Historio di Samoa

Mapo pri Samoa, de 1896

Samoani originis de Austroneziana populi qui expansis su de Sud-Est Azia inter 2500 e 1500 yari aK. Studii pri la populo Lapita, qua habitis la regiono, sugestas que li voyajis inter Samoa, Fidji e Tonga.

Kontakti kun Europani komencis dum la komenco dil 18ma yarcento. Nederlandana Jakob Roggeveen esis l'unesma Europano qua vidis l'insuli, en 1722. Pose, Franca explorero Louis Antoine de Bougainville arivis en la regiono.

Erste pos la yari 1830a, Angla misioneri e komercisti komencis vizitar l'insuli. Dum ta epoko, Samoani divenis konocata kom sovaja e militema, e facis violentoz ataki kontre Franci, Britaniani, Germani ed Usani. Segun Barbara A. West, por montrar braveso, Samoani kapo-tranchis lia enemiki por donar la kapi a lia chefi. Germani komencis komercar kun habitanti di Upolu, kontre ke Usani komencis komercar kun habitanti di Tutuila e Manu'a, qui pose formacis Usana Samoa.

En 1918, la habitantaro di Samoa konsistis ek cirkume 38.000 Samoani e 1.500 Europani. Dum la fino dil yari 1920a, komencis movado kontre Europana koloniigo. Ye la 28ma di decembro 1929, l'alta chefo Tupua Tamasese Lealofi komandis senviolenta demonstro kontre Nova-Zelandan administrado, tamen policisti pafis kontre la demonstro e mortis Tamasese e 10 alta personi. Erste en 2002, Nova-Zelandana chefministro Helen Clark apologiis por l'incidento.

Samoa nedependanteskis de Nova-Zelando ye la 1ma di januaro 1962, kun la nomo Westala Samoa. En julio 1997 la lando chanjis lua nomo a Samoa, malgre la protesto di Usa, qua kontrolas Samoa Usana. Ye la 29ma di decembro 2011, Samoa chanjis lua kalendario ed eliminis 1 dio. Do ol modifikis lua horala zono, e nun jacas este del Internaciona Dato-Lineo.

Nun, malgre ke Samoa Usana e Samoa partigas la sama linguo e raso, la kulturo di la du evolucionas aparte: Samoan-Usani adoptas Usana futbalo e basbalo kom populala sporti ed influesas kulturale da Usa, kontre ke west-Samoani adoptas kriketo e rugbio* kom sporti, ed adoptas Nova-Zelandana kulturo.