Occidental

Occidental / Interlingue
Parolata en:	{{{Parolata_en}}}
Regiono:	{{{Regioni_di_mondo}}}
Quanto di parolanti:	{{{Tota_parolanti}}}
Rango:	{{{Rango}}}
Klasifikuro:	• Konstruktita linguo  • Helpolinguo   • Occidental
Oficala stando
Oficala linguo en:	{{{Ube_esas_oficala}}}
Regulata da:	Interlingue-Union
Kodexi
ISO 639-1:	ie
ISO 639-2:	ile
ISO 639-3:	{{{Iso3}}}
Extenseso dil {{{nomo}}}
Videz anke: helpanta linguo – Linguaro

Occidental o Interlingue (ne konfundeskez kun Interlingua) esas konstruktita helpolinguo kreita en 1922 da Edgar de Wahl.

La precipua idei en lua memorando esis:

1. Ke nula existanta sistemo esas apta;
2. Ke l'internaciona linguo konstruktenda fondesez sur l'internaciona linguala materio;
3. Ke tala projeto havez sua propra sistemo di vorto-formaco;
4. Ke ol posedez gramatiko qua produktas nula nenaturala formi.

Per 'naturala' od 'internaciona' de Wahl intencis deskriptar ita formi ja konocata per diversa Europana lingui. Ica idei ne aceptesis da la Delegaciono, e de Wahl pose elaboris sua propra sistemo, til ke en 1922 ilu publikigis sua propra linguo Occidental, en la jurnalo Kosmoglott, plu tarde Cosmoglotta. Ilu riasertis sua principi en diskuto kun Otto Jespersen en 1935 (Novialiste nro. 6) e postulis da internaciona linguo ke olu respektez la komuna legi di etniala lingui, to esas:

1. Ol devas esar organala, vivanta, kreskanta segun sua propra legi, aceptante nova elementi;
2. Por ica specala skopo ol devas fondesar sur l'internaciona formi komuna en l'Europana lingui pri fonetiko, espelo ed expreso-manieri.

- Henry Jacob, A Planned Auxiliary Language (1947)

Depos la Duesma mondomilito, Occidental chanjis olua nomo aden Interlingue; ne konfundeskez kun Interlingua.

Historio ed aktiveso

Komenco

Edgar de Wahl anuncis la kreo de Occidental en 1922 kun la unesma edituro dil revuo Cosmoglotta, publikigita en Tallinn, Estonia sub la nomo Kosmoglott. Occidental esis la produkto di yari di personal experimentado sub la nom Auli (auxiliara linguo), qua il uzis de 1906 til 1921 e qua poste ganis la surnomo pre-Occidental. De Wahl, originale partisano de Volapük e poste de Esperanto, komencis la kreado de Occidental post la faliata votado por reformar Esperanto en 1894.

Renkontro de Occidental-parolanti in Vieno, 1927.

De Wahl korespondis kun altri autori de lingui, inter li l'Itala matematikisto Giuseppe Peano, (kreinto de Latino sine flexione), de qui aquiris opiniono pro lua slekto de internaciona vortaro, e Waldemar Rosenberger, la kreinto de Idiom Neutral.

Partoprenanti en Occidnetal-rauto en Vieno, 1928: Engelbert Pigal, Karl Janotta, A. Deminger, Hanns Hörbiger, Eugen Moess, Franz Houdek, Johann Robert Hörbiger.

Lor lua anoncado, Occidental esis preske kompleta. De Wahl ne intecabis anuncar la linguo dum kelka yari komencinta, ma decidis acelerar olua publikigo pos savesko, ke La Ligo dil Nacioni komencabis inquestar pri la internacionala linguo. La unesma publikigajo konocata en l’Occidental, un libreto titulizita Transcendent Algebra da Jacob Linzbach, aparis kurte ante Kosmoglott debutis.

Occidental atrakteskis sequanti pro olua lektebleso, quankam ol mankis kompleta gramatiko e dicionarii. Du yari pose en 1924 de Wahl skribis, ke il korespondis kun cirkume 30 homi "per bona Occidental" malgre ke la lernomaterio mankis, e ke l'uzeri di la altra lingui komencis asociar su ad Occidental. La unesma dicionario, la Radicarium Directiv, la kolekturo pri la Occidentalala vorti radikala kun equivalanti en ok lingui publikigesis en la sequanta yaro.

