Sydney

Sydney
Kelk imaji pri Sydney.
Standardo	Blazono
Lando:	Australia
Stato:	Nova Sud Wals
Informo:
Fondita ye:	26ma di januaro 1778
Latitudo:	33°52′04″S
Longitudo:	151°12′36″E
Altitudo:	3 m
Surfaco:	12.367,7 km²
Habitanti:	5 297 089 (2022)
Denseso di habitantaro:	436,1 hab./km²
Disto de Canberra:	287 km
Horala zono:	UTC+10 (UTC+11 dum somero)
Urbestro:	videz: Administrado
Mapo:
Oficala retosituo:
cityofsydney.nsw.gov.au

Sydney

Sydney (pron.: sidni) esas chef-urbo di Nova Sud Wals e la maxim populoza urbo di Australia e di Oceania. Segun statistiki de 2016, ol havis 5 297 089 habitanti, to esas plu kam 20% de la habitantaro di la lando. Segun la demografiala kontado di 2011, cirkume 34% de lua habitanti naskis exterlande.

Jacanta an l'estala rivo di Australia, lua metropolo cirkondas la maxim granda naturala portuo de la mondo. Lua metropolala regiono havas 12.367,7 km².

Sydney judikesas kom un ek la maxim chera urbi de la mondo por rezidar.

Historio

La regiono di Sydney habitesas adminime de Paleolitiko, cirkume 30 mil yari ante nun. L'unesma kontakto inter lua primitiva habitanti e l'Europani eventis ye la 29ma di aprilo 1770, kande James Cook desembarkis en Botany Bay. Kande Cook arivis ibe, la regiono habitesis da cirkume 4.000 til 8.000 personi, de 29 klani, qui transvivis per chasado e peskado.

La koloniigo komencis ye la 18ma di januaro 1778 kun cirkume 850 karcerani sendita de Anglia en 11 navi, komandita dal kapitano Arthur Phillip. L'unesma nomo di la kolonio esus "Nova-Albion", tamen Phillip decidis nomar ol "Sydney". De 1788 til 1792, entote 3 546 viri e 766 mulieri karcerani sendesis a la kolonio, di qui multi esis "profesionala kriministi", kun poka habileso por laborar en la nova kolonio.

Bayeto di Sydney, 1794 til 1796.

En aprilo 1789, epidemio di variolo decimacesis lua aborijena habitantaro. De 1790 til 1816, Sydney esas un ek la loki ube eventis tale nomizita "frontiero-militi di Australia", serio di konflikti inter Britania ed aborijena populi. En 1790, kande Britaniani establisis farmeyi alonge fluvio Hawkesbury, lokala aborijena chefo Pemulwuy komencis serio di militet ataki qui finis erste en 1816, kande la 46ma Regimento Britaniana invadis la kampeyo dil aborijeni e mortigis 46 ek li.

En 1804, Irlandana kondamniti komencis sedicio en la regiono Castle Hill, Nova Suda Wals. Pro la sedicio, militala judicio supresesis. En 1808 eventis tale nomizita "Rumo-sedicio", kande lora guberniestro William Bligh revokesis da lietnanto-kolonelo George Johnston.

En 1840 la lasta grupo di kondamniti arivis a Sydney, qua lor havis cirkume 35 mil habitanti. Ye la 20ma di julio 1842 Sydney deklaresis urbo, l'unesma di Australia. Charles Haddon Chambers esis lua unesma urbestro. En 1851 trovesis oro en Nova Suda Wals, e mili di personi arivis por explotar ol. En 1871 la prospera urbo ja havis 200 mil habitanti, e granda edifici konstruktesis. Kafeerii, hoteli e publika edifici, exemple biblioteki e muzei konstruktesis. La demando pri substrukturo por la kreskanta habitantaro stimulis la konstrukto dil unesma ferovoyo e plubonigi en lua portuo dum la yari 1850a e 1860a.

Ilustruro pri Sydney, 1888.

En 1890, inauguresis l'urbo-domo di Sydney (Sydney Town Hall). Dum la fino dil yari 1890a, l'ekonomio dil urbo afektesis pro sikeso, diminutado di publika konstrukturi e financala krizo. Samatempe, lora chefa ministro di Nova Suda Wals, George Reid, divenis importanta nomo dum la formaco di Australiana federuro. Ye la 1ma di januaro 1901, kande kreesis federuro kun la sis kolonii, Sydney divenis chef-urbo di Nova Suda Wals. Ca yaro, l'urbo anke gastigis l'unesma Expozo di la Commonwealth. L'urbo komencis elektrizar lua tramveturo-sistemo en 1898, ed en 1910 l'ektrizo esis preske kompleta.

