Historio di Papua-Nova-Guinea

Mulieri de etnio Kerepunu.

Homala restaji de 50 000 yari ante nun trovesis en Papua-Nova-Guinea. On kalkulas ke agrokultivo developesis en la montari del insulo cirkume 7 000 yari aK. Cirkume 500 aK populi qui parolis Austroneziana lingui establisis su en l'insulo.

L'unesma Europani qui arivis en la regiono esis Hispani e Portugalani, qui exploris ol dum la 16ma yarcento. Cirkum la yaro 1526 o 1527 Portugalana navigisto Jorge de Menezes hazarde arivis en la precipua insulo e nomezis ol Papua, Malaya vorto por deskriptar Melaneziana haro. La frazo Nova-Guinea uzesis unesme dal explorero Hispana Yñigo Ortiz de Retez, pro la simileso di lua habitanti kun la populi de Guinea.

Nova-Guinea de 1884 til 1919. Nederlando kontrolis la westo dil insulo, dum ke Germana imperio ed Unionita Rejio kontrolis l'esto.

En 1884 la norda parto dil insulo Nova-Guinea (nune parto di Papua-Nova-Guinea) divenis Germana kolonio, dum ke la suda parto dil insulo e la vicina insuli divenis Britaniana protektorato, sub la nomo Britaniana Nova-Guinea. En 1905 la protektorato divenis Australiana kolonio, qua administris ol til lua nedependo en 1975.

Flago di Germana Nova-Guinea.

En 1899 Germana asumis direta kontrolo di lua kolonio, qua nomizesis Germana Nova-Guinea. Pos l'Unesma mondomilito Germania perdis ta kolonio ed Australia recevis komiso de la Ligo di la nacioni por administrar ol.

Usana trupi en l'insulo Bougainville, dum la Duesma mondomilito.

En decembro 1941 Japoniani invadis Nova-Guinea e suspensis Australian administrado. Importanta batalii eventis en la regiono dum la Duesma mondomilito, exemple la batalio di Rabaul, la Batalio di la Maro di Bismarck, e la batalii di Guadalcanal e di la Maro di Koralio en la vicina Insuli Salomon.

L'insulo Bougainville.

Papua-Nova-Guinea divenis nedependanta de Australia ye la 16ma di septembro 1975. De ta yaro til 1976 eventis rebeleso por la nedependo dil insulo Bougainville. Konseque de la rebeleso, la konstituco di Papua-Nova-Guinea modifikesis e l'altra 18 distrikti qui existis ante la nedependo ganis stando di provinco en mi-federala sistemo. En 1988 komencis nova rebeleso en Bougainville, qua duris til 1997 e produktis 20.000 morti. La maxim multa mineyi di Papua-Nova-Guinea jacas en Bougainville, e la minado reprezentas 40% de la KLP.

En 2009 eventis rebeleso kontre decendanti de Chiniani, qua komencis pro revolto di la Nova-Guineana laboristi dil industrio di nikelo, administrata da la Chiniani.