Sao Paulo (urbo)

Sao Paulo (urbo)

Kelk imaji pri São Paulo.

Standardo	Blazono
Lando:	Brazilia
Stato:	Sao Paulo
Informo:
Latitudo:	23°32'52"S
Longitudo:	46°38'09"W
Altitudo:	760 m
Surfaco:	1 509 km²
Habitanti:	11 451 245^[1] (2022)
Disto de Brasília:	1015^[2] km
Horala zono:	UTC-3
Urbestro:	Ricardo Nunes (MDB, 2021-2024)
Mapo:

• São Paulo
Oficala retosituo:
www.prefeitura.sp.gov.br

Sao Paulo (Portugalane São Paulo) esas la maxim populoza urbo de Brazilia e de sudal misfero, la 6ma maxim populoza del mondo, e la chef-urbo dil stato Braziliana samnoma. Segun la demografiala kontado di 2022, ol havis 11 451 245 habitanti^[1], kontre 11 244 369 habitanti en 2010^[3]. Lua tota surfaco esas 1509 km². Ol distas 420km de Rio de Janeiro, 70 km de la portuala urbo Santos, e 1.015 km de Brasilia, la chef-urbo di Brazilia, e jacas mezavalore 750 metri adsur la maro. Ensemble kun 38 vicina municipi, ol formacas metropolala regiono havanta plu kam 18 milioni habitanti, e kune la metropolala regioni di Campinas, Sorocaba, Santos e São José dos Campos, ol formacas megalopolo ube rezidas cirkume 30 milion personi.

Sao Paulo havas la maxim granda ekonomiala produkturo de Latin-Amerika e de sudala misfero, e koncentris 28% ek la ciencala produktado di Brazilia en 2005. L'Universitato di São Paulo (USP) esas la maxim importanta publika universitato del stato e de Brazilia, ed un ek la maxim importanta de Latin-Amerika.

Historio

Sao Paulo fondesis ye la 25ma di januaro 1554 da katolika misionisti José de Anchieta e Manuel da Nóbrega, qui kreis misionala skolo inter riveri Anhangabaú e Tamanduateí. La nomo dil urbo homajas Santa Paulus, katolika santo di qua sua konverto celebresas omnayare ye la 25ma di januaro.

La regiono komencis koloniigesar en 1560 kande generala guvernisto Mem de Sá imperis la transfero di la habitantaro de la vilajo di Santo André da Borda do Campo, kreita en 1553 vers Sao Paulo, vilajeto konsiderita plu sekura kontre l'ataki dal indijeni. Nur en 1711 Sao Paulo divenis urbo, ma restis mikra til 1867, kande kreesis la fervoyo inter Santos, en la litoro, e Jundiaí, distanta 65 km de São Paulo doplande, pro faciligar l'exportaco di kafeo.

Kun l'arivo di unesma Italiana enmigranti, unesme por laborar en plantacerii di kafeo e pose en l'unesma industrii instalita en Sao Paulo, l'urbo kreskis rapide. En 1900 240.000 personi ja vivis en l'urbo. Enmigrinti e refujinti (de Italia, Hispania, Portugal, Siria, edc.) prolongigis arivar til 1914. Japoniani komencis arivar en 1908.

Dum l'Unesma mondomilito, l'industrii kreskis rapide, pro Brazilia ne povis importacar fabrikita produkturi de Europa. Pos finir la milito, multa enmigrinti e refujinti arivis en São Paulo serchante laboro. En 1922, eventis la Semano pri Moderna Arto, qua skandalis la socio del epoko, ma adportis a Brazilia l'influi del artala Modernismo Europana. En 1929, inauguresis l'edifico Martinelli, l'unesma cieloskrapero del urbo.

Kande la duesma mondomilito komencis en Europa, l'importaco di fabrikita produkturi itere divenis desfacila, e nova industrii prosperis por remplasar l'importaci. Depos 1945 augmentis l'arivo di Braziliani de altra stati (nome de Nord-estala Regiono: Bahia, Pernambuco, Ceará) por laborar en la industrii. L'industriala expanso duris dum la yari 1950a e 1960a, kande instalesis fabrikerii di automobili ed automobil-peci.

La habitantaro kreskis rapide dum la 20ma yarcento: en 1940 esis 1,3 milion habitanti; en 1950 esis 2,2 milioni; en 1960 esis 3,8 milioni; en 1970 esis 5,9 milioni; en 1980 esis 8,47 milioni. En 1947, l'urbo ganis lua unesma asfaltizita choseo, Via Anchieta, qua ligis Sao Paulo a Santos. En 1954 l'urbo kompletigis 400 yari de lua fondo, e por komemorar l'aniversario, la Parko Ibirapuera inauguresis.

L'unesma idei pri implantaco di urbala ferovoyo en Sao Paulo aparis dum la yari 1920a. Tamen, erste en 1968 komencis lua konstrukturo, la sama yaro kande extingesis la lasta lineo di tramveturo del urbo. L'unesma lineo di metroo di São Paulo inauguresis 1974. En 2012, l'urbo havis 75,5 kilometri di urbala fervoyi kun 63 stacioni,^[4] tamen, multa personi rezidis distanta de la linei, e mustis uzar du o plusa transporto-moyeni por arivar a lia laboreyi, amuzeyi o skoli.