Tramveturo che strado George (George Street).

En 1914 multa viri engajis volunte por luktar en l'unesma mondomilito, e to diminutis la chomeso en la urbo. En 1918, promisesis domi a la retroveninti, che suburbi Daceyville e Matraville. Multa suburbi qui mixis rezideyi e fabrikerii konstruktesis alonge linei di tramveturi. En 1926, la habitantaro di Sidney atingis 1 milion individui, ed ol itere divenis la maxim populoza urbo di Australia.

Aeral imajo pri Sydney en 1937.

Sydney afektesis multe dal ekonomiala krizego di 1929. La konstrukto di nova edifici preske cesis, ed en 1933 la chomeso atingis 28% de la maskula adulti, ma en kelka quarteri, exemple Alexandria e Redfern ol atingis 40% de la laboro-povo. Multa familii eviktesis de lia domi, e politikala tensi augmentis. En 1932 eventis incidento dum l'inauguro di la ponto Sydney Harbour Bridge, kande lora premier Jack Lang probis tranchar l'inauguro-rubando, e dextrana politikisto Francis de Groot eniris avan lu e tranchis la rubando per sabrofrapo. En januaro 1938 celebresis 150-yar aniversario dil arivo di unesma Europana koloniigisti. Ye la 26ma di januaro ta yaro, kongreso di aborijeni Australiana eventinta ta dio deklaris ol "dio di trauro e protesto" pro la "konfisko di nia lando da blanki".

Militonavo HMAS Sydney an la portuo dil urbo, 1941.

Industrio rapide expansesis en Sydney pos ke duesma mondomilito komencis. Chomeso preske desaparis, e mulieri komencis laborar en taski oli facita nur da viri. En mayo e junio 1942, l'urbo atakesis da submara navi Japoniana, e 21 personi mortis. En multa domi konstruktesis shirmili kontre aeral ataki. Militisti konstruktis kelka defenso-sistemi en la urbo, inkluzite 650-metra tunelo sub quartero Garden Island.

Pueri del unesma Ukrainana skolo en Australia, 1951.

Pos ke la milito finis, la habitantaro kreskis rapide pro eniro di enmigranti ed augmento di la quanto di naski. Nova suburbi suburbi kun domi kreesis. L'enmigranti - la maxim multa de Britania o de la kontinento Europana - e lia filii reprezentis 3/4 ek la demografiala kresko dil urbo inter 1947 e 1971. Industrio, protektita da doganala tarifi, employis 1/3 de la laboro-povo inter 1945 e 1960. Tamen, depos la granda progreso ekonomiala pos milito, komerco e servadi divenis la maxim importanta fonto di nova employi. En 1954, l'urbo vizitesis da rejino Elizabeth la 2ma, l'unesma vizito di regnanta monarko a la lando.

Ferovoyala dizastro en Granville, 1977.

Pos la yari 1950a, a rapida kresko di suburbi trans protektita arei projetita stimulis protesti de la komunitato. Dum la yari 1970a, sindikatani e lokala habitanti organizis protesti kontre nova konstruktala projeti en historiala quarteri, exemple The Rocks. Federala, statala e lokala guvernerii aprobis legaro por protektar historiala loki e l'ambiento. L'Operodomo di Sydney anke divenis temo di kontroverso inter arkitekto Jørn Utzon e lokal autoritatozi, pro la kusti di lua konstrukto. Tamen, pos l'inauguro, ol rapide divenis turistal atraktivo dil urbo. Depos 1974 la progresiva diminutado di doganala tarifi transformis Sydney de industriala urbo en "mondala urbo". Anke dum la yari 1970a, che suburbo Granville, eventis la maxim mala ferovoyala dizastro di Australiana historio: ye la 18ma di januaro 1977, 83 personi mortis e 213 plusa homi vundesis kande treno ekreligis e kolizionis kontre ponto, qua krulis super du ek lua vagoni.

Depos la yari 1980a, l'eniro di enmigranti, nome de Azia, Mez-Oriento ed Afrika augmentis multe. En 2021, Sydney ja havis plu kam 5,2 milion habitanti, e 40% de lua habitantaro naskis en altra landi. Chinia ed India superiris Unionita Rejio, e divenis la precipua fonto di nova rezidanti.

Administrado

Edifico dil parlamento (Parliament house), la maxim anciena publika edifico di Australia.

Government House, oficala rezideyo dil guberniestro di Nova Sud Wals.

