Olimpiala Ludi
La Olimpiala Ludi esas internaciona plursporta konkurso qua eventas ye singla quaresma yaro, kun la partopreno da mili de atleti, viri e mulieri. Li esas la precipua konkurso sportal internaciona, ed atleti de plu kam 200 landi e teritorii partoprenas li.[1] Existas dusorta Olimpiala Ludi: La Somerala Olimpiala Ludi e la Vintrala Olimpiala Ludi.
La ludi moderna inspiresis dal Olimpiadi di anciena Grekia, qui eventis en l'urbo Olimpia de 776 aK til la yaro 393. Li fondesis da barono Pierre de Coubertin ye la fino dil 19ma yarcento. Coubertin kreis l'Internaciona Olimpiala Komitato en 1894, e de ta yaro til nun ol koordinas l'Olimpiala Movado segun lo establisita en l'Olimpiala Charto, qua esas ulsorta "konstituco" dil movado.
L'unesma Olimpiala Ludi moderna eventis en Athina en 1896. De ta yaro til nun li eventas ye singla quaresma yaro, ecepte tri okazioni - en 1916 (pro l'unesma mondomilito), ed en 1940 e 1944 (pro la duesma mondomilito).
Origini e rituaro
[redaktar | redaktar fonto]
L'Olimpiadi esis serii di konkursi quin partoprenis reprezentanti de diversa urba stati di anciena Grekia. Inter la konkursi esis eventi pri atletismo, lukti e charo-kurado[2] L'origino di ta Ludi deskriptesis per legendi: segun un ek la la maxim populara legendi, Herkulo e lua patro Zeus kreis la Ludi.[3][4][5] Segun la legendo, por exekutar la 12 taski, Herkulo konstruktis la stadio por honorizar Zeus, facis 200 pazi e nomizis ta disto "stadio". Ilu anke nomizis la Ludi "Olimpiadi" ed establisis la tradiciono pri konkursar ye singla quaresma yaro.[6] Segun altra mito, en l'epoko di la Ludi eventis armistico ("armistico Olimpiala"; Greke ἐκεχειρία, ekecheiria[7]), dum qua la militi interruptesis por posibligar l'aranjo dil konkursi. Lor l'Olimpiadi eventis konkursi pri kurado, pentatlo (qua konsistis ek 5 sporti: salto, disko-jeto, dardo-jeto, ped-kuro e lukto), boxo, lukto segun libera stilo, e kavalko.[8][9] Segun la tradiciono, Coroebus, koquisto de l'urbo Elis, esis l'unesma Olimpiala championo.[10]
L'Olimpiadi havis anke religiala importo, konsistante ek sportala eventi e sakrifiki honorizanta Zeus (la maxim famoza statuo pri Zeus stacis en la templo di Olimpia) e Pelops o Pelope, deal heroo e mitala rejulo di Olimpia. La kulmino di la ludi eventis dum la 5ma e la 4ma yarcenti aK, ma la ludi gradope perdis importo pos la dominaco dal Romani en Grekia. Quankam ne existas generala konsento pri la yaro di la lasta Olimpiadi, on kredas ke li posible eventis en 393, kande imperiestro Theodosius la 1ma dekretis l'elimino di omna pagana praktiki - quankam la dekreto havis nula menciono pri Olimpia.[11] Altra posibla yaro esis 426, kande lua sucedanto Theodosius la 2ma imperis la destruktado di omna Greka templi.[11]
Moderna Olimpiala Ludi
[redaktar | redaktar fonto]
Existas referi pri l'uzo di la frazo "olimpiala ludi" por deskriptar diversa sportala eventi dum la moderna historio. un ek la le unesma esis "Cotswold Olimpick Games", qui eventis proxim Chipping Campden, Anglia, dum la 17ma yarcento. Altra exemplo esis L'Olympiade de la République, organizita omnayare de 1796 til 1798 en Francia revolucionala.[12] La konkurso inkluzis diversa sporti de l'antiqua epoko e markizis l'adopto di l'Internaciona Unaj-sistemo.[12]
En 1850 William Penny Brookes kreis kurso nomizita Olympian Class por plubonigar la sportala kapableso di la sportisti de Much Wenlock, Shropshire, Anglia. En 1859 ilu rinomizis kom Olympian Class la yarala ludi organizata dal Olimpiala Societo di Wenlock. Ta ludi duras til nun.[11]
De 1862 til 1867 eventis en Liverpool Grand Olympic Festival. Unesmafoye ta ludi esis tote amatora e kun partoprenanti internaciona.[13][14] La programo di l'unesma Olimpiala Ludi en Athina esis preske la sama kam olta di la ludi de Liverpool.[15] En 1865 Hulley, doktoro Brookes ed E.G. Ravenstein fondis la Nacionala Asociuro Olimpiala, prekursoro dil Olimpiala Asociuro Britaniana. La statuto dil asociuro uzesis kom modelo por krear l'Olimpiala Charto.
