Sardinia

Sardegna (Italiana) Sardigna (Sardiniana) Regiono di Italia Chefurbo Cagliari Maxim granda urbo Cagliari Oficala linguo Italiana, Sardiniana, ed altra minoritatala lingui Surfaco 24 100 km² Habitanti Denseso di habitantaro 1 571 464 (2023) 65,2 hab./km² Guberniestro Christian Solinas (Psd'Az) Horala zono UTC+1 (UTC+2 dum la somero) TNP (yaro) € 33.6 miliardi (2011) Reto www.regione.sardegna.it

Sardinia esas la 2ma maxim grand insulo de Mediteraneo dop Sicilia, ed anke autonoma regiono de Italia. Ol jacas en westala Mediteraneo, sude del insulo Korsika, qua apartenas a Francia.

L'oficala nomo di la regiono esas Regione Autonoma della Sardegna / Regione Autònoma de Sardigna, e lua chef-urbo e maxim grand urbo esas Cagliari.

Bazala fakti pri Sardinia.

Historio

Nuraghe proxim la nuna urbo Abbasanta.

La civilizuro Nuragiala developis en Sardinia de 1900 aK til cirkume 790 aK. Li konstruktis edifici, nomizita nuraghi (singulare nuraghe) en la Italiana, di qui trovesis plu kam 7.000 exempleri. L'insulo okupesis da tri populi qui probis dominacar Mediteraneo: Feniciani, Kartagani e Romani. Cirkume la 9ma yarcento aK, Feniciani komencis vizitar l'insulo e posible uzis ol kom sekura ankro-ageyo dum longa voyaji tra Mediteraneo. Li uzis precipue la portui di Caragis (nune Cagliari), Nora, Bithia, Sulci e Tharros. Romana poeto Claudius Claudianus afirmis, en poemo de la 4ma yarcento aK, ke Caragis fondesis da personi del urbo Tirus, probable sum la sama epoko kam Kartago, to esus dum la 9ma o 8ma yarcento aK.

Kartagani okupis ol partale dum la 6ma yarcento aK. Komence, li konfrontis rezisto dal Nuragiani, ma cirkume 510 aK la sudo, centro e westo dil insulo okupesis dal Kartagani. Romani anexis Korsika e Sardinia en 238 aK, pos l'Unesma Punika Milito. Li konfrontis multa revolti ed erste en 227 aK li kreis la provinco Sardinia et Corsica, qua duris dum 694 yari. Li fondis litorala urbi, exemple Turris Lybissonis (nune Porto Torres) e Pheronia (nune Posada) koloniigita da Romana migranti. L'arivo dil Romani extingis Nuragiala civilizuro, e la Latina divenis la dominacanta linguo.

En 456, Sardinia okupesis da Vandali, Germana tribuo qua guvernis ol til la yaro 534, kande Bizancana trupi komandita dal generalo Belisarius rikonquestis ol. Bizancana guverno duris dum 300 yari, ecepte dum kurta periodo en 551, kande l'insulo okipesis dal Ostrogoti. Dum Bizancana okupeso, Kristanismo suplantis paganismo en la insulo.

Pos 705, Araba pirati komencis spoliar l'insulo e konfrontis nula opozo Bizancana. Dum la 9ma yarcento, Hispana Arabi probis trifoye invadar Sardinia - en 807, de 810 til 812, ed itere de 821 til 822 - tamen Sardiniani repulsis l'ataki. L'efikiveso di la rezisto esis tanta ke en 851 lora papo Leo la 4ma pregis helpo da lokala Iudex Provinciae ("judiciisto di la provinco") por defensar Roma. Pro la kresko di Araba okupo en Sicilia e nordal Afrika, la kontrolo Bizancana en Sardinia desaparis, e lokala guverno divenis nedependanta. Quar rejii nedependanta - Cagliari, Arborea, Gallura e Torres - formacesis, ma desaparis dum la 13ma yarcento, ecepte Arbora, qua duris til 1420.

Geografio

Plajo Li Còssi, norde del insulo.

Montoza regiono Gennargentu e lago Gusana.

La tota surfaco di Sardinia esas 24 100,2 km², ed esas la 2ma maxim granda insulo dil Mediteraneo dop Sicilia, e la 3ma maxim extensa regiono di Italia. Lua reliefo konsistas ek erodita roki de paleozoiko (500 milion yari ante nun), qui havas mezavalora altitudi inter 300 e 1000 metri. Plu kam 80% de la teritorio dil insulo esas montoza o kolinoza. Lua maxim alta punto esas Punta La Marmora, jacanta 1834 metri super la marala nivelo.

La dominacanta klimato di la regiono esas variema, pro diversa motivi, exemple l'altitudo. Existas 4 tipi di oceanala klimato en la insulo. La mezavalora yarala temperaturo varias de 11°C til 17°C segun la regiono. An la somiti di montoza regioni povas nivar dum la vintro.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 800 mm, e la maxim pluvoza epoko esas vintro. Tamen, la rara pluvi dum somero ofte akompanesas da sturmi.