Quale altra Australiana urbi, Sydney ne havas sola lokala guvernistaro kovranta lua tota areo. Ultre tale nomizita "Sydney-urbo" (Angle: City of Sydney), existas 33 altra lokala guvernerii, qui jeras kelka publika servadi (stradi, biblioteki, kolekto di eskombri...) en singla ek la 33 regioni dil urbo, kontre ke la guvernerio dil stato konservas responso pri la precipua stradi, kontrolo di trafiko, publika transporto, polico, eduko, e la precipua projeti pri substrukturo. Singla lokala guvernerio havas sua propra Lord Mayor (urbestro), exemple Clover Moore, urbestro di Sydney-urbo, e Bilal El-Hayek, urbestro di Canterbury-Bankstown.

Yen la 34 lokala guvernerii, inkluzite la City (Sydney-urbo), qua kovras 25 km², ed esas la maxim anciena distrikto dil urbo.

Urbo-domo di Sydney-urbo.

Bayside Canterbury-Bankstown Blacktown Blue Mountains Burwood Camden Campbelltown Canada Bay Central Coast Cumberland Fairfield

Georges River Hawkesbury The Hills Hornsby Hunter's Hill Inner West Ku-ring-gai Lane Cove Liverpool Mosman North Sydney

Northern Beaches Parramatta Penrith Randwick Ryde Strathfield Sutherland Sydney-urbo Waverley Willoughby Wollondilly Woollahra

Geografio

Satelital imajo pri quarteri di Sydney.

Aeral imajo pri Sydney.

La reliefo di Sydney esas plana e basa sude, e weste de lua portuo, en regiono nomizita Cumberland Plain. Norde del urbo existas platajo, nomizita Hornsby Plateau, dividita da abrupta vali. La roki de la platajo formacesis dum Triasiko. Existas 70 plaji en lua litoro.

La klimato dil urbo esas subtropikala humida (Cfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en februaro (somero) esas 23,1°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (vintro) esas 13°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1222,7 mm, e la maxim pluvoza monato esas aprilo, kun mezavalore 137 mm.

Sydney vidita del Operodomo.

Transporto

Aeroportuo internaciona di Sydney.

Treno de lineo T8.

L'aeroportuo internaciona Kingsford Smith esas la maxim uzata di Australia. Ol distas 8 km sude de la centrala distrikto (City), ed inauguresis en 1920. En 2018, ol recevis 44 429 758 uzeri, de qui 16 762 485 esis stranjeri. Ferovoyala lineo T8 Airport & South Line ligas ol a la city di Sydney.

Pos yardeki debatanta, en 2014 komencis la konstrukto di nova internaciona aeroportuo, West Sydney International Airport, anke nomizita Aeroportuo Nancy-Bird Walton. On expektas lua inauguro en 2026.

Sydney havas entote 160 kilometri di chosei kun pasopagi ed altra chosei, inkluzite expresa avenui. Diversa chosei ligas ol ad altra urbi de Nova Sud Wals ed altra loki di Australia. Exemple, choseo Princes Highway, liganta Sydney ad Adelaide, tra Melbourne.

Ferovoyala staciono Macarthur.

Un ek la paromi di Sydney.

Cirkume 350 mil automobili povas okupar la stradi di Sydney dum la hasto-hori. Segun statistiki de 2011, ek la personi qui rezidis exter Sydney e laboris en l'urbo, 58,4% uzis automobili, 9,1% uzis treni, 5,2% uzis autobusi, e 4,1% pediris. Kontraste, nur 25,2% de la habitanti di Sydney uzis automobili por irar a laboreyi, 15,8% uzis treni, 13,3% uzis autobusi, e 25,3% pediris.

Sydney havis la 2ma maxim extensa sistemo di tramveturi de Britanian imperio, kun entote 219 km di linei. Tamen, gradope autobusi remplasis tramveturi, e la lasta linei extingesis en 1961. Nun, 6% ek la transporto urbala facesas per autobusi, qui transportas entote 249,8 milion veheri omnayare. En kelka chosei grantesas prioreso por la transporto per autobusi.

Nun, l'urbo havas 8 linei di suburbala treni, kun 178 stacioni e 815 km. L'unesma lineo di metroo dil urbo inauguresis ye la 26ma di mayo 2019, kun 36 kilometri e 13 stacioni. Altra du linei konstruktesas. Sydney anke havas 10 linei di paromi, qui uzas entote 41 transportili kun diferanta kapacesi. Paromo-sistemo administresas da publika kompanio Sydney Ferries. En 2017-18 ca sistemo transportis 15,3 milion pasajeri.

Turismo

Sydney vidita de ponto Sydney Harbour Bridge, kun l'Opero-domo di Sydney centre.

Turmo di Sydney.

