Sao Paulo (stato)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sao Paulo esas stato jacanta an Sud-estala regiono di Brazilia. Ol havas kom vicini Minas Gerais norde ed nord-este, Rio de Janeiro nord-este, Paraná sude, e Mato Grosso do Sul weste. Este e sud-este jacas l'Oceano Atlantiko.
Kun plu kam 44 milion habitanti[1], qui reprezentas 22% ek tota habitantaro di Brazilia, ol esas la maxim populoza stato di Brazilia. La habitantaro dil stato rezultas de la mixo inter Italiani, Portugalani, aborijeni, Afrikani e personi qui venis de altra regioni di la lando. Altra enmiganti, exemple Hispani, Arabi, Japoniani, Germani, Koreani e Chiniani anke kontributis por la kompozuro di la lokala habitantaro.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
L'unesma habitanti dil stato esis aborijeni de diversa etnii, qui habitis la regiono de cirkume 12.000 yari aK.[2] L'unesma Portugalano qua habitis la regiono esis João Ramalho, transvivinto de naufrajo qua eventis posible en 1510. Kande Martim Afonso de Sousa fondis São Vicente an la litoro en 1532, ilu trovis Ramalho, qua vivis en la regiono e ja mariajabis su kun aborijenino. En 1553 João Ramalho klimis la platajo di Serra do Mar e fondis la nuna urbo Santo André.
En la sequanta yaro, ye la 25ma di januaro 1554, jezuiti Manuel da Nóbrega e José de Anchieta fondis la nuna urbo Sao Paulo. En 1600 l'urbeto havis cirkume 1 500 habitanti e 150 domi. Poka vari produktesis ibe. La habitantaro di Brazilia koncentresis en Nord-estala regiono, ube produktesis sukro. Pro la manko di vivomoyeni, la habitanti di Sao Paulo komencis explorar nova teritorii sude e weste, por kaptar indijeni e sklavigar li. La exploreri, organizita en grupi nomizita bandeiras, divenis konocata kom bandeirantes e helpis expansar la frontieri di la Portugalana kolonio en Sud-Amerika. Li anke deskovris oro e diamanto en kelka regioni di nuna Minas Gerais.
Ye la 7ma di septembro 1822 la nedependo di Brazilia proklamesis en Sao Paulo dal lora princulo Pedro, filiulo di João la 6ma di Portugal, qua pose divenis l'imperiestro Pedro la 1ma di Brazilia. Tamen, la habitantaro di la provinco Sao Paulo - nuna stato, samnoma - restis mikra til la duimo di la 19ma yarcento, kande l'augmento dil kultivado di kafeo e l'inauguro en 1867 dil unesma ferovoyo, Sao Paulo Railway, qua ligis Santos an la litoro kun Jundiaí, stimulis l'arivo di l'unesma Europana enmigranti, nome Italiani, ma anke Portugalani, Hispani, ed altri.
Pos la proklamo di la republiko en 1889 la lora provinco Sao Paulo, richa pro sua plantacerii di kafeo, divenis stato. Pos la guvernistesi di Deodoro da Fonseca e Floriano Peixoto, du militistala prezidanti naskinta an la Nord-estala regiono, Brazilia guvernesis de 1894 til 1930 da civila prezidanti, sive naskinta en Sao Paulo, sive en Minas Gerais, qui ja esis la du maxim richa stati di la lando. Ta alterno surnomizesis "kafeo-kun-lakto-politiko" (política café com leite), pro ke la precipua ekonomial agadi da Sao Paulo e Minas Gerais esis, rispektive, la produktado di kafeo e l'edukado di bovi.
