15ma yarcento
| Historio > yarcento | ||||||||||
| 14ma yarcento 15ma 16ma yarcento | ||||||||||
| Yardeki: 1400a • 1410a • 1420a • 1430a • 1440a | ||||||||||
| Yari: 1401 • 1402 • 1403 • 1404 • 1405 | ||||||||||
La 15ma yarcento komencis ye la 1ma di januaro 1401 e finis ye la 31ma di decembro 1500, segun juliala kalendario. Ol divenis konocata kom "yarcento di la novigadi" ed "yarcento di la deskovradi". Por la historio dil Ocidento ol esis la lasta yarcento di la Mezepoko e l'unesma yarcento di la Modern-epoko.
On kalkulas ke dum la fino di ta yarcento, la mondo havis cirkume 460 milion habitanti, qui habitis precipue tri granda zoni: Japonia-Korea-Chinia, Indiana subkontinento e westal Europa, malgre lua granda perdajo di habitanti de 1347 til 1352, kande nigra pesto produktis la morto di 25% til 50% de lor Europana habitantaro.[1]
Por la historio di Westal Europa, to esis la lasta yarcento di la nomizita Mezepoko, e l'unesma yarcento de la Moderna ero. Du eventi judikesas kom la divido inter ta du epoki: la falio di Konstantinoplo en 1453, e la deskovro di Amerika en 1492.
Europa[redaktar | redaktar fonto]
Mariajo di Isabel la 1ma di Kastilia e Fernando la 2ma di Aragon eventas ye la 19ma di oktobro 1469 en la nuna Hispania. La du kroni (rejio Kastilia e rejio Aragon) unionesas personale en 1474. Tale nomizita Reconquista en Hispania kompleteskis en 1492, kande rejio Granada, la lasta Mohamedana rejio en Iberia, vinkesas. Ank en 1492 Cristoforo Colombo departas de Palos de la Frontera en Andaluzia, e navigas weste probante arivar en Azia, ma deskovras nova kontinento, Amerika.
Tale nomizita "Cent-yara milito" duras til la 19ma di oktobro 1453. Dinastio Valois konservas Franca trono e rejio Francia pluforteskas. Angli abandonas lia revendiki pri Franca trono. Francia aquiras Angla teritorii en Gaskonia, an la kontinento. La milito signifikas la dekado di la kavalieraro kom importanta militala trupo e, tale quale la siejo di Konstantinoplo, markizas la dekado di feudismo en la historio di Europa.
Konstantinoplo, en la nuna Turkia, siejesas e fine konquestesas dal Otomana Turki ye la 29ma di mayo 1453. Otomani avancas til Montenegro, ma lia povo esas febla.
En 1415, Portugalani okupas Ceuta, e komencas lua expanso tra navigado adsude. Li deskovras Madeira en 1418 ed Acori en 1427. Portugalana princo Henrique expedias omnayare deskovristi, qui cirkumnavigas Afrika kun skopo arivar en India. Portugalani sistemoze kolektas pragmato e kreas maxim bona mapi til deskovrar en 1487 l'uniono inter l'oceani Atlantiko ed Indiano, e pose arivar en India en 1498. Ye la 22ma di aprilo 1500 Pedro Álvares Cabral arivas en Brazilia e prenas posedajo di lua teritorio en nomo di Portugal.
En Finlando, de 1450 til 1480 someri esas kolda e cereali ne kreskas. Eventas famino.
En fino dil yarcento naskas baroka stilo en Italia.
Azia[redaktar | redaktar fonto]
.svg)
Sultanio Malacca fondesas en 1402 da Parameshwara.[2]
En Chinia, tale nomizita "proskriptita urbo" kompleteskas en Beijing. L'imperio di la dinastio Ming atingas lua maxim expanso, cirkume 6,5 milion km² en 1415. De 1405 til 1433 Chiniana generalo Zheng He igas sep voyaji per navi ad Borneo, India, Gulfo di Persia, la rivo di Afrika ed anke Zanzibar. Multa ek lua bateli esas plu granda kam olta dil Europani dum la sam epoko. Tamen, tale nomizita "Filio di Cielo" ed "Imperio dil Centro" (Chinia) ne intresesas pri konquesti, komerco o relati. Dinastio Ming volas nur demonstrar sua grandeso, povo e gloriozeso. La voyaji finas kande Konfuceista burokrati kaptas la povo en la korto, e Chinia protekas su dop muregi. "Danjeroza" navigadi abnegesas.
La centro di la nuna India, guvernesas da la Mohamedana dinastio Malwa. Ca dinastio establisesis en 1401 da Dilawar Khan.
Afrika[redaktar | redaktar fonto]
Imperio Mali duras esar vasta, ed iras de la nuna Mali til la litoro di Senegal. En 1456, Veneziana Alvise Cadamosto deskovras quar ek la 10 insuli dil arkipelago Kabo Verda. Antee, ilu arivabis a la kabo Verda, en la nuna Senegal, ed explorabis la regiono dil fluvio Gambia. Segun ilu, la populi qui habitis apud fluvio Gambia esis submisita a le mansa de Mali.[3] En estal Afrika, oro transportesas de la Granda Zimbabwe ad Azia, tra rivala urbo Sofala. Malgre ta richeso, la kulturo di la Granda Zimbabwe desaparos ante la fino dil yarcento, posible cirkume 1450. En 1498, Portugalano Vasco da Gama vizitis la litoro di la nuna Tanzania.
Amerika[redaktar | redaktar fonto]
Imperio Azteka kreskas dum la yarcento en Mexikia, nome dum la regno di Moctezuma la 1ma (1440-1469), qua konquestas vicina teritorii ed expansas l'imperio de la nuna urbo México til la Gulfo di Mexikia.
En la sudo di la nuna Usa, la populo Pueblo abandonas sua nordal arei e formacas grand urbi, pose nomizita pueblos dal Hispani. Norde, cirkum la yaro 1450 segun antropologiala studii, inter la nuna Kanada ed Usa kin populi Iroquois (Mohawk, Onondaga, Oneida, Cayuga, e Seneca) paktas pri paco inter li.
En Sud-Amerika, l'imperio Inkao expansas. Pacha Kutiy Inqa Yupanki, anke konocata kom "Pachacuti", sucedas lua patro * Wiraqucha Inka, vinkas populo Chanka e konquestas la nuna regiono Apurímac, en Peru.
Ye la 22ma di aprilo 1500, Portugalana navigisto Pedro Álvares Cabral arivas en la nuna stato Bahia, en Brazilia.
Oceania[redaktar | redaktar fonto]
- En Havayi kultivesas taro-planto.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Autoro: Eric R. Weiss-Altaner. Principes de démographie politique : population, urbanisation et développement. Dato di publikigo: 1992. Pagino/pagini: 93.
- ↑ R. O., Winstedt:The Malay Founder of Medieval Malacca Publikigita da Bulletin of the School of Oriental and African Studies, universitato di London - Cambridge University Press, en nomo de School of Oriental and African Studies. Dato di publikigo: 1948. Pagino/pagini: 726–729.
- ↑ Autoro: Pascal James Imperato, Gavin H. Imperato. Historical Dictionary of Mali Publikigita da Scarecrow Press. Dato di publikigo: 25ma di aprilo 2008. Pagino/pagini: 203. Idiomo: Angla.