Sydney esas pordeyo por multa exterlanda vizitanti, ed esas un ek la 60 maxim vizitata urbi de la mondo. En 2013 ol recevis 2,8 milion exterlandana viziteri, plu kam la duimo di tota la viziteri di Australia dum la sama yaro. Ca viziteri spensis cirkume 5,9 miliard Usana dolari dum lia sejorni. La maxim multa viziteri originas de Chinia, Nova-Zelando, Unionita Rejio, Usa, Sud-Korea, Japonia, Singapur, Germania, Hong Kong ed India. Altra 8,3 milion nacionala turisti vizitis ol en 2013, e spensis cirkume 6 miliard dolari. En 2011, turistala sektoro employis 26,7 mil personi.

Operodomo di Sydney

La maxim konocata turistal atraktivo dil urbo esas l'Operodomo di Sydney, centro por vivanta arti qua komencis konstruktesar ye la 2ma di marto 1959 e kompleteskis ed inauguresis en 1973. Lua koncerteyo havas kapaceso por 2 679 spektanti. Ye la 28ma di junio 2007, UNESKO deklaris ol Mondala Patrimonio di la Homaro.

La Turmo di Sydney (Angle: Sydney Tower Eye o Centre Point Tower) esas la maxim alta strukturo di Sydney. L'edifico komencis konstruktesar en 1970 e la turmo en 1975. Ol inauguresis en 1981. L'edifico esas alta de 250 metri, e kun la turmo ol atingas 309 metri. Ol havas 4 etaji qui povas vizitesar dal publiko. L'orea turmeto proxim lua somito havas maxima kapaceso di 960 personi. L'observo-ferdeko esas en la 4ma etajo di la turmo. L'altra 3 etaji okupesas da jiranta drinkerio e restorerio, de ube on havas turnanta vidado dil urbo. En oktobro 2005 inauguresis Skywalk, strukturo alta de 268 metri an la kulmino di la turmo, qua posibligas vidar la sulo infre ol de du platformi ek stalo e transparenta vitro.

L'edifico Rejino Victoria (Queen Victoria Building) konstruktesis inter 1893 e 1898. Ol projetesis dal arkitekto George McRae, en stilo Nov-romanala. Ol esas longa de 190 metri e larja de 30 metri. Dum lua historio ol gastigis komerceyi, subisis dekado, pose restauresis kun modifikuri en lua internajo, e nun itere gastigas diversa butiki. Avan la sudala eniro dil edifico existas statuo pri Rejino Victoria.

Aeral imajo pri Portuo Darling (Darling Harbour)

Portuo Darling (Darling Harbour) esis olima portual ed industrial areo dil urbo. Lua nomo homajas lietnanto-generalo Ralph Darling, qua guvernis Nova Sud Wals de 1826 til 1831. La regiono subisis dekado dum la fino dil yari 1970a e komenco dil yari 1980a. Kande Sydney selektesis por gastigar l'Olimpiala Ludi di 2000, la regiono rinovigesis kom loko por pediranti e viziteri. La Centro por Konvento ed Expozo di Sydney (Sydney Convention and Exhibition Centre, demolisita en 2013) inauguresis ibe en 1988 ed uzesis por somito-kunsido "Apec Australia 2007". Inter altra atraktivi, existas amuzo-parko kun giganta roto.

Amuzo-parko Luna Park Sydney.

Amuzo-parko Luna Park Sydney esas un ek la maxim famoza loki dil urbo. La parko inauguresis en 1935, ed apartenas a Luna Park Reserve Trust, agenterio dil guverno di Nova Sud Wals. Ol distas cirkume 600 metri de ponto Sydney Harbour Bridge, ed esis multe populara dum la duesma mondomilito. Ol klozesis en 1979 pos incendio, e multa ek l'anciena parko demolisesis. Ol pose riapertesis en 1982 ed itere klozesis en 1988. Ol riinauguresis partale en 1991 e komplete en 1995, ma en 1996 ol itere klozesis, pos protesti da personi qui habitis proxim ol pri bruisi, e pro debi financala. En 2004, pos kompleta modernigo inkluzite por diminutar bruisi, la parko itere inauguresis. La giganta facio ridanta en lua eniro existas de lua unesma inauguro, en 1935.

L'Olimpiala Parko di Sydney (Sydney Olympic Park) distas 13 km de la centrala quartero (City) di Sydney. Ol kontenas diversa stadii, areni e loki por sporta konkursi konstruktita por l'Olimpiala e la Paralimpiala Ludi di 2000. Nun, la stadii ed areni duras uzesar por sportala, muzikala e kulturala eventi, inkluzite expozuri di agrokultivala produkturi dum yarala festivalo Sydney Royal Easter Show.