Kosmoglott esis anke la forumo por diversa altra lingui projetita, quankam ol esis chefe skribita en l'Occidental. La nomo chanjesis aden Cosmoglotta en 1927 e samatempe ol oficale komencis avancigar Occidental vice altra lingui. Samayare ye januaro la redaktala ed administral oficeyo di la revuo transpozesis a Mauer (nune parto di Liesing) en Wien. Granda parto di la frua suceso Occidentalala dum ca periodo venis de la nova loko centrala dil oficeyo. Anke la artiklo di agema Engelbert Pigal (same de Austria) Li Ovre de Edgar de Wahl (L’agado di Edgar de Wahl) efektigis intereso vers Occidental che la Idisti. L’uzado di la Franciana komencis ye 1928, e dum la komenco di la sequanta yardeko la komuneso Occidentalala esis fondita en Germania, Austria, Suedia, Chekoslovakia e Suisia.

Epoko di Wien, e Duesma mondomilito

La nomizita "epoko di Wien" esis epoko di financala stabileso. Kun la helpo di du importanta samideani, Hans Hörbiger (anke de Wien) e G.A. Moore (de London), Cosmoglotta prosperis malgre l'ekonomiala krizo. Pos ke li du mortis en 1931, Cosmoglotta esis itere forsita dependar di revenuo de aboni e ripublikigadi.

La kreskanta movado komencis kampaniar plu energioze pro Occidental en la frua dekado de 1930, lev-povante lua lektebleso ye unesma vido kontaktante organizuri quale kompanii, ambasaderii, imprimuri e li Ligo di la nacioni kun letri tote en Occidental, ke ofte komprenesis e respondesis. Registrajo de parolata Occidental en gramofono por distributo unesme facesis en ica periodo.

La yari de 1935 til 1939 esis partikulare aktiva por Cosmoglotta e duesma edituro de jurnalo publikigis.

Stagno e revivigo

Dum ke migrado de tante multa uzanti a Interlingua severe febligis Interlingue, la konsequanta falo en aktiveso esis gradopa ed evenits dum dekyari. Cosmoglotta B cesis esar publikigita pos 1950, e la frequeso de Cosmoglotta A komencis falar gradope: unfoye omna duesma monato de 1952, e pose unfoye omna trimestro de 1963. Altra bnuletini in Interlingue duris aparante dum ica tempo tale quale Cive del Munde (Suisia), Voce de Praha (Chekoslovakia), Sved Interlinguist (Suedia), International Memorandum (Unionita Rejio), Interlinguistic Novas (Francia), Jurnale Scolari International (Francia), Buletine Pedagogic International (Francia), Super li Frontieras (Francia), Interlingue-Postillon (1958, Germania), Novas de Oriente (1958, Japonia), Amicitie european (1959, Suisia), Teorie e practica (Suisia-Checkoslovakia, 1967), e Novas in Interlingue (Chekoslovakia, 1971).

Ortografio

Occidental havas la sama alfabeto kam Ido (26 literi dil Latina alfabeto), kun tre simila pronuncado.

La achenti skribesas sur li quin vokali por omontrar neregulala acento (á é í ó ú), con akuta tildo preferata, ma altri (è, ê, edc.) permisesas.

Litero	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z
IFA	/a/	/b/	/k/, /ts/	/d/	/e/	/f/	/g/, /dʒ/	/h/	/i/	/ʒ/	/k/	/l/	/m/	/n/	/o/	/p/	/k/	/r/	/s/, /z/	/t/, /ts/	/u/	/v/	/w/	/ks/	/j/, /y/	/z/

• c pronuncesas kom /ts/ antee e, i, y, altraloke /k/
• cc pronuncesas kom /kts/ antee e, i, y, altraloke /k/
• g e gg pronuncesas kom /dʒ/ antee e, i, y, altraloke /g/
• gu pronuncesas kom /gw/ antee vokali, altraloke /gu/
• ni pronuncesas kom /ɲ/ antee vokali, altraloke /ni/
• s pronuncesas kom /z/ meza du vokali, altraloke /s/
• t ed i pluse un altra vokalo kondutas kom c, altraloke /t/

Gramatiko

Artiklo

Occidental havas du artikli: definita (li) e nedefinita (un).