La chef-urbo dil stato kreskis rapide e divenis importanta komercala ed industriala centro dum la fino di la 19ma yarcento. En 1901 inauguresis en l'urbo la ferovoyala staciono Luz, konstruktita dal Angli. L'arivo di enmigranti duris dum la komenco di la 20ma yarcento: on kalkulas ke preske 70% de cirkume 4 milion enmigranti qui arivis en Brazilia de 1880 til 1930 establisis su en la provinco, pose stato, Sao Paulo.[3]
.jpg)
Pos la duesma duimo dil 19ma yarcento gradope augmentis la nombro di fabrikerii en la stato, kun importanta augmenti en 1914 pro la desfacileso importacar fabrikadi dum l'unesma mondomilito. La prezenteso, en la industrio, di multa Italiana ed Hispana enmigranti qui havabis kontakto kun l'idei anarkiista e socialista, adportis l'idei pri l'organizo di la laboristi en sindikati, e stimulis l'unesma generala striko qua revendikis plubonigo di la laborala kondicioni. Pro la kresko ekonomiala, la meza klaso augmentis, e gradope komencis kritikar la politikala sistemo di tale nomizita "republiko-kafeo-plu-lakto", exemple elekti nesekreta (la personi mustis deklarar por quin li votis), fraudi elektala o kompro di voti, e demandis l'adopto di sekreta votado. Ye la 5ma di julio 1924 eventis sedicio komandita da lietnanto Isidoro Dias Lopes, qua duris dum 23 dii e koaktis la guberniestro (lore nomizita "prezidanto di la stato") Carlos de Campos fugar de la centro dil urbo a la quartero Penha.
L'industriizo itere stimulesis pos l'ekonomiala krizego di 1929, pro la desfacilesi pri obtenar extera presti ed importacar vari, kun la diminuteso dil exportaco di kafeo. Tamen, la meza klaso qua sustenis tale nomizita revoluciono di 1930 komandita da Getúlio Vargas qua extingis la "politiko-kafeo-plu-lakto", balde komencis demandar nova konstituco por la lando. Politikisti de Sao Paulo ank esis deskontenta, ed en 1932 komencis revolto qua qua pose divenis militala konflikto kontre centrala guvernerio e duris de la 9ma di julio til la 2ma di oktobro 1932. Ta revolto, sufokita da la centrala guvernerio, divenis konocota kom Revolução Constitucionalista de 1932 ("konstitucala revoluciono di 1932"). Malgre ke Sao Paulo vinkesis dum la milito, Getúlio Vargas cedis e kunvokis konstitucal asemblo, qua promulgis nova konstituco en 1934.
L'industrio dil stato duris kreskar dum la duesma mondomilito nam esis desfacila importacar vari, e samatempe lora militanta landi anke demandis vari. Dum la yari 1950a nova industrii instalesis, exemple automobil-industrio, e to stimulis l'enmigro di Braziliani de altra stati, nome de Nord-estala regiono e Minas Gerais. Fabrikerii ank instalesis por furnisar automobil-peci, exemple paraventi, amortisili, roti, edc., an la chef-urbo dil stato ed urbi Santo André, São Bernardo do Campo, São Caetano do Sul e Diadema (regiono konocata kom ABCD), Osasco e Guarulhos. En 1960, la habitantaro di Sao Paulo ja superirabis Rio de Janeiro e l'urbo divenabis la maxim populoza di Brazilia. Gradope komencis formacesar metropolala regiono vicina al urbo Sao Paulo, pos ke mili di personi komencis rezidar en vicina municipi e laborar en la chef-urbo dil stato. Nun, cirkume la duimo de la habitantaro dil stato rezidas en la metropolala regiono di Sao Paulo. Pose, dekreti kreis la metropolala regioni di Campinas, Santos, Sorocaba, Valo dil fluvio Paraíba, e Ribeirão Preto.
De la yari 1960a til la yari 1970a guberniestri dil stato inauguris substrukturi for la chef-urbo, exemple nova chosei, aquobarili por furnisar elektro, e l'universitato di Campinas (UNICAMP, qua fondesis en 1966), por stimular la developo di regioni stagnanta pos la krulo dil ekonomio kafeala. De la fino di la yari 1970a til la yari 1980a l'expanseso di la plantacerii di sukrokano por produktar alkoholo uzata kom fuelo adportis nova richeso a multa regioni. Altra urbi, exemple Campinas, Ribeirão Preto, São Carlos, Sorocaba, São José dos Campos, São José do Rio Preto e Taubaté rapide industrialigesis e divenis prosperoza.
Nun la stato havas tri metropolala regioni: la metropolala regiono di Sao Paulo (konsistanta ek lua chef-urbo e 38 plusa urbi), la metropolala regiono di Campinas, e la metropolala regiono di la litoro (konsistanta ek Santos e lua vicina urbi).
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Quale l'altra stati di Brazilia, la guberniestro esas la chefo di exekutiva povo di la stato. Lu elektesas per direta votado dal populo por 4-yara periodo, e povas rielektesar unfoye por la sequanta periodo. La sideyo di la guvernerio dil stato esas Palaco Bandeirantes.