Peizaji, kelka parki e loki historiala

Plajo Bondi (Bondi Beach).

Plajo Camp Cove.

Un ek la maxim vizitata loki dil urbo esas plajo Bondi (Angle: Bondi Beach, pronuncita bondai bitsh), distanta 7 kilometri de la City. Ol esas suburbo kun 11 656 habitanti segun la kontado di 2016, okupanta 1,22 km². Ol esas famoza pro lua lokala esquado pri rugbio*, Sydney Roosters, e kom eventeyo di konkursi pri surfo*, qua eventas omnayare en agosto, ed atraktas plu kam 60 mil spektanti.

Watsons Bay esas suburbo e rezidal areo jacanta sur peninsulo, distanta 11 km de la City. Ol havas restorerii, kafeerio, hotelo e kelka plaji, inkluzite bela plajo Camp Cove, e nudista plajo che Lady Bay. De la peninsulo on povas vidar ponto Sydney Harbour Bridge.

The Rocks esas urbodistrikto e historial areo di Sydney, jacanta an la sudala rivo di Sydney Harbour Bridge. Ibe konservesas multa edifici historiala en bona konservo-stando, e jacas la Muzeo pri Nuntempal Arto di Australia (Museum of Contemporary Art Australia). La muzeo establisesis en 1991, en edifico qua gastigis l'anciena Kontoro pri Marala Servadi (Maritime Services Board - MSB). En 2020 la muzeo ja havis 4500 artal objekti, e kelka kolekturi.

Zoo* di Sydney en Bungarribee

Botanika gardeno di Sydney e l'Operodomo.

La moderna zoo* di Sydney, distanta 38 km de la City che suburbo Bungarribee, inauguresis en 2019 en 16,5-hektara tereno. Ol gastigas plu kam 100 speci di animali de Australia e de altra loki de la mondo. On kalkulas ke cirkume 800 mil personi vizitas ol omnayare. La zoo* anke havas aquario kun marala e fluviala speci di fishi ed altra animali.

Ultre Bungarribee, existas publika zoo* Taronga, che suburbo Mosman, qua inauguresis ye la 7ma di oktobro 1916. Ca zoo* gastigas plu kam 2600 animali de cirkume 150 speci. En 2003 ol divenis la duesma zoo* di la lando en qua eventis sucesoza riprodukto di ornitorinko. Existas lineo di paromi qui ligas la zoo a City, in 12 minuti.

Chaso-parko Ku-ring-gai, distanta 25 km de City, kovras entote 149,77 km² e prezervas foresti ed aborijena restaji, e havas loki por piknikar, peskar ed uzar seglobateleti. Ku-ring-gai kreesis en 1894, esanta la 3ma maxim anciena parko nacionala di Australia.

Parko Hyde Park kreesis en 1810, ed esas la maxim anciena parko di Australia. Olua nomo homajas Londonana "Hyde Park".

Rejala Botanikala Gardeno (Royal Botanic Garden), inaugurita en 1816, esas 30-hektara botanikala gardeno che quartero Farm Cove, proxim l'Operodomo di Sydney. La gardeno recevis plu kam 3,5 milion viziteri en 2016, e gastigas centi di speci di planti de Australia ed exotika. Ol ank esas habiteyo por tale nomizita "fluganta foxo", giganta speco di vespertilio.

Kelka muzei

Muzeo Australiana, lateral imajo.

Nacionala Marala Muzeo di Australia, e 3 ek lua navi.

La Muzeo Australiana (Australian Museum), konstruktita de 1846 til 1857, esas la maxim anciena di Australa, e la 5ma maxim anciena muzeo pri naturala historio di la mondo. Ol havas kolekturi di insekti, polsterizita animali, arkeologiala restaji, skeleti e minerali.

L'anciena guvernodomo en Parramatta komencis konstruktesar en 1799 e kompleteskis en 1820. Ol konstruktesis da karcerani, ed en lua vicineso existas restaji de aborijenala habitado.

La Nacionala Marala Muzeo di Australia komencis konstruktesar por celebrar en 1988 la 200ma aniversario di Australia. Tamen ol kompleteskis erste en 1991. Ol gastigas 4 muzeonavi, inkluzite repliko di seglobateli HMS Endeavour (qua komandesis da James Cook) e Duyfken (uzita da Nederlandani dum la deskovro di Australia, en 1606). Ol anke gastigas altra min granda bateli, exemple patroliobatelo HMAS Advance, uzita de 1968 til 1988 da Australian mar-armeo.