Centro-westala regiono (Brazilia)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Centro-westala regiono di Brazilia (Portugalane Região Centro-Oeste do Brasil) esas geografiala regiono di Brazilia konsistanta ek la Federala Distrikto (Brasília) plu 3 stati: Goiás, Mato Grosso e Mato Grosso do Sul. Lua tota surfaco esas 1 606 371.5 km², qua reprezentas 18,9% de tota surfaco di la lando. Ol esas la 4ma maxim populoza regiono di Brazilia, kun 16 287 809 habitanti segun la demografiala kontado di 2022[1].
Ca subdividuro - Centro-westala regiono - esas nek politikala nek administrala, havante signifiko nur geografiala. Lua 3 stati e la federala distrikto havas simila peizaji e klimato, kun prepondero di savano e tropikala klimato kun du sezoni, la sika e la pluvoza.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Indijeni esis l'unesma habitanti di Centro-westala regiono. Dum la 17ma yarcento bandeirantes (Braziliana e Portugalana exploreri) eniris la regiono serchante oro e precoza roki quale diamanti ed esmeraldi. Li fondis urbi, exemple Meia Ponte, Pirenópolis, Goiás e Cuiabá. Pose, farmeyi de Sao Paulo e Minas Gerais introduktis bovaro en la regiono. Por defensar frontieri, konstruktesis armeala fortresi, exemple Forte Coimbra, origino dil urbo Corumbá.
Dum komenco dil 20ma yarcento konstruktesis ferovoyo Noroeste do Brasil. La 24ma di oktobro 1933 Goiânia inauguresis e remplasis Goiás-urbo kom chef-urbo di Goiás. La konstrukturo di Brasília dum la yari 1950a por esar chef-urbo di Brazilia anke kontributis por augmentar la habitantaro di la regiono e por plubonigar l'substrukturo di voyi e ferovoyi. Brasília inauguresis ye la 21ma di aprilo 1960.
Dum la yari 1970a la habitantaro di Mato Grosso komencis augmentar kun l'arivo di gauchos, catarinenses e paranaenses, personi naskinta en Rio Grande do Sul, Santa Catarina e Paraná, rispektive. Gauchos, catarinenses e Paranaenses inktroduktis kultivo di soyo en la regiono di cerrado (Braziliana savano). En 1979 la sudo di Mato Grosso separesis e transformesis en nova stato, Mato Grosso do Sul. En 1988 la habitantaro di la Federala Distrikto recevis unesma-foye la yuro por elektar direte lua guberniestri. Joaquim Roriz divenis l'unesma guberniestro di Brasília direte elektita da lua habitanti.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
En Centro-westala regiono predominacas varma tropikala klimato kun du sezoni (sika e pluvoza) e vejetantaro di cerrado kun arbori basa e dispersita. Suli en la regiono esas ordinare olda e kontenas poka nutrivi por planti.
Reliefo
[redaktar | redaktar fonto]Granda parto di la regiono esas basa e plana. Nur en mikra loki l'altitudo superiras 1.000 metri. En la regiono Pantanal Matogrossense l'altitudo ne superiras 200 metri sur la marala nivelo ecepte en izolata monti.
Sisadek du kilometri norde Cuiabá existas platajo kun cirkum 600 metri di altitudo nomizita Chapada dos Guimarães. Ta platajo jacas en un zono di transito inter Equatorala foresto (Amazoniana foresto) e cerrado (savano).
Vejetantaro
[redaktar | redaktar fonto]Granda parto di originala vejetantaro di regiono esis cerrado, Braziliana savano. La nordo di Mato Grosso kovresas da equatorala foresto. Sud-weste e weste, til la frontieri kun Bolivia e Paraguay existas la komplexa ed inundebla vejetantaro di la regiono Pantanal, qua mixas naturala pastureyi kun arbori de cerrado e de Amazoniana foresto. Dum 6 monati omnayare Pantanal subisas granda inundadi.
