Historio di Azerbaijan
Azerbaijan esas un ek la maxim anciena stati de Europa, tamen ca nomo aparas erste depos Mez-epoko. Homi ja okupis Azerbaijan dum Petr-epoko. En kaverni de la regioni Tağılar, Damcılı, Zar e Yataq-yeri, ed en nekropoli en Leylatepe e Saraytepe trovesis restaji de kulturi del fino di Paleolitiko e komenco di Bronz-epoko.
Alexandros la Magna e lua sucedanti del imperio Seleucida establisis nedependanta rejio dum 4ma yarcento aK. Sasanida Imperio okupis la regiono en 262. Dum la 4ma yarcento, rejulo Urnayr adoptis kristanismo kom religio. En 667 Islami konquestis ol.
Rusa imperio komencis okupar Azerbaijan en 1722. Pos longa siejo, ye la 26ma di junio 1723 Baku kapitulacis. Rusi kompletigis l'okupo di la regiono en 1735 ed, en 1813, Azerbaijan restis komplete okupita, pos ke Rusa armeo invadis Tabriz. En 1870, petrolo deskovresis en la regiono.
Kum la falo di Rusa imperio dum l'Unesma mondomilito, Azerbaijan, ensemble kun Armenia e Gruzia, kreis la Republiko Federala Demokrata Transkaukazia, qua havis kurta existo, de februaro til mayo 1918. Ye la 28ma di mayo 1918 Azerbaijan separis su de la republiko e nedependanteskis kun la nomo di Demokrata Republiko Azerbaijan. Du yari pose, ye la 28ma di aprilo 1920, Sovietani invadis ol. Komence, til 1936, Azerbaijan divenis parto de la Republiko Socialista Federala Transkaukazia. Pose ol divenis la Republiko Socialista Sovietiana Azerbaijan. De 1926 til 1939 la proporciono di Rusi en la habitantaro di Azerbaijan kreskis de 9,5% til 16.5%[1].
Dum la Duesma mondomilito Azerbaijan divenis importanta en la Sovieta strategio por kombatar nacional-socialista Germania, por lua granda produktado di petrolo. Cirkum 800 mil Azerbaijana soldati luktis kontre Germaniani, di qui cirkum 400 mil mortis. Mayoro-generalo Azi Aslanov, Azerbaijana, divenis sovieta heroo.
Dum la yari 1980a, Mihail Gorbachyov adoptis glasnost, e komencis civila agitesi ed etniala disputi en diversa Sovietiana regioni, inkluzite Nagorno-Karabakh, regiono Azerbaijanana populizita maxim multa dal Armeniani. L'agitesi kreskis kun l'indiferenteso de Moskva, e rapide kreskis anke la demando por nedependo.
Dum la fino di 1990, la supra konsilistaro di Azerbaijan supresis "Socialista Sovietiana" de la nomo di la republiko, e, fine ye la 30ma di agosto 1991 Azerbaijan nedependanteskis de Sovietia. Ayaz Mutalibov esis l'unesma prezidanto di la lando.
| Precipua artiklo: Nagorno-Karabakh |
L'unesma yari pos nedependo esis obskurigita da la milito di Nagorno-Karabakh kontre vicina Armenia. Kande la milito finis en mayo 1994, Azerbaijan perdis kontrolo di 16% de lua teritorio, inkluzite Nagorno-Karabakh. La milito produktis cirkume 30 mil morti e plu kam 1 milion plusa homi diplasita[2].
Ye la 3ma di oktobro 1993 Heydar Aliyev, qua ja guvernis lando depos la 24ma di junio ta yaro, ganis prezidantal elekto. Dum ilua guvernerio, la milito kontre Armenia finis, ed ilu signatis kontrato pri l'exploto di petrolo de la jaceyi Azeri-Chirag-Guneshli. Il vinkis nova elekto en oktobro 1998. Dum lia duesma mandato la rezervi di naturala gaso de Shah Denis esis deskovrita. En 2003 un kontrato kun Turkia pri la konstrukturo di Baku-Tbilisi-Ceyhan fluido-konduktili esis signatita. La fluido-konduktilo por petrolo kompleteskis en 2005 e por naturala gaso kompleteskis en 2005.
Heydar Aliyev maladeskis en aprilo 2003 e mortis en decembro sam yaro. En polemika elekto ca yaro, lua filiulo Ilham Aliyev ganis la prezidantal elekto e divenis prezidanto ye la 3ma di oktobro 2003. Ilu rielektesis en 2008 per 87% ek la voti, tamen lua opozanti boikotis l'elekto.
Fonti[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ [http://books.google.com/books?id=YLeAxHLm8C&pg=PA15&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Migrant resettlement in the Russian federation: reconstructing 'homes' and 'homelands. Moya Flynn. (1994). p.15. ISBN 1-84331-117-8
- ↑ International Herald Tribune. A Conflict That Can Be Resolved in Time: Nagorno-Karabakh.. URL vidita ye la 29ma di novembro 2003.