Geografio
Geografio (de la Greka γεωγραφία, geographia, "deskripto di la tero") esas ciencala fako qua studias la landi, la traiti, la habitantaro e la fenomeni di la Tero e di altra planeti. L'unesma persono qua uzis la vorto γεωγραφία esis Eratostenes de Cyrene (276 aK til 194 aK). Geografio esas vasta cienco havanta kom skopo komprenar la Tero e lua homala e naturala komplexesi, ne simple "ube jacas la kozi", ma quale la kozi evolucionis por divenar quin li esas.
La quar historiala tradicioni pri geografial inquesti esas: - la spacala analizo di naturala e/o homala fenomeni (to esas: en qua aero li eventas/eventis); - regionala studii (Angle: area studies) pri la kulturo, idiomo e historio di ula specifika regiono o populo, e lua relato kun altra populi o regioni, exemple, tale nomizita Egiptologio; - la studii pri relati inter homi e la regioni ube li habitas; e - tale nomizita Cienci di la Tero.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Geografio esas un ek la maxim anciena ciencala faki, tamen ol havis komplexa developo dum la historio. Greki unesmafoye akumulis ed organizis konoci pri la temo, e nomizis ta konoci «geografiala». Dum Mezepoko, la kartografio developesis multe en Europa. Pro demandi por posibligar navigado ed explorar nova regioni deskovrita, dum multa tempo kartografio e geografio esis preske sinonimi.
Preske dum la sama epoko, Chini developis geografiala konoci por kontrolar marfora teritorio di sua imperio, kontre ke Araba kartografo Al-Idrisi developis studii pri klimatala zoni, deskriptita unesmafoye en lua libro "La Gardeni di la Homaro", e historiisto Ibn Khaldun enrejistris l'unesma studii pri demografio ed ekonomio. Tamen la konceptajo "geocentrismala* esis dominacinta dum ca epoko. Segun ca konceptajo developita dal Greko Claudius Ptolemaeus, la Tero esus la centro dil universo. Ca konceptajo komencis modifikesar unesme kun la teorio pri "heliocentrismo*", to esas, ke la Suno esus la centro dil universo, developita da Nikolaus Kopernikus. Pose, Galileo Galilei developis l'ideo pri la sfereso di la Tero, e la konceptajo "geocentrismala*" desaparis definitive erste pos tale nomizita "ciencala revoluciono" e la koncepto pri gravitado da Isaac Newton. Poke ante, en 1595, publikigesis l'atlaso developita da Flandriano Gerardus Mercator, qua unesmafoye projektis en la surfaco plana di mapo l'imajo di Terala sfero, kun linei paralela sur surfaco plana. Nun ca projekto konocesas kom "projektajo da Mercator".
Faki
[redaktar | redaktar fonto]
Geografio ordinare subdividesas en du granda faki: fizikala geografio, e homala geografio. Fizikala geografio studias l'ambiento naturala e lua transformo-procedi, en l'atmosfero, hidrosfero, biosfero e litosfero. Altralatere, homala geografio studias la populi e lia komunitati, kulturi, ekonomii ed interagadi kun l'ambiento.
Videz anke
[redaktar | redaktar fonto]- Chef-urbi dil nacioni dil mondo.
| Geografiala formi | ||
|---|---|---|
| Arkipelago • Atolo • Bayo • Delto • Dezerto • Duno • Estuario • Fluvio • Fonto • Fyordo • Geizero • Glaciero • Gulfo • Insulo • Istmo • Kabo • Kaverno • Klifo • Kolino • Kontinento • Lago • Laguno • Maro • Marsho • Monto • Oceano • Peninsulo • Planajo • Prato • Ravinego • Savano • Stepo • Stretajo (marala) • Tundro • Valo • Volkano | ||