La lokala legifala povo havas unika chambro, quale l'altra Braziliana stati. Ol havas 94 deputati, qui elektesas dal populo por 4 yari. Lua sideyo esas la Palaco 9 de Julho. La stato havas 3 senatani e 70 federala deputati en la Nacionala Kongreso di Brazilia.
La judiciala povo dil stato konsistas ek lokala judiciisti edapelo-korto por judiciar kazi en duesma instanco. Singla judiciisto dil apelo-korto recevas la titulo desembargador.
Segun la Supra Elektala Tribunalo (TSE) di Brazilia, en 2013 la stato havis 31 518 809 elekteri enrejistrita. To esas 22% ek tota personi qui darfas votar en Brazilia.[4]
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Sao Paulo esas la 13ma maxim granda stato en Brazilia e la 2ma maxima granda en la Sud-estala regiono segun la surfaco totala. Preske 85% de lua surfaco jacas inter 300 e 900 metri di altitudo. La maxim alta monto dil stato esas Pedra da Mina, kun 2.798,4 metri di altitudo.
Lua klimato esas tropikala e subtropikala, kun influi dil altitudo. En l'urbo Campos do Jordão (jacanta a 1.600 metri di altitudo) la temperaturi povas falar sub 0 °C dum kelka kolda dii dil vintro.
Lua fluvii e riveri apartenas a 3 hidrografiala baseni. La precipua esas ta dil fluvio Paraná, qua formacas la naturala frontiero inter la stato Sao Paulo e Mato Grosso do Sul e recevas aqui de diversa riveri. Rivero Grande naskas en Minas Gerais e pos formacar la frontiero inter Minas Gerais e São Paulo, ol debushas an Paraná. Rivero Tietê, longa de 1.136 km, esas la maxim longa rivero qua naskas e fluas komplete en la teritorio dil stato. Altra importanta rivero esas Paranapanema, qua naskas en Sao Paulo e formacas la naturala frontiero inter Sao Paulo e la stato Paraná. L'altra du hidrografiala regioni esas la nomizita "regiono hidrografiala dil sud-westal Atlantiko" (lua precipua fluvio esas Paraíba do Sul) e la "regiono hidrografiala di sudal Atlantiko" (la precipua fluvio esas Ribeira de Iguape).
Precipua urbi
[redaktar | redaktar fonto]La chef-urbo dil stato, anke nomizita Sao Paulo, esas la maxim populoza urbo en Sud-Amerika ed un ek la maxim populoza urbi en la mondo.
| La 10 maxim granda urbi di Sao Paulo (2014) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Sao Paulo .JPG) Guarulhos | |||
| 1ma | Sao Paulo | 11 895 893 | |
| 2ma | Guarulhos | 1 312 197 | |
| 3ma | Campinas | 1 154 617 | |
| 4ma | São Bernardo do Campo | 811 489 | |
| 5ma | Santo André | 707 613 | |
| 6ma | Osasco | 693 271 | |
| 7ma | São José dos Campos | 681 036 | |
| 8ma | Ribeirão Preto | 658 059 | |
| 9ma | Sorocaba | 637 187 | |
| 10ma | Mauá | 448 776 | |
| Fonto: IBGE[5] | |||
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
Ultre esar la maxim populoza stato di Brazilia, São Paulo havas la maxim granda quanto di industrii. Lua produktado totala konstitucas plu kam 30% de la Totala nacionala produkturo di Brazilia, ed esas la maxim granda en la lando.
Lua precipua industrii esas metalifo, mashinifado, nutrivi, drinkaji, stofi, kemiala produkturi, plastiki, automobili ed aeroplani (la fabrikerii di Embraer en São José dos Campos e Gavião Peixoto). La precipua industriala regioni esas la Metropolala Regiono di la chef-urbo, la regiono di Campinas, la valo dil fluvio Paraíba do Sul (nome São José dos Campos e Taubaté), e la regioni di Ribeirão Preto e São Carlos.
Ol esas la precipua financala centro di Latin-Amerika. En Sao Paulo jacas la sideyi di importanta banki Braziliana e stranjera kun filiali en Brazilia. L'avenuo Paulista esas exemplo di ta financala centro: ibe jacas la sideyi di banki Itaú (la duesma maxim granda privata banko di Brazilia), Santander e Citibank, ed anke la sideyo di FIESP, la povoza federuro dil industrii di la stato. BOVESPA, la Borso dil stato, esas la maxim importanta en Latin-Amerika.
