Pará
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pará esas stato jacanta an la Nordala Regiono di Brazilia. Lu havas kom vicini Maranhão e Tocantins este, Mato Grosso sude, Amazonas weste, ed Amapá norde. Guyana e Surinam jacas nord-weste, e nord-este jacas l'Oceano Atlantiko.
Bazala fakti pri Pará.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Che insulo Marajó ed en la regiono vicina a nuna Santarém trovesis restaji qui montras homala okupado en la regiono de adminime 3.000 yari aK. La populi qui habitis Marajó 3.500 yari ante nun praktikis agrokultivo, konstruktis kabani, developis la ceramiko, uzis kolorizivi, konocis medicinala planti ed uzis fairo por eliminar la foresto por praktikar agrokultivo. La maxim konocata artajo de ta populo esas la ceramiko del insulo Marajó, qua havas karakterizivi multe propra. L'apogeo di la kulturo Marajoara ("Marajoana") eventis de cirkume la yaro 500 til 1300 pos Kristo.
En 1500, Vicente Yánez Pinzón divenis l'unesma Europano qua navigis an l'estuario di la fluvio Amazon. Ye la 26ma di agosto 1542, Francisco de Orellana arivis an l'estuario di Amazon, pos departar de Quito, en la nuna Equador. Tamen, nur en 1616 Portugalani konstruktis la fortreso Presépio, qua originis la nuna urbo Belém. Ye la 28ma di oktobro 1637, Portugalano Pedro Teixeira departis de Belém, iris til Quito e pose retroiris a Belém. Dum lua voyajo, ilu pozis signo-marko en la punto ube la fluvio Aguariko debushas an la fluvio Napo, an la nuna frontiero inter Equador e Peru.
En 1751 kreesis tale nomizita "Stato Grão-Pará", qua korespondis en surfaco a la nuna stati Amazonas, Pará Roraima ed Amapá.
Kun Braziliana nedependo, Pará divenis provinco dil Imperio. Pos la proklamo di la republiko en 1889, ol divenis stato.
La regiono prosperis multe de la fino dil 19ma yarcento til la komenco di la 20ma yarcento, dum l'ekonomiala ciklo dil kauchuko en Brazilia. Pos 1918, la regiono dekadis til la yari 1960a, kande agrokultivo developesis sude del stato. Dum la yari 1960a e precipue dum la yari 1970a, la rapideso di la kresko augmentis, pos la deskovro di minerala jaceyi sud-este del stato (fero che montaro Carajás, ed oro en montaro Serra Pelada.
Per dekreto en 2011 establisesis plebicito en qua la habitantaro decidis pri krear o ne krear du nova stati, Tapajós e Carajás, qui separesus de la teritorio di Pará. Pos promulgo dil dekreto, la plebicito eventis en decembro 2011. Per 66,6% no-voti, la kreo di la du stati rejektesis. Segun inquesto lor facita dal institucuro IPEA, se Pará dividesis en tri stati, la tri havus financala problemi.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto].svg)
Granda parta di la dil stato teritorio esas plana: cirkume 58% de lua surfaco havas altitudi infre 200 metri. L'altitudi super 500 metri existas en montoza arei, konocata kom serras: serra dos Carajás, Serra do Cachimbo e Serra do Acari.
La dominacanta vejetantaro esas Amazoniana Equatorala foresto. Anke existas regioni kovrata da manglieri, naturala pastureyi e tropikala foresto di savano. Parto ek l'arei kovrata da Amazoniana equatorala foresto esas inundebla.
La klimato esas equatorala, kun intensa pluvi. La mezavalora temperaturi dil stato varias de 24°C til 26°C, e la mezavalora yarala pluvo-quanto atingas 2000 milimetri proxim la fluvio Amazon.
Amazon, la maxim granda fluvio del mondo, trairas la stato deweste til nord-este.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]La precipua ekonomial agadi esas l'extraktado di ligno, l'extraktado di minerali (precipue fero, aluminio, mangano), l'agrokultivo (soyo, manioko), l'edukado di bovaro ed l'industrio.
An fluvio Tocantins jacas aquobarilo Tucuruí, la maxim granda aquobarilo de Nordala regiono, qua furnisas elektro a Pará ed altra vicina stati.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]Segun la demografiala kontado di 2022, Pará havis 8 166 132 habitanti[1], de qui 69,9% deklaris esar mestici, 19,3% deklaris esar blanki, 9,8% deklaris esar negri, 0,9% deklaris esar aborijeni, e 0,1% deklaris esar "flava" (nome decendanti de Japoniani)[4]. Segun genetikala studio publikigita en 2013 pri acendentaro, 53,70% de la geni di la habitantaro originis de Europa, 29,50% originis de aborijeni, e 16,8% originis de Afrikani.
Segun statistiki de 2010, 11,23% de la habitantaro dil stato ne savis lektar o skribar[5]. Segun datumi de la demografiala kontado di 2010, 5% de la pueri ed adolecanti evanta de 7 til 14 yari ne frequentis skolo.
| La 10 maxim granda urbi di Pará (2022) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Belém  Ananindeua | |||
| 1ma | Belém | 1 303 389 | |
| 2ma | Ananindeua | 478 778 | |
| 3ma | Santarém | 331 937 | |
| 4ma | Parauapebas | 267 836 | |
| 5ma | Marabá | 266 536 | |
| 6ma | Castanhal | 192 262 | |
| 7ma | Abaetetuba | 158 188 | |
| 8ma | Cametá | 134 184 | |
| 9ma | Barcarena | 126 650 | |
| 10ma | Altamira | 126 279 | |
| Fonto: [6][7] | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ No Pará, Helder Barbalho é reeleito no 1° turno com 70% dos votos válidos - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 2ma di oktobro 2022. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Em 2012, Sudeste concentrava 55,2% do PIB do país e o DF tinha o maior PIB per capita - Publikigita da IBGE. URL vidita ye 2ma di novembro 2015. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Panorama do Censo 2022 - Nomo di la publikigo: Panorama do Censo 2022. URL vidita ye 19ma di januaro 2024. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Síntese dos Inidicadores Sociais 2010 - URL vidita ye 18ma di septembro 2010. Idiomo: Portugalana.
- ↑ PORTARIA PR-470, DE 28 di junho 2023 - Publikigita da Imprensa Nacional. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Panorama do estado do Pará - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). URL vidita ye 24ma di aprilo 2023. Idiomo: Portugalana.