Klimato
[redaktar | redaktar fonto]La dominacanta klimato esas tropikala kun du sezoni: sika periodo de mayo til oktobro (vintro), e pluvoza de novembro til aprilo (fino di printempo til komenco di autuno). Mezvalora pluvo varias de 800 mm til 1,600 mm omnayare. En nordo di Mato Grosso la klimato esas Equatorala, kun intensa pluvi. Sude de Mato Grosso do Sul la klimato esas subtropikala, e la temperaturi povas falar infre 18°C dum vintro.[2]
Hidrografio
[redaktar | redaktar fonto]
Quar granda fluvio-baseni drenas la regiono: fluvio Paraná, fluvio Paraguay, Araguaia-Tocantins ed Amazon. En esto di la regiono, kelka riveri fluas vers Fluvio São Francisco. En l'ekologiala rezerveyo Águas Emendadas kreita en 1968 50 km nordeste de Brasília[3][4] existas un lageto ube naskas fluvii de du hidrografiala baseni, Tocantins e Paraná.
En simpla skemo, baseno Tocantins-Araguaia okupas la nord-esto de la regiono, dum ke Amazoniana baseno okupas la nord-westo, Paraguay baseno okupas sud-westo e Paraná-baseno okupas la sud-esto. Weste de la regiono, fluvio Paraguay servas kom naturala frontiero inter Bolivia, Paraguay e Brazilia, kontre ke fluvio Paraná servas kom naturala frontiero kun Sao Paulo e Paraná.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
Granda parto de la habitantaro de Centro-westala regiono vivas en urbi, dum ke en extensa rurala zoni vivas poka personi. La precipua rurala agadi esas edukado di bovi por furnisar karno, e la kultivo di soyo en extensa domeni. Altra importanta kultivi esas rizo, kotono, kafeo e maizo en sudo e sud-esto di Goiás e sudo di Mato Grosso do Sul, arakido en sudo di Goiás, e frumento sude de Mato Grosso do Sul. La maxim granda urbi de la regiono esas regionala centri por komerco e servadi e koncentras kelka industrii, notinde alimenti e drinkaji, stofi, transformo di ligno e minerala produkti ed, en Goiás, anke automobili (Mitsubishi Motors) e medikamenti. Dum la yari 1990a e 2000a l'ekonomio regionala kreskis multe, pro l'exportaco di soyo, bovokarno e hanokarno, ed instalesis industrii por transformar ca produkturi. Anke la sustrukturo di transporto plubonigesis[5]
Quankam la regiono havas plu kam 4 bovi per singla habitanto e Mato Grosso kune Goiás havas 15% de tota bovi di Brazilia, naturala pastureyi di la regiono ne esas bona. L'animali qua furnisos karno transportesas vers Sao Paulo stato - ube pastureyi esas plu bona - por augmentar pezo.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
Centro-westala regiono havas diversa naturala atraktadi por turisti: Chapada dos Guimarães, Chapada dos Veadeiros, Nacionala Parko di Emas, Pantanal Matogrossense, l'urbo di Brasília e lua moderna arkitekturo, historiala urbi quale Goiás e Pirenópolis, lagi, kaverni, fluvii e kaskadi de Bonito, edc. Kelka regioni, exemple Pantanal, la fluvii Paraná e Paraguay e lua enfluanti, urbo Bonito, Chapada dos Guimarães ed altra havas potencialo por augmentar multe l'ekologiala turismo o la sporta pesko.
| Totala nacionala produkturo di Centro-westala regiono (Fonto:IBGE/2004) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stato | TNP mili di R$ |
% di nacionala TNP |
% di regionala TNP |
TNP per persono |
% di regionala TNP per persono |
| Federala distrikto | 80 517 409 | 3.75% | 42.34% | 34,510 | 41.7% |
| Goiás | 50 536 490 | 2.35% | 26.58% | 8 992 | 16.4% |
| Mato Grosso | 37 446 498 | 1.74% | 19.69% | 13,365 | 22.2% |
| Mato Grosso do Sul | 21 642 528 | 1.01% | 11.38% | 9,557 | 19.7% |
| Centro-westala regiono | 190 141 788 | 8.85% | 100% | 14,382 | 100% |
Transporto
[redaktar | redaktar fonto]La regiono havas tri internaciona aeroportui (en Brasília, en Cuiabá ed en Campo Grande) ed un importanta regionala aeroportuo en Goiânia. Altra urbi havas mikra aeroportui min importanta. Fluviala transporto esas importanta en la fluvii Paraná e Paraguay.
Importanta chosei ligas Brasília a Santos, Sao Paulo, Campinas, Ribeirão Preto, Uberaba ed Uberlândia (BR-050), Rio de Janeiro e Belo Horizonte (BR-040), Belém do Pará e la sudo di Brazilia (BR-153), la stato di Bahia (BR-020), e Cuiabá (BR-070). De Cuiabá norde, la choseo BR-364 atingas l'urbi di Porto Velho en Rondônia, Rio Branco en Acre e prolongesas til la frontiero kun Peru. Sude Cuiabá, BR-364 trairas la sudo Goiás e la westo di Minas Gerais til atingar la bordero kun la stato di Sao Paulo.
La precipua ferivoyi ligas Mato Grosso do Sul a la westo di Sao Paulo (Estrada de Ferro Noroeste do Brasil), la sudo di Mato Grosso a la nordo di Sao Paulo (Ferronorte), e Brasília al urbo Sao Paulo.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Kun 14 050 340 habitanti segun la demografiala kontado di 2010, equivalanta a 7% de omna habitantaro di Brazilia, Centro-westala regiono havas basa demografiala denseso: 8.75 habitanti per km². Lua quanto di habitanti esas min multa kam Minas Gerais o Rio de Janeiro, stati kun surfaci mult infre kam la regiono. Goiás esas la maxim populizita stato di la regiono, dum ke la habitantaro di Mato Grosso o di Mato Grosso do Sul esas preske egala a di Brasília.
| Urbo | Habitanti (kontado di 2010) |
|---|---|
| Brasília | 2 469 489 |
| Goiânia | 1 256 414 |
| Campo Grande | 766 461 |
| Cuiabá | 530 308 |
| Aparecida de Goiânia | 442 978 |
| Anápolis | 324 303 |
| Várzea Grande | 248 130 |
| Dourados | 191 638 |
| Rondonópolis | 189 975 |
Plu kam 50% de lua habitantaro esas blanka, e 43% misanga. Negri esas 5,7%. La regiono anke esas hemo por diversa indijena tribui. Che l'Indijena Parko di Xingu, un ek la maxim importanta de la regiono, habitas 20 diferanta tribui. Indijeni ordinare transvivas de agrokultivo, pesko e chaso.
Dum e pos la yari 1970a granda nombro di personi de sudo di Brazilia (paranaenses, catarinenses e gauchos, rispektive de Paraná, Santa Catarina e Rio Grande do Sul) arivis en la regiono. Ta nova habitanti stimulis l'expando di agrokultivo en la regiono, nome soyo.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo do IBGE mostra que regiões Sul e Sudeste puxaram o crescimento da população brasileira - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ http://www.cnpf.embrapa.br/pesquisa/efb/clima.htm
- ↑ Ecoturismo no Brasil - Planalto Central
- ↑ http://www.semarh.df.gov.br/semarh/site/lagoparanoa/cap12/05.htm
- ↑ Potência do agro e sertanejo, Centro-Oeste cresce mais que dobro do Brasil e cumpre 'sonho de JK' - Publikigita da BBC News Brasil. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. URL vidita ye 16ma di januaro 2024. Idiomo: Portugalana.
