitantaro rezidas en la metropolala regiono di Barcelona.

Bazala fakti pri Katalunia.

Historio

Aquedukto de Romana epoko proxim Tarragona.

Katalunia ja habitesis dum Paleolitiko. La maxim anciena homala restajo trovita en la regiono esis mandibulo de 66.000 + o - 7.000 yari ante nun.

Dum la 3ma yaro aK (c. 218 aK) Romani arivis en la regiono. Li desembarkis por kaptar la fonto di provizuri por Kartagana generalo Anibal, dum la duesma Punika milito. La precipua militala bazo di la Romani, ed anke l'unesma koloniala nukleo Romana en Iberia esis Taraco, nune Tarragona. Komence la regiono divenis parto di la provinco Hispania Citerior, e pos 27 aK ol divenis parto di la provinco Tarraconense. Romani konstruktis multa urbi e substrukturi, kultivis frumento, vitobero ed olivo, ed adportis latina linguo a la regiono.

En 987, la komto di Barcelona ne aceptis Franca rejulo Hugues Capet e lua nova dinastio. En 1137, komto Ramon Berenguer la 4ma mariajis la rejino Peyronela de Aragon ed establisis dinastiala uniono kun Aragon.

Erste en [[1258,Francia abandonis lua pretendo super Katalunia. Kom parto di Aragon, Katalunia divenis importanta marala povo, ed expansis vers Valencia, Baleari, ed anke Sardinia e Sicilia.

Dum la 14ma yarcento Katalunia divenis princio, ed importanta loko pro la komerco en Mediteraneo. Tamen, kun la desaparo di Aragon kom nedependanta stato, la regiono dekadis. La dekado duris til la komenco di industriizo di Hispania.

Dum la 19ma yarcento komencis la Renaixença, kulturala movado por la rekupero di Kataluniana kom linguo di kulturo. Dum la sequanta yardeki aparis l'idei pri politikal autonomeso e nedependo.

Geografio

Reliefo di Katalunia:

██ Pirenei ██ Pre-Pirenei ██ Centrala Depreso ██ Mikra monti en la regiono di centrala depreso

██ Transversa montaro ██  Pre-litorala montaro ██ Litorala montaro ██ Litorala e prelitorala depresi

Katalunia havas 580 km di litoro e havas tri unesi di reliefo. Norde jacas la Pirenei, montaro en la frontiero inter Hispania, Andora e Francia. En la centro di la regiono existas depreso (Centrala Depreso) en la valo di Ebro. Paralel a litoro jacas du montareti: la Cordillera Litoral (en Kataluniana, Serralada Litoral Catalana) e la Cordillera Prelitoral (en Kataluniana, Serralada Prelitoral).

Urbi en Katalunia

• Barcelona
• Sitges

Ekonomio

Katalunia havas industriala tradiciono ek la 19ma yarcento. Nune l'industrio, turismo e servadi esas la precipua ekonomiala agadi di Katalunia.

Substrukturo

Katalunia esas bone komunikita per tero, maro ed aero. Por acesar per tero ol existas extensa reto di voyi e treni.

Lingui

En Katalunia parolesas diversa lingui, di qui la precipua esas la Kataluniana e la Hispana. Segun la Statuto di Autonomeso, amba lingui, ensemble kun l'Ocitana (en la varianto Aranana) esas oficiala. Ultre, la Kataluniana judikesas kom propra linguo di Katalunia e l'Aranana, linguo propra di Aran-valo. Ordinare, Kataluniani esas bilingua, e konocas la dua precipua lingui.

La Kataluniana extensas ultre la Kataluniana teritorio. En Katalunia parolesas du precipua dialekti. Tale nomizita centrala dialekto parolesas este, en regioni dil nordo Tarragona, Barcelona e Girona, en qua regiono dil Pirinei trovesas traiti dil nordala Kataluniana. L'Ocidentala esas propra di ocidentala regioni di Katalunia (provinco di Lleida ed sudo di Tarragona) e prizentas traiti simila al Valenciana, kon qua formacas kontinuo ed en qua interseko trovesas la Tortosina.

La Hispana esas la maxim parolata linguo en Katalunia, superesanta la Kataluniana kom matrala linguo. La Hispana uzesas precipue en urbala regioni, nome en la metropolala regiono di Barcelona ed en Camp de Tarragona.

L'Aranana esas matrala linguo por 22,4% de la habitantaro dil Aran-valo, propra linguo por 27,1% e habituala por 23,4%.

Linguistikala legaro

La Konstituco Hispana di 1978 mencionas en lua triesma artiklo la Kastiliana kom "la Hispana linguo oficiala di la Stato", tale kom l'altra Hispana lingui "oficala en lua rispektiva Autonoma Komunesi segun lia Statuti". Konsonance, la Statuto di Autonomeso di Katalunia di 1979, oficialigas la Kastiliana e la Kataluniana kom oficiala lingui di Katalunia (la Kataluniana en Kataluni, e la Kastiliana nam esas oficiala di Hispania). La Statuto di Autonomeso di Katalunia di 2006 ultre asekuras ke "omna personi havas yuro a uzar ambi e la civitani di Katalunina havas la yuro e la devo di konocalar li". Sama artiklo precizas ke la propa linguo di Katalunia esas la Kataluniana, e "kom tala, la Kataluniana esas la linguo ordinare uzata e preferata en publika administrado e di la moyeni di publika komuniko di Kataluniani, ed esas anke la linguo normale uzata en la skoli". Fine, l'Aranana (nome donacita a l'Okcitana parolata en la Valo di Aran) esas la linguo di ita teritorio ed anke oficala en Katalunia. En la Statuto pri Autonomeso existas chapitro qua determinas egala yuro por la tri lingui e grantas lua valideso ed uzo en publik administrado ed altra oficiala institucuri.