La fino del definita artiklo povas chanjesar a lo (maskula), la (feminalo), lu (neutra), lis (pluralo), los (maskula pluralo), e las (feminilo pluralo). La artiklo povas plurigesar avan vorti qui esas desfacila por plurigar: lis s (le s).

Substantivi

La pluralo facesas adjuntante -s dop vokalo, od -es dop multe konsonanti. Por evitar chanji en prononcado e de acento, la vorti qui finas en c, -g, ed -m nur adjuntas -s: un libre, du libres, li tric, li trics, li plug, li plugs, li album, pluri albums.

La personala pronomi

Occidental havas du formi por la personala pronomi: por la subjekto (nominativo), e por la objekto (akusativo o dativo, t.e. la obliqua formo):

	singulara					plurala					indefinita
	1ma	2ma	3ma			1ma	2ma	3ma
			mask.	fem.	neut.			mask.	fem.	neut.
Occidental	yo	tu	il	illa/ella	it	noi	vu	illos	illas	ili	on
Ido	me	tu/vu	ilu	elu	olu	ni	vi	ili	eli	li	onu

La formala duesma persono esas vu, qua anke esas la duesma persono di pluralo. La nedefinita personala pronomo "onu" esas on. Onu anke povas specigar la genro dil triesma persono di pluralo uzante illos (maskula) od ellas (feminilo).

Literaturo

La plu parto del literaturala texti skribita en Occidental, publikesis en Cosmoglotta. Altri texti publikesis en la revuo Helvetia e un mikra quanteso esis publikita kom libri.

Lasta verki

• Li Romance de Photogen e Nycteris da George MacDonald, e tradukita da David MacLeod ye 2019.
• Kinderseele, da Hermann Hesse, tradukita da Dave MacLeod en januaro 2021.
• Li últim rendevú o esque rendevús es dangerosi?, da Dorlota Burdon publikita en marto 2021.
• Li sercha in li castelle Dewahl e altri racontas, skribita da Vicente Costalago e publikita ye 27 marto 2021.
• Antologie hispan, skribita da Vicente Costalago e publikita ye 9 augusto 2021.
• Fabules, racontas e mites, skribita da Vicente Costalago e publikita ye 20 decembro 2021.
• Li tresor de Fluvglant, skribita da Vicente Costalago e publikita ye 22 februaro 2022.

Exemplo

Yen Patro nia inter Occidental, Ido ed Interlingua.

Occidental	Ido	Interlingua
Patre nor, qui es in li cieles,	Patro nia qua esas en la cieli,	Patre nostre, qui es in le celos,
mey tui nómine esser sanctificat,	Vua nomo santigesez;	que tu nomine sia sanctificate;
mey tui regnia venir,	Vua regno arivez;	que tu regno veni;
mey tui vole esser fat,	Vua volo esez obediata,	que tu voluntate sia facite
qualmen in li cieles talmen anc sur li terre.	Quale en la cielo, anke (tale) sur la tero.	como in le celo, etiam super le terra.
Da nos hodie nor pan omnidial,	Nia singladi’ panon donez a ni cadie,	Da nos hodie nostre pan quotidian,
e pardona nor débites,	E remisez a ni nia debaji,	e pardona a nos nostre debitas
qualmen anc noi pardona nor debitores.	Quale anke ni remisas a nia debanti,	como etiam nos los pardona a nostre debitores.
E ne inducte nos in tentation,	E ne duktez ni aden la tento,	E non induce nos in tentation,
ma libera nos de lu mal.	Ma liberigez ni de lo mala.	sed libera nos del mal.

Occidental	Li Interlingue-Union es li central organisation international, quel accelera Interlingue. Li IU existe de 1929 e currentmen have su sede in Svissia. Li Union es absolut neutral in li campes politic, religiós e altris.
Ido	L'Interlingue-Union esas la prima organizuro internaciona, qua incitas Interlingue (Occidental). L'IU existesas depos 1929 ed esas nun lokizita en Suisia. L'uniono esas tote neutra pri politiko, religio ed altri.