Yari 1970a
| Historio 19ma yarcento  20ma 21ma yarcento
|
| Yardeki: 1900a • 1910a • 1920a • 1930a • 1940a |
| Yari: 1901 • 1902 • 1903 • 1904 • 1905 |
La yari 1970a dil 20ma yarcento komencis ye la 1ma di januaro 1970 e finis ye la 31ma di decembro 1979. Dum ta yardeko, Kolda milito duris, tamen la milito di Vietnam finis. Usa e Sovietia igis SALT-pakti, probanta diminutar la quanteso di nukleara fuzei. En 1971, Usana prezidanto Richard Nixon renkontris Zhou Enlai, lor la chefministro di Popul-Republiko Chinia, komencanta proximigo inter la du landi.
En Usa eventis tale nomizita skandalo di Watergate, qua koaktis lora prezidanto Richard Nixon renuncar. Che Mez-Oriento, Egiptia ed Israel signatis paco-pakto, ed en Iran eventis revoluciono qua revokis lora shaho Reza Pahlavi. En Kambodja, Reda Kmer komencis gentocido.
La preci dil petrolo augmentis subite dum la mondala petrolo-krizo di 1973, e to afektis multa ekonomii en tota mondo. La yardeko finis sub minaco di augmento di chomeso konseque de la krizo.
Kosmo[redaktar | redaktar fonto]
- Dum la komenco dil yardeko, Usa sendas plura kosmonavi kun homi adsur Luno e Sovietia sendas Luno-probili. Tamen la disputo inter Usa e Sovietia pri kosmala exploro pokope diminutis.
- 1973 - Ye la 14ma di mayo ca yaro, Usa lansas Skylab, l'unesma kosmo-staciono stacanta en orbito terala, senkrua. L'unesma astronauti vizitas ol ye la 25ma di mayo sam yaro.[1] La skopo esas posibligar ciencisti studiar la Tero e facar experimenti en orbito.
- 1975 - Ye la 20ma di agosto ca yaro, NASA lansas Viking 1, l'unesma kosmoprobilo qua terovenas en la surfaco di Marso, ye la 20ma di julio 1976.[2]
Europa[redaktar | redaktar fonto]
- 1974 - Ye la 25ma di aprilo ca yaro eventas Dianta Revoluciono en Portugal. Grupo di militisti, inter li generalo António de Spínola revokas lora prezidanto Marcelo Caetano per stato-stroko sensanga. La habitantaro suportas la stato-stroko e donas dianti a la soldati, qui portas li en la pafili.
- En Europa, chefi di stati probas stabiligar relati inter stati. En 1975, eventas en Helsinki granda kunveno dum quo statestri subskribis pakto pri Sekureso e Kunlaboro en Europa.
Azia[redaktar | redaktar fonto]
- 29ma di marto 1973 - La lasta trupi Usana foriras Vietnam.
- 30ma di aprilo 1975 - La milito di Vietnam finas. Sud-Vietnam enkorpigesas a Nord-Vietnam. Mili di personi fugas de Vietnam dum e pos la milito.
Afrika[redaktar | redaktar fonto]
- Kontesto inter ocidentala landi e komunista bloko divenis ekonomikala precipue en Europa. Tamen en Afrika esis reala militi qui havis kontakto kun kolda milito inter Ocidento ed Estala bloko.
- Idi Amin regnis en Uganda 1971–1979 terorigante sua habitantaro. Forsan 500.000 Ugandani perisis en masakri od karcerigita.
Nord-Amerika[redaktar | redaktar fonto]
En Usa eventis multa protesti dum la komenco dil yardeko kontre la partopreno di Usana trupi en la Milito di Vietnam. Richard Nixon decidis gradope retretar Usana trupi til ke ye la 29ma di marto 1973, la lasta soldati de Usa foriris Vietnam.
- 9ma di agosto - Richard Nixon renuncas la prezidanteso di Usa pro la skandalo di Watergate.
Sud-Amerika[redaktar | redaktar fonto]
- 1973 - Augusto Pinochet kaptas la povo en Chili per sangoza stato-stroko, ye la 11ma di septembro ca yaro. La palaco prezidantala bombardesas dum la stato-stroko e lora prezidanto Salvador Allende suocidas.
- 1947 - En Brazilia, generalo Ernesto Geisel sucedas generalo Emílio Garrastazu Médici en la prezidanteso di la republiko.
- 1976 - Jorge Rafael Videla kaptas la povo en Arjentinia per stato-stroko, qua revokas lora prezidantino María Estela Martínez de Perón ye la 24ma di marto ca yaro.
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
En 1970, la Britaniana rock-ensemblo The Beatles finas existar. Ank en 1970 du ikoni de la muziko Usana mortas: Jimi Hendrix e Janis Joplin. Jim Morrison mortas ye la 3ma di julio la sequanta yaro, 1971. Tale nomizita Progresema rock, qua aparis dum la yari 1960a, atingis lua kulmino de 1971 til 1976, exemple muziki da bandi Jethro Tull, Yes e Pink Floyd. En Usa e pose en Europa ed altra regioni, la transformo di la jenro Soul kun influi de pop kreis la "fenomeno" Disco pos la duimo dil yardeko. En 1976 aparis muzikala stilo nomizita punk, komence en l'Unionita Rejio (exemple bandi Sex Pistols, The Damned, Siouxsie and the Banshees e The Clash) e pose en Usa (exemple bando The Ramones) ed altra landi la "movado" punk, kun furioza muziki e liriki. La transformo di la muziko punk kun kelka influi de disco originis stilo nomizita "New Wave" dum la fino dil yardeko.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ First Crewed Skylab Mission - Publikigita da NASA. URL vidita ye 30ma di junio 2021.
- ↑ Viking 1 - Mars Missions - NASA - Publikigita da NASA. URL vidita ye 30ma di junio 2021.