Dum recenta yari la rapideso dil kresko diminutis, pro la developo industriala di altra regioni di Brazilia. Nun la precipua ekonomial agadi dil urbo esas servadi e komerco. Ol judikesas kom un ek la precipua komercala centri de Latin-Amerika.^[5]

Geografio

Sao Paulo jacas en alta planajo kun mezvalora altitudo di 760 metri sur la marala nivelo. Tropiko di Kaprikorno trairas la nordo dil urbo. Lua maxim alta monto esas Pico do Jaraguá, kun 1.135 metri di altitudo. L'urbo distas cirkume 70 km de l'Oceano Atlantiko.

Tietê, Pinheiros e Tamanduateí esas la precipua riveri qui trairas l'urbo. Sao Paulo ne havas naturala lagi, ma du aquala rezervuyi, Billings e Guarapiranga, jacas sude del urbo e furnisas aquo por homala uzo. Tamen, granda parto del aquo konsumata en l'urbo originas de la sistemo "Cantareira", konsistanta ek 6 rezervuyi qui jacas en vicina urbi, e de altra tri sistemi por aquala furniso: Alto Cotia, Rio Claro, ed Alto Tietê.

La klimato dil urbo esas humida subtropikala. La maxim kolda e sika periodo esas dum vintro, de junio til septembro, ma povas eventar dii kun temperaturi super 28 °C en agosto - la nomizita "veranico" o "mikra somero". Pluvas plu intense dum somero, de decembro til marto. Omnayare dum la pluvoza sezono, multa regioni dil urbo subisas l'efekti di inundadi. Kontraste, dum l'autuno e la vintro, la dii ofte esas sika e sen vento, ed atmosferala polutajo koncentresas en l'atmosfero. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1.454 mm.^[6]

Parki

La maxim konocata urbala parki di Sao Paulo jacas sude del urbo: Ibirapuera (ube jacas la muzeo pri Afrikan arto), Parque da Independência (ube jacas la Muzeo Ipiranga, kun diversa objekti e pikturi pri la historii di Sao Paulo e di Brazilia) e la Parque do Estado (ube jacas la zoo*, la Botanika Gardeno e la parko "Zoo Safari").

Norde jacas la parko Alberto Löfgren, konocata kom Horto Florestal, e la Statala Parko Cantareira. Nord-weste, an la parko Parque Estadual do Jaraguá, jacas la monto Pico do Jaraguá, la maxim alta punto del urbo.

Este, jacas la granda (plu kam 1 miliono m²) parko Parque do Carmo, ed weste la parki Parque da Água Branca, e la komplexo Memorial da América Latina, kun muzeo, biblioteko ed audeyo.

Malgre la granda quanto di parki, l'urbo havas poka vejetantaro kande komparata a lua quanto di habitanti. En kelka regioni, la manko di vejetantaro e la granda quanto di konstrukturi augmentas lokala temperaturo kompare vicina regioni plu arboroza, e kreas "insuli di varmigo".

Transporto

Staciono Sé del Metropoliteno di Sao Paulo.

L'internaciona aeroportuo André Franco Montoro od "aeroportuo Cumbica", jacas an la vicina urbo Guarulhos, ed esas la 2ma maxim granda aeroportuo de Latin-Amerika, dop l'aeroportuo di México. Distanta 28 kilometri de la placo Sé, an la centro di Sao Paulo,^[7] ol ligesas a Sao Paulo per choseo e per lineo di suburbala treno. En 2019, plu kam 42 milion veheri uzis ol. L'aeroportuo Congonhas, jacanta 10 km sude de la placo Sé,^[8] uzesas por domestika flugi. L'aerodromo Campo de Marte, an la quartero Santana, uzesas por helikopteri e privata avioneti.

São Paulo ank esas koncentro-punto por importanta chosei Braziliana, exemple choseo Dutra, liganta ol a Rio de Janeiro, choseo Fernão Dias, liganta ol a Belo Horizonte, e choseo Régis Bittencourt, liganta ol a Curitiba e, de ibe a la sudo di Brazilia. Ca tri chosei posibligas ligar la regioni sudala e sud-estala di Brazilia a lua nord-estala regiono, tra Sao Paulo. Altra importanta chosei esas: SP-160 e SP-150 (chosei Imigrantes ed Anchieta), liganta Sao Paulo a Santos; SP-330 e SP-348 (chosei Anhanguera e Bandeirantes) liganta ol Campinas e, de ibe, a la nordo dil stato, e choseo BR-050, iranta til Brasília. Chosei SP-270 e SP-280 (Raposo Tavares e Castelo Branco, rispektive) irante adweste del stato; e choseo SP-70 (Ayrton Senna) qua ligas Sao Paulo a Taubaté, adeste.

Sao Paulo havas plua kam 6,5 milion automobili,^[9] plua kam 10.000 autobusi, e nur 75,5 kilometri di metroo* kun 63 stacioni.^