Salvador
- Por la chef-urbo di Braziliana stato di Bahia, videz Salvador (Bahia).
| Salvador | ||
| República de El Salvador | ||
|
| |
| Standardo di Salvador | Blazono di Salvador | |
| Nacionala himno: | ||
| Saludemos la Patria orgullosos | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | San-Salvador | |
| · Habitanti: | 567 698 (2011) | |
| Precipua urbo: | San-Salvador | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Hispana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto Provizora: | Claudia Rodríguez de Guevara | |
Surfaco: (151ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 21 041 km² | |
| · Aquo: | 1,4 % | |
Habitanti: (109ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 6 602 370[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 324,4 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Usa (depos 2001)[1] | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SV
| |
SLV
| ||
222
| ||
| Reto-domeno: | .sv | |
Salvador esas lando jacanta an Central Amerika. Ol havas kom vicini Honduras norde ed este, e Guatemala weste. Sude jacas oceano Pacifiko.
Bazala fakti pri Salvador
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Salvador |
La maxim anciena restaji trovita pri homala habitado en Salvador evas de 8.000 til 1.500 yari aK. Le Maya habitis la regiono konocita kom Joya de Cerén de cirkume la yaro 400 til la 7ma yarcento.
Ye la 31ma di mayo 1522 Hispani komandita da Andrés Niño desembarkis en insulo quin li nomizis «Petronila» (nun (Meanguera).[2] En 1524 Pedro de Alvarado komencis submisar l'indijeni en la regiono. Hispani fondis l'unesma urbo en la regiono en 1525.[3]. L'unesma chef-urbo di la lando, nun konocata kom Ciudad Vieja, fondesis en 1528. Ca urbo havis 50 o 60 domi[4].
En 1811 ed en 1814 eventis revolti kontre Hispana dominaco. Salvador nedependanteskis de Hispania erste ye la 15ma di septembro 1821, e restis parto di la Federala Republiko di Central Amerika til 1839, kande la federuro dissolvesis ed ol nedependanteskis republiko.
De 1872 til 1898 Salvador probis riestablisar la Central Amerikana federuro, ma faliis. Kande eventis la stato-stroko di 1898 en Salvador, ca ideo desaparis.
L'exportacajo di kafeo adportis granda profiti a poka familii, qui kontrolis la politiko Salvadorana, sive la konservemi sive la liberali, dum la 19ma yarcento. En 1931 eventis stato-stroko, e la generalo Maximiliano Hernández Martínez, lor admirinto dil fashismo, kaptis la povo. Ilu represis violentoze l'indijena populi e la rurala rezisto. En 1932 eventis violentoza represo, konocita kom La Matanza, kontre rurala revolto komandita dal revolucionero Farabundo Martí kontre la guvernerio di Martínez. La represo produktis 30.000 viktimi, mortigita, enkarcerigita o exiliita.
De 1931 - kande la generalo Maximiliano Hernández Martínez asumis la povo pos stato-stroko - til 1979, Salvador administresis dal militisti. La militistala rejimo finis kande stato-stroko revokis la generalo Carlos Humberto Romero e instalis la Revolucionala Guvernala Uniono di Salvador en la povo. En 1980 fondesis la Fronto Farabundo Martí por Nacionala Liberigo, e komencis interna milito en la lando.
Ye la 26ma di marto 1982 eventis elekti por la Nacionala Kongreso. La deputati elektis civila prezidanto Álvaro Magaña, e la guvernerio di la Revolucionala Uniono finis. L'interna milito finis en 1992, e la Fronto Farabundo Martí divenis legala partiso.
Fine en 2009, unesmafoye ula membro de la Fronto Farabundo Martí por Nacionala Liberigo (FMLN), Carlos Mauricio Funes, elektesis prezidanto di Salvador. En 2014 ilu sucedesis per Salvador Sánchez Cerén, de la sama partiso.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Salvador esas prezidantala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato e la chefo di guvernerio. Lu elektesas dal populo por 5-yara periodo, e ne povas rielektesar por la sequanta periodo.
La parlamento (Asamblea Legislativa) havas singla chambro kun 84 membri, qui elektesas dal populo por 3 yari. La lando havas 6 politikala partisi, esanta la precipua l'ARENA - Alianza Republicana Nacionalista e la FMLN - Frente Farabundo Martí para la Liberación Nacional.
La nuna konstituco di la lando adoptesis ye la 15ma di decembro 1983.[5]
La maxim alta korto di Salvador esas la Supra Korto, qua havas 15 membri, di qui 1 elektesas prezidanto di la judiciala povo.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Salvador jacas inter la latitudi 13° til 15° N e la longitudi 87° til 91° W. Ol esas la min granda lando di Central Amerika. Lua frontieri mezuras 545 km, di qui 203 km kun Guatemala e 342 km kun Honduras. Ol havas 307 km di litoro che Pacifiko.
Existas du montokateni paralele la litoro, kun central alta planajo inter la du, e basa tereni apud la litoro. La montoza regioni e l'alta planajo kovras 85% di Salvadorana teritorio. La maxim alta monto esas Cerro El Pital, kun 2730 metri di altitudo.
Salvador havas plua kam 300 fluvii, di qui la maxim longa esas Lempa, la sola navigebla fluvio di la lando. Exitas multa lagi en krateri di extingita volkani, esante la maxim importanta la lagi Ilopango (70 km²) e Coatepeque (26 km²).