En Grekia, l'intereso pri rivivigar la Ludi de l'antiqua epoko aparis pos la milito por la nedependo de l'Otoman imperio, en 1821. La poeto Panagiotis Soutsos esis l'unesma persono qua prizentis ta ideo en lua poemo "Dialogo di la mortinti", en 1833.[16] Evangelis Zappas, richa Greka filantropo, skribis a la rejulo Otto en 1856 ed ofris su por financizar la rinasko dil Olimpiala Ludi.[17] Zappas komanditis l'unesma Olimpiala Ludi en 1859, qui havis la partopreno da Greka ed Otomana atleti. Ilu anke komanditis la restauro dil stadio Panathinaikos, por gastigar la futura Olimpiala Ludi.[17]
William Penny Brookes adoptis l'eventi dil Olimpiala Ludi di 1859 por l'Olimpiala Ludi di Wenlock. En 1866 eventis nacionala Olimpiado en Unionita Rejio, organizita da Brookes en la Kristala Palaco (Crystal Palace) en London.[18]
La stadio Panathinaikos esis l'eventeyo por la ludi en 1870 e 1875[19], qui atraktis cirkume 30,000 spektanti. En 1890 Pierre de Coubertin havis l'inspiro krear l'Internaciona Olimpiala Komitato pos asistir la yarala ludi di Wenlock.[20] Coubertin profitis de l'idei di Brooke e Zappas kun la skopo alternigar internacione l'eventeyi di la Ludi, qui esis eventonta ye singla quaresma yaro.[20] Ilu prizentis ta idei dum l'unesma Olimpiala Kongreso - IOK -, qua eventis de la 16ma til la 23ma di junio 1894 en l'Universitato di Paris (Sorbonne). En la lasta dio dil kongreso, decidesis ke l'unesma Olimpiala Ludi organizata dal Internaciona Olimpiala Komitato eventez en Athina, en 1896.[21] La Komitato elektis la skriptisto Dimitrios Vikelas kom lia unesma prezidanto.
La Ludi di 1896 e pose
[redaktar | redaktar fonto]
L'unesma Olimpiala Ludi organizita dal IOK eventis en la stadio Panathinaikos en 1896. Partoprenis 241 atleti de 14 landi, qui konkursis en 43 eventi.[22] Evangelos Zappas e lua kuzino Konstantinos Zappas kreditis la Greka guvernerio por komanditar l'Olimpiala Ludi. Altra filantropo, Georgios Averof, kontributis por reformar la stadio Panathinaikos. La Greka guvernerio obtenis pekunio por komanditar la Ludi anke per vendar bilieti e postomarki pri la Ludi.
Pos la suceso di 1896 la Ludi eniris periodo di stagno qua minacis lia duro. L'Olimpiala Ludi di 1900 e 1904 eventis rispektive dum la Mondala Expozo di Paris e dum L'Universala Expozo di Saint Louis e divenis duesmagrada eventi. La Ludi di 1900 en Paris ne havis stadio. La Ludi en Saint Louis recevis 650 atleti, de qui 580 esis Usani. La poka partopreno da exterlanda atleti, la poka intereso publika (cirkume 2.000 personi asistis la Ludi en Saint Louis) montris la poka intereso pri la konkurso.[23]
La Ludi riaquiris populareso pos l'"Interpozita Ludi di 1906", quankam nun IOK ne judikas li kom oficala Olimpiala Ludi, e l'Interpozita Ludi ne plus eventas de lore.
Vintrala Olimpiala Ludi
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Vintrala Olimpiala Ludi |
La Vintrala Olimpiala Ludi kreesis por prizentar sporti qui nur povas eventar dum vintro, quale skio. Glacio-hokeo ed artala glacio-sketo prizentesis en 1920 kom olimpiala eventi dum vintrala Ludi. IOK decidis augmentar la quanto de sporti e, dum l'Olimpiala kongreso en Lausanne en 1921, decidis organizar la vintrala versiono dil Olimpiala Ludi. En 1924, dum 11 dii, eventis la Vintrala Olimpiala Ludi en Chamonix-Mont-Blanc, Francia. Li esis l'unesma Vintrala Olimpiala Ludi.[24]
IOK decidis ke la Ludi eventez ye singla quaresma yaro en la sam yaro kam la Somerala Olimpiala Ludi.[25] Ca tradiciono mantenesis til la Vintrala Ludi di Albertville, Francia, en 1992. Tamen, pro *logistikal ed organizal motivi, la ciklo di la Vintrala Ludi modifikesis, e li komencis eventar ye singla quaresma yaro, du yari pos la Somerala Olimpiala Ludi.
Paralimpiala Ludi
[redaktar | redaktar fonto]
En 1948 sioro Ludwig Guttmann decidis organizar sportala konkurso por rehabilitar soldati kripligita dum la duesma mondomilito por koincidar kun l'Olimpiala Ludi en London, 1948. L'evento kreita da Guttmann, nomizita Stoke Mandeville Games divenis yarala sportala festivalo. Dum la 12 sequanta yari, Guttmann ed altri decidis durar uzar sporto por kuracar personi. Por l'Olimpiala Ludi en Roma, 1960, Guttmann adportis 400 atleti por konkursar en la "paralela Olimpiadi", qui divenis konocata kom l'unesma Paralimpiala Ludi.
