Amazonas (Brazilia)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Amazonas esas un ek la 27 stati di Brazilia, e la maxim vasta de la lando. Jacanta an la Norda regiono, ol havas kom vicini Roraima nord-este, Pará este, Mato Grosso sud-este, Rondonia sude, Acre sud-weste, Peru weste, Kolumbia nord-weste, e Venezuela norde.
Bazala fakti pri Amazonas.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la kontrato di Tordesillas, la regiono di nuna Amazonas apartenis a Hispania. Vicente Yáñez Pinzón deskovris la boko di Amazon en februaro 1500. En 1541 altra du Hispani, Gonzalo Pizarro e Francisco de Orellana departis de Quito, trairis Andi ed navigis la fluvio til Atlantiko. Dum la voyajo, qua duris til 1542, lia grupo atakesis da mulieri aborijena. La mito pri mulieri soldati expansis tra Europa, e la regiono divenis konocata per la nomo Amazonia, memoriganta l'Amazoni, mulieri soldati de Greka mitologio.
Manaus, nun chef-urbo dil stato, fondesis en 1669, ed originis de anciena fortreso Portugalana. En 1750, per la Kontrato di Madrid, nuna Amazonas cedesis a Portugal. En 1755, ol divenis parto de la kapitanio Rio Negro qua pose subordinesis a la provinco Grão-Pará.
En 1821, un yaro ante la nedependo, Grão-Pará divenis provinco di Brazilia. Lua teritorio nun apartenas a la stati Amazonas, Pará, Amapá e Roraima. En 1835 eventis populala revolto konocata kom Cabanagem, qua duris til 1840. En 1850, la provinco Grão-Pará dividesis en du: la provinco Pará, e la provinco Amazonas, qua konsistis ek la nuna stati Amazonas e Roraima.
En 1839, Usano Charles Goodyear developis procedo por vulkanizar kauchuko, qua rapide transformesis en prima materio por industrii. Cirkume la duimo dil 19ma yarcento, l'extrakto di latexo de kauchukofigieri komencis divenar profitoza, e la habitantaro e richeso di di Amazonas komencis kreskar. Manaus, chef-urbo di la provinco, modernigesis dum tale nomizita "ciklo ekonomiala dil kauchuko", ed inauguris lua teatro en 1896. En 1889 la republiko proklamesis en Brazilia, e la provinco Amazonas divenis stato.
L'ekonomiala ciklo dil kauchuko duris de cirkume 1879 til 1912, kande plantacerii di kauchukofigieri en la nuna Malaizia komencis konkurencar kun Braziliana produktado, e la preci dil produkto diminutis. Erste de 1942 til 1945, dum la duesma mondomilito, la produktado di kauchuko en Amazonas itere divenis importanta, nam la plantacerii di kauchukofigieri en Malaizia okupesis dal Japoniani.
Dum la yari 1990a, ol esis un ek la Braziliana stati kun la maxim granda kreski ekonomiala e populala. La habitantaro di Manaus kreskabas mezavalore 2,51% omnayare.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto].svg)
Granda parta dil teritorio dil stato kovresas dal equatorala e tropikala foresti, di qui plu kam 90% prezervesas. La klimato esas equatorala, kun intensa pluvi. L'Equatoro trairas la nordo dil stato.
La reliefo del stato esas plana - 85% de lua surfaco jacas infre 100 metri di altitudo. La maxima alta regioni jacas norde, proxim la frontieri kun Venezuela. Lua maxim alta monto esas Pico da Neblina, kun 2 995,3 metri di altitudo.
La precipua fluvio esas Amazon, la maxim longa fluvio del mondo, qua havas multa enfluanti, exemple Madeira e Negro, ed anke l'arkipelago Anavilhanas, prezervata per la nacionala parko samnoma.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
La TNP di Amazonas esas la 15ma maxim granda de Brazilia. Manaus, la chef-urbo dil stato, koncentras 81,6% de lua tota ekonomial agadi. Segun la demografiala kontado di 2010, la laboro-povo dil stato esis 1 466 464 personi, di qui 1 323 402 havis ula laboro e 143 058 havis nula laboro.
Nun, l'industrio esas la precipua ekonomial agado por Amazonas, e reprezentis en 2004 69.9% de la TNP del stato,[2] quankam ol koncentresas precipue en Manaus. En 1970 la industrio reprezentis nur 14.7% de la TNP, ed en 1980 to ja esis 32.7%. To montras la rapida expanso di industriala sektori dum recenta yari.
La sektoro di servadi esas la 2ma maxim granda del stato, e reprezentis cirkume 26,5% de lua TNP en 2004. L'agrokultivo, la pesko, l'extraktado di ligno e l'edukado di bestii reprezentis nur 3,6% de la TNP del stato en 2008.[2] Segun statistiki de IBGE, en 2011 la stato havis 1 439 597 bovi, 13 685 kavali, 81 851 bufali, 94 435 porki, e 4 076 184 hani.[3] Kauchuko, la maxim importanta produkto del stato dum la 19ma yarcento nur esas la 3ma maxim importanta agrokultivala produkturo, pos avokado e banano.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]Segun la demografiala kontado di 2022, Amazonas havis 3 941 175 habitanti[1], kontre 3 483 985 habitanti en 2010. En 2010, 2 755 490 personi, o 78,4% de la habitantaro, vivis en urbi. Esis 1 753 179 viri e 1 730 806 mulieri.
Dum la demografiala kontado di 2022, 68,8% de la habitantaro deklaris esar mestici, 18,4% deklaris esar blanki, 4,9% deklaris esar negri, 7,7% deklaris esar indijeni, e 0,2% deklaris esar "flava" (ordinare, decendanti de Japoniani o Chiniani).
| La 10 maxim granda urbi di Amazonas (2019) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Manaus  Parintins | |||
| 1ma | Manaus | 2 182 763 | |
| 2ma | Parintins | 114 273 | |
| 3ma | Itacoatiara | 101 337 | |
| 4ma | Manacapuru | 97 377 | |
| 5ma | Coari | 85 097 | |
| 6ma | Tabatinga | 65 844 | |
| 7ma | Maués | 63 905 | |
| 8ma | Tefé | 59 849 | |
| 9ma | Manicoré | 55 751 | |
| 10ma | Humaitá | 55 080 | |
| Fonto: [4] | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 2,0 2,1 Estados Brasileiros - Amazonas - URL vidita ye 23ma di marto 2012.
- ↑ Pecuária 2011 - Dato di publikigo: 2011. URL vidita ye 21ma di agosto 2013. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Panorama do Estado do Amazonas - Autoro: IBGE. Idiomo: Portugalana.