Quankam l'agrokultivo reprezentas mikra procento de lua KLP, la stato havas anke moderna plantacerii di oranjo e kafeo (qui esas precipue exportacata), di sukrokano (uzata por produktar sukro ed alkoholo por biofuelo), e kotono. Altra frukti, quala avokado, mandarino, pasifloro, frago e aquomelono, ed anke legumi kultivesas por l'interna merkato.
L'edukado di bovi ank esas un ek la maxim moderna en Brazilia. Bovaro edukesas precipue en Araçatuba, Andradina, Presidente Epitácio ed altra regioni weste dil stato. Segun Braziliana Instituto pri Statistiko (IBGE) la stato havis en 2009 11 197 605 bovi, 380 333 kavali 60 572 bufali, 7 432 asni, 43 988 muli e 1 938 647 porki[6] En la sama yaro la stato produktis 1 583 882 000 litri de lakto de 1.426.820 bovini, 854.890 dozeni de ovi de hanini e 2.103.341 kilogrami de mielo.[6]
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
Sao Paulo havas multa e diferanta turistala loki, note:
- An la litoro, la plaji dil urbi Santos, São Vicente, Bertioga, Guarujá, São Sebastião, Ilhabela, Ubatuba, Praia Grande, Mongaguá, Itanhaém, Peruíbe, Iguape ed Ilha Comprida.
- Urbi kun fonti di minerali aquo, de qui kelki judikesas kom medicinala: Águas de Lindóia, Lindóia, Águas da Prata, Águas de São Pedro, São Pedro, Serra Negra, Socorro.
- Urbi notora pro milda klimato: Campos do Jordão e Santo Antônio do Pinhal.
- Nacionala od statala parki: Nacionala Parko Serra da Bocaina, Statala Parko Alto do Ribeira (PETAR), Marala Statala Parko di Santos (Parque Estadual Marinho da Laje de Santos, freque vizitata da plunjeri), Statala Parko Serra do Mar, Statala Parko Ilhabela, edc.
.jpg)
- La chef-urbo dil stato havas stradi e quarteri kun komerco specaligata, exemple komerco di vestaro e texaro en la distrikti Pari, Brás e Bom Retiro (nome en la stradi José Paulino, 25 de Março e São Caetano (ca lasta por mariajo-robi). Yen altra specaligata stradi: Santa Ifigênia (elektronikal equipuri, inkluzite komputeri, e komputera peci); l'avenuo Duque de Caxias (automobil-peci e motorcikl-peci); la strado General Carneiro, (fantaziaji e maskili); e la strado Teodoro Sampaio, an la quartero Pinheiros (moblaro).
La granda quanto di bona hoteli ank atraktas tale nomizita "turismo di aferi", nome a la chef-urbo dil stato, ma anke vers Campinas ed altra urbi, quankam min multe. Omnayare, eventas en São Paulo etapo dil automobilo-konkurso pri "Formulo 1", qua atraktas multa spekteri, anke de altra stati. Dum recenta yari, freque eventas muzikala spektakli kun notora nacionala od internaciona artisti, exemple kantisto Roberto Carlos, kantistino Katy Perry e la bando Pearl Jam en 2015, e kantisto Phil Collins en 2018.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Os povos Guarani na região de Indaitatuba - Publikigita da Scribd.. URL vidita ye 17ma di mayo 2013. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Autoro: MARTINE, George, e MCGRANAHAN, Gordon. População e Cidades: subsídios para o planejamento e para as políticas sociais Loko di publikigo: Campinas.
- ↑ Consulta Quantitativo - Publikigita da Tribunal Superior Eleitoral (TSE). Dato di publikigo: 12ma di aprilo 2013. URL vidita ye 23ma di decembro 2013.
- ↑ Estimativas da população residente nos municípios brasileiros com data de referência em 1º de julho de 2014 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. Dato di publikigo: 28ma di agosto 2014. URL vidita ye 29ma di agosto 2014. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 6,0 6,1 Pecuária 2009 - Publikigita da Cidades@ - IBGE. URL vidita ye 13ma di mayo 2011.