Lua klimato esas tropikala kun influo dil altitudo en kelka regioni. La pluvoza sezono eventas de mayo til oktobro. Sude de la lando, la pluvo-quanto povas superirar 2000 mm.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Salvador |
Quankam la lando subisis diversa naturala dizastri dum lua historio, Salvador nun havas stabila ekonomio. Segun la Mondala Banko, ol havas la 3ma maxim granda ekonomio di Central Amerika.
Kafeo esas la precipua agrokultivala produkturo por exportaco. Turismo esas l'ekonomiala sektoro qua kreskis plu rapide dum recenta yari.
Cirkume 1/3 de la familii recevas pekunio sendita de exterlando. La valori sendita egaleskas la totalo di exportacaji, e kompensas la komercala deficito en US$ 4.12 miliardi. Ye la 1ma di januaro 2001 Salvador adoptis la dolaro di Usa kom monetaro alonge la Colón Salvadorana.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, la lando havas 6 602 370 habitanti,[1] di qui 86,3% esas mestici, 12,7% esas blanki, 0,2% esas aborijeni (nome Lenca, Kakawira, Nahua-Pipil), 0,1% esas negri, e 0,6% esas de altra etnii, segun la demografiala kontado di 2007. La habitantaro di Salvador kreskis de 1,9 milioni en 1940 til 4,7 milioni en 1984[6]. Segun la demografiala kontado di 2007, la lando havis 5 744 113 habitanti.[7] Tamen, ca cifro judikesas kom kontroversa, nam exemple en San-Salvador trovesis 316 090 habitanti, ma 287 615 individui povis votar ibe.[7] To signifikis ke nur 10% de la habitantaro evis min kam 18 yari[7].
Segun l'artiklo 62ma de la konstituco di Salvador, l'oficala linguo di la lando esas Hispana o Kastiliana,[8] e preske omna habitanti parolas ol. Kelka indijena grupi - min kam 1% de totala habitantaro - duras parolar lua tradicionala lingui, exemple le Pipil e le Maya.
Segun statistiko, 47% de la Salvadorani esas katoliki, 33% esas protestanti evangelikala,[9], e 17% deklaris su sen religio.[9] e 3% dividesas en Testi di Jehova, Hare-Krishna, Mohamedani, Buddhisti, ed altri.[9]
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Quale altra Central Amerikana landi, kustumi di Salvador havas influi de Hispana e Central Amerikan indijeni, videbla en la muziki, la dansi ed en la produkturo artizanala. Existas importanta centri di produkturo artizanala en Nahuizalco, La Palma e Ilobasco. Inter l'objekti produktita esas ceramiki, ludili, korbegi, edc.
Katolik-eklezio exercas granda influo en lokala kulturo. Procesioni dum la Santa Semano ed altra religiala festi eventas en multa loki di la lando. L'arkiepiskopo Óscar Romero judikesas kom lokala heroo, por rezistar kontre la violaci di homala yuri dum l'interna milito en Salvador. La lando havas poka Afrikana influo kom rezulto di lego kreita dal Hispani dum la 17ma yarcento e mantenita pos la nedependantesko til la yari 1980a, qua interdiktis l'eniro di Afrikani en la lando.
Un ek la maxim famoza dishi Salvadorana esas papusa, simila a Mexikiana tortillas, ek maizo-farino o rizo-farino e plenigita kun fromajo, chicharrón (fritita porko-ventro) e fazeoli. Ank ol povas plenigesar kun legumi. On kredas ke papusa havas aborijenal origino, ed ol deklaresis "nacionala disho Salvadorana", tra legifala dekreto.
Pri literaturo, kelk importanta Salvadorana skriptisti esas Juan José Cañas (1826-1918, de la movado Romantikismo), Francisco Gavidia (1863-1955), Salarrué (1899-1975), Claudia Lars e Miguel Ángel Espino. Pri piktado, l'unesma piktisto akademiala agnoskita kom importanta en la lando esis Wenceslao Cisneros, dum la 19ma yarcento. Dum la 20ma yarcento, kelka piktisti kun Europana influi esis Carlos Alberto Imery - qua stimulis altra piktisti -, Miguel Ortiz Villacorta e Pedro Ángel Espinoza. Salarrué, Zélie Lardé e José Mejía Vides preferis piktar la kustumi de la populo.
La tradicionala muziko di Salvador havas influi Maya, Pipil e Hispana. Nun, salsa e cumbia - kun influi de Kubana, Kolumbiana e Mexikiana muziki - ed anke hip hop e reggaeton esas la maxim populara ritmi muzikala.
La maxim populara sporto en Salvador esas futbalo, e dufoye lua nacionala esquado konkursis en la Mondala Kupo di Futbalo. Pos 1968 la lando konkursis en tota l'Olimpiala Ludi. Pri la Tot-Amerika Ludi, l'atletino Cristina Esmeralda López ganis unesmafoye l'ora medalio por Salvador en 2007, dum la ludi en Rio de Janeiro, pri la 20-kma atletala marcho.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 El Salvador - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 1ma di decembro. Idiomo: Angla.
- ↑ El golfo de Fonseca - URL vidita ye 6ma di marto 2012. Idiomo: Hispana.
- ↑ Diccionario Geográfico de El Salvador, p. 1262.
- ↑ Historia de El Salvador, Tomo I, p. 80.
- ↑ http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/ElSal/constitucion.pdf
- ↑ "El Salvador - Populational Growth and Age Distribution - Library of Congress Country Studies
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Censo y padrón no coinciden La Prensa Gráfica
- ↑ Art. 62 de la Constitución de la República de El Salvador de 1983 - Idiomo: Hispana.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 International Religious Freedom Report for 2012 - Publikigita da U.S. State Department. URL vidita ye 2014-03-27.