Valparaíso
| Valparaíso | ||
| ||
| Kelk imaji pri Valparaíso. | ||
|
.svg)
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Chili
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 33°03' S | |
| Longitudo: | 71°37' W | |
| Altitudo: | 10 m | |
| Surfaco: | 402 km² | |
| Habitanti: | 296 655 (2017) | |
| Disto de Santiago: | 120 km | |
| Horala zono: | UTC-4 | |
| Urbestro: | Jorge Sharp Fajardo | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.municipalidaddevalparaiso.cl | ||
.jpg)
Valparaíso esas importanta portuala urbo en Chili. Segun statistiki dil yaro 2017 ol havis 296 655 habitanti. Lua tota surfaco esas 402 km². Lua metropolala regiono havas 952 000 habitanti, esanta la 2ma maxim populizita metropolala regiono di Chili.
La sideyo dil Nacionala Kongreso Chiliana e la centrala kontoro di la Mar-Armeo jacas en Valparaiso. Importanta universitati, exemple Pontifikala Universitato Katolika di Chili, Teknikal Universitato Federico Santa María, e l'Universitato di Playa Ancha, anke havas kampusi en la urbo.
Pro lua granda quanto di edifici de la 19ma yarcento lua historiala centro deklaresis Mondala Patrimonio di la Homaro dal UNESKO en 2003.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Ante l'arivo dil Hispani, la regiono habitesis dal indijeni Chango, qui esis peskeri e nomada. Li anke anke nutris su de frukti de la foresto. L'indijeni Pikunche nomizis la regiono Alimapu ("tero brulata"), dum ke le Chango nomizis la regiono Quintil.
En 1534, Diego de Almagro komencis organizar expediciono qua departis de Cuzco ye la 3ma di julio 1535, ed iris adsude. Juan de Saavedra anke organizis expediciono marala a la regiono, arivis a la bayo Quintil, e rinomizis ol "Valparaíso", homaje lua nasko-loko. Dum kolonial epoko, l'urbo ordinare atakesis e spoliesis da pirati, exemple Francis Drake, qua atakis ol en 1587.
Ye la 8ma di julio 1730, violentoza ter-tremo, kun kalkulita forteso di 8.7 che skalo di Richter frapis Valparaíso ed altra loki, exemple Santiago e Rancagua. Segun fonti del epoko, ol duris dum 15 minuti, ed efektigis ondego qua afektis la litoro di Pacifiko de Callao (nun en Peru) til Valdivia, sude de Chili. L'ondego invadis granda parto dil urbo, e produktis cirkume 3 mil morti.
Valparaíso duris esar mikra portuala urbo dum tota kolonial epoko, til la nedependo di Chili. Ye la 27ma di aprilo 1818 eventis kombato inter Hispana fregato Esmeralda e Chiliana fregato Lautaro. Ta lasta vinkis, e ruptis Hispana blokuso di la portuo. Ye la 19ma di novembro 1822, eventis violentoza ter-tremo qua ruinigis la urbo e produktis 78 morti e 110 plusa homi vundita. Ye la 15ma di decembro 1850 komencis incendio che sigareto-komerceyo qua duris dum 6 hori. Malgre ke nulu mortis, l'incendio destruktis 40 domi e komerceyi, e stimulis la kreo dil unesma korporaciono di incendio-pumpisti di la lando, ye la sequanta yaro. En 1852 inauguresis distributo-reto di drinkebla aquo, ed en 1856 inauguresis publika lumizo.
Ante l'inauguro di kanalo di Panama, Valparaíso esis importanta portuo por navigado inter oceani Pacifiko ed Atlantiko. Dum la fino dil 19ma yarcento, l'urbo ja havis plu kam 160 mil habitanti.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
La reliefo di Valparaíso dividesas en du arei: basa e plana, ed alta kolinoza. Che basa regiono jacas la portuo, la komercala quartero El Almendral, e la quartero Yolanda, ube olim existis magazini. La kolini (entote 42) esas la rezidala areo dil urbo. La mezavalora altitudo dil urbo esas 10 metri.
Pro lua proximeso kun tale nomizita "fosato Peru-Chili", Valparaíso esas vundebla a ter-tremi. La ter-tremo di 1906 domajis serioze la portuo, destruktis multa rezidala arei, produktis cirkume 3 mil morti e plu kam 20 mil plusa homi vundita. La ter-tremo kun forteso 8,8 che skalo di Richter eventinta ye la 27ma di februaro 2010 produktis ondegi di 1,3 metri, e la portuo klozesis dum kelka hori por sekureso.
La klimato dil urbo esas Mediteranea, kun sika somero (Csb segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en januaro (somero) esas 17°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (vintro) esas 11,4°C.
La pluvoza sezono iras de mayo til l'unesma duimo di septembro. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 372,5 mm, e la maxim pluvoza monato esas julio, kun mezavalore 111,2 mm.
Fratala Urbi
[redaktar | redaktar fonto]