De 1960 til nun la Paralimpiala Ludi eventas ye singla quaresma yaro en la sam yaro kam la Somerala Olimpiala Ludi. Pos l'Olimpiala Ludi en Seoul, 1988, la sama urbo elektita kom eventeyo por la Ludi funcionas anke kom eventeyo por la Paralimpiala Ludi.
L'Olimpiala Ludi dil Yunaro
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma Olimpiala Ludi dil Yunaro eventis en 2010, e kompletigas l'Olimpiala Ludi. Li ludesas da atleti evanta 14 til 18 yari. L'Olimpiala Ludi dil Yunaro kreesis dal prezidanto di Internaciona Olimpiala Komitato, Jacques Rogge en 2001 ed aprobesis dum la 119ma kongreso di IOK.[26][27] L'unesma Somerala Ludi dil Yunaro eventis en Singapur, e la Vintrala Ludi dil Yunaro eventis en Innsbruck, Austria, pos du yari.[28] Ta Ludi esis plu kurta kam la tradicionala Olimpiala Ludi: la Somerala duris dum 12 dii, e la Vintrala duris dum 9 dii.[29]
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Overview of Olympic Games - Publikigita da Encyclopædia Britannica. URL vidita ye 4ma di junio 2008.
- ↑ Judith, Swaddling:The Ancient Olympic Games Publikigita da University of Texas Press. Loko di publikigo: Austin. Dato di publikigo: 2000. Pagino/pagini: 54. URL vidita ye 6ma di junio 2009. Idiomo: Angla.
- ↑ Pausanias, "Elis 1", VII, p. 7, 9, 10; Pindar, "Olympian 10", pp. 24-77
- ↑ Richardson (1997), p. 227
- ↑ Young (2004), pp. 12-13
- ↑ Pausanias, "Elis 1", VII, p. 9; Pindar, "Olympian 10", pp. 24-77
- ↑ Spivey (2004), pp. 229-230
- ↑ Crowther (2007) pp. 59-61
- ↑ Ancient Olympic Events - Publikigita da Perseus Project of Tufts University. URL vidita ye 29ma di aprilo 2009.
- ↑ Golden (2009), p. 24
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Crowther, Nigel B. (2007). «The Ancient Olympic Games». Sport in Ancient Times. Greenwood Publishing Group.
- ↑ 12,0 12,1 Histoire et évolution des Jeux olympiques - Dato di publikigo: 2005. URL vidita ye 31ma di januaro 2009. Idiomo: Franca.
- ↑ George R. Matthews (2005). America's first Olympics: the St. Louis games of 1904 University of Missouri Press ISBN 978-0-8262-1588-8
- ↑ Ingomar Weiler (2004). The predecessors of the Olympic movement, and Pierre de Coubertin European Review, Vol. 12, No. 3, Cambridge University Press
- ↑ Craig Reedie, Jim Parry, Vassil Girginov (2005). The Olympic Games Explained: A Student Guide to the Evolution of the Modern Olympic Games Routledge ISBN 9780415346047
- ↑ Young (1996), p. 1
- ↑ 17,0 17,1 Young (1996), pp. 14
- ↑ Much Wenlock & the Olympian Connection - Publikigita da Wenlock Olympian Society. URL vidita ye 31ma di januaro 2009.
- ↑ Young (1996), pp. 2, 13-23, 81
- ↑ 20,0 20,1 Rugby School motivated founder of Games - Publikigita da SI.com. Dato di publikigo: 7ma di agosto 2004. URL vidita ye 4ma di februaro 2009.
- ↑ Coubertin, Philemon, Politis & Anninos (1897), Part 2, p. 8
- ↑ Athens 1896 - Publikigita da The International Olympic Committee. URL vidita ye 8ma di februaro 2010.
- ↑ ye=1904 St. Louis 1904 — Overview - Publikigita da ESPN. URL vidita ye 31ma di januaro 2009.
- ↑ Chamonix 1924 - Publikigita da International Olympic Committee. URL vidita ye 31ma di januaro 2009.
- ↑ Winter Olympics History - Publikigita da Utah Athletic Foundation.
- ↑ Rogge wants Youth Olympic Games - Publikigita da BBC Sport. Dato di publikigo: 19ma di marto 2007. URL vidita ye 2ma di februaro 2009.
- ↑ IOC approves Youth Olympics; first set for 2010 - Publikigita da USA Today. Dato di publikigo: 5ma di julio 2007. URL vidita ye 2ma di februaro 2009.
- ↑ Innsbruck is the host city for the first Winter Youth Olympic Games - Publikigita da The Vancouver Organizing Committee for the 2010 Olympic and Paralympic Winter Games. Dato di publikigo: 12ma di decembro 2008. URL vidita ye 30ma di marto 2009.
- ↑ IOC to Introduce Youth Olympic Games in 2010 - Publikigita da CRIenglish.com. Dato di publikigo: 25ma di aprilo 2007. URL vidita ye 29ma di januaro 2009.