Goiás
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Goiás esas stato jacanta en la Centro-westala regiono di Brazilia. Ol havas kom vicini Tocantins norde, Bahia este, Minas Gerais esto e sude, Mato Grosso do Sul sud-weste, e Mato Grosso weste. La Federala Distrikto (Brasilia) jacas interne la stato, proxim lua frontiero kun Minas Gerais.
Bazala fakti pri Goiás.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
La maxim anciena restaji homala trovita en Goiás evas de 11.000 yari ante nun. Granda parto dil arkeologiala loki jacas proxim urbi Serranópolis, Caiapônia ed en la baseno dil fluvio Paranã. Populi qui vivis en la regiono esis chaseri-kolekteri. Kande la klimato di la regiono modifikesis, la populi qui vivis en la regiono modifikis lia nutrivala kustumi e komencis nutrar su anke de moluski terala e frukti. Du mil yari ante nun, populi qui developis ceramik-arto okupis la teritorio, exemple le Tupi-Guarani.
Kande Brazilia deskovresis dal Portugalani, la regiono di nuna Goiás habitesis dal populi Avá-kanoeiro, Tupi-Guarani e Tapuya.[3] L'unesma Europani, aventureri qui venis de la kapitanio Sao Paulo, arivis en la regiono dum la 17ma yarcento. Lia skopo esis kaptar indijeni por sklavigar, ed uzar li en agrokultivo e minado. Oro trovesis en la regiono unesmafoye da Francisco Bueno e sua filiulo Bartolomeu Bueno de Silva en 1682. Dum ca expediciono Francisco Bueno iris til la rivo dil fluvio Araguaia e, kelka yari pose, Bueno da Silva iris til la rivo dil rivero Vermelho, ube il trovis plusa oro.
Til la komenco di la 18ma yarcento, Goiás administresis da la kapitanio Sao Paulo, lor la maxim vasta de Brazilia, irinta sude til la nuna stato Santa Catarina, e norde til la nuna stato Rondônia. En 1744, Goiás separesis de Sao Paulo por formacar nova kapitanio. Pos 1780, la quanto di oro extraktita diminutis multe, e Portugalana administrado probis stimular agrokultivo. Tamen, ca ideo faliis, pro la manko di konsumera merkado suficante granda.
Kande Brazilia nedependanteskis en 1822, Goiás divenis provinco dil imperio. Tamen, to poke modifikis lua situaciono ekonomiala, nam ol duris esar povra. Multa politikala partisi aparis en la provinco, esinta la maxim importanta la Liberala Partiso en 1878, e la Konservema Partiso en 1882. La reprezenteri de ca partisi divenis politikale importanta, ed esis l'origino di la futura oligarkii qui kontrolis lokala politiko dum multa yari.
En 1891, pos la proklamo di la republiko, Goiás divenis stato. Ye la sam yaro, instalesis l'unesma lined di telegrafo di la regiono. Pose, ja dum la komenco dil 20ma yarcento inauguresis l'unesma ferovoyala lineo, qua posibligis exportacar rizo produktita en la stato. Tamen, pro manko di kolokado, la ferovoyo ne atingis lora chef-urbo, Goiás. L'eduko di bovi, praktikita en la sudo dil stato, divenis la maxim prosperoza ekonomiala sektoro.
Pos ke Getúlio Vargas divenis prezidanto di Brazilia en 1930 la politiko dil stato modifikesis. Getúlio nominis Pedro Ludovico Teixeira kom intervenisto, e balde kreesis projeto por kolokar e developar sektori di transporto, eduko, saneso ed exportaco en la municipi dil stato, inkluzinte la projeto no nova chef-urbo. Ye la 24ma di oktobro 1933, Goiânia komencis konstruktesar, ed ye la 7ma di novembro 1935 la transfero di la chef-urbo ad ol komencis. Fine, ye la 23ma di marto 1937 la transfero di la chef-urbo finis, ed urbo Goiás cesis esar chef-urbo per dekreto. En 1942, kin yari pos la transfero, Goiânia ja havis 15 mil habitanti.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
La klimato esas tropikala e la precipua vejetantaro esas savano kun arbori, konocata en Brazilia kom cerrado.
La maxim alta monto dil stato esas Monto Pouso Alto, kun 1676 metri di altitudo.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
Servadi esas la precipua kompozanto di lua TNP, 43,9%, sucedata da industrio, kun 35,4%. Agrokultivo reprezentis 20,7% di TNP en 2004. L'ekonomio dil stato dependas di komerco, industrio (extrakto di minerali, nutrivi, mobli, metalifo, lignifo), edukado di bovaro, ed agrokultivo (soyo, rizo, kotono, sukrokano).
- Agrokultivo en 1999
Sukrokano 9,251,798 t; soyo 3,420,653 t; maizo 3,414,601 t; tomato 759,009 t; rizo 352,135 t; kotono 278,363 t; manioko 255,639 t; fazeolo 200,977 t.
- Edukado ye 1999
pultro 80 milioni; bovi 18 milioni; porki 1 miliono.
- Minerali ye 1998
titanio 1,624 t; nikelo 52,302 t; mangano 23,242 t; kobalto 484 t; fero 199 t; mineralo di niobio 54,953 t; oro 4,512.9 kg; arjento.
- Industrio
Alimenti, metalifo, extraktado di minerali
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
Segun la demografiala kontado di 2022, Goiás havis 7 055 228 habitanti[1]. La habitantaro dil stato koncentresas en la sud-esto, en la metropolala regiono di Goiânia (inkluzite Aparecida de Goiânia), en urbi Catalão, Rio Verde, Jataí e Caldas Novas, proxim la frontiero kun stato Minas Gerais, e proxim Brasilia (urbi Formosa, Planaltina de Goiás, Novo Gama e Luziânia).
| La 10 maxim granda urbi di Goiás (2016) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Goiânia  Aparecida de Goiânia | |||
| 1ma | Goiânia | 1 466 105 | |
| 2ma | Aparecida de Goiânia | 542 090 | |
| 3ma | Anápolis | 375 142 | |
| 4ma | Rio Verde | 217 048 | |
| 5ma | Luziânia | 200 005 | |
| 6ma | Águas Lindas de Goiás | 200 000 | |
| 7ma | Valparaíso de Goiás | 159 500 | |
| 8ma | Trindade | 121 266 | |
| 9ma | Formosa | 115 789 | |
| 10ma | Novo Gama | 110 096 | |
| Fonto: [4] | |||
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Produto Interno Bruto - PIB e participação das Grandes Regiões e Unidades da Federação - 2010 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Dato di publikigo: 2010. URL vidita ye 24ma di novembro 2010. Idiomo: Portugalana.
- ↑ História de Goiás - Dato di publikigo: 29ma di mayo 2011. URL vidita ye 12ma di januaro 2014.
- ↑ ESTIMATIVAS DA POPULAÇÃO RESIDENTE NO BRASIL E UNIDADES DA FEDERAÇÃO COM DATA DE REFERÊNCIA EM 1° DE JULHO DE 2016 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). URL vidita ye 24ma di novembro 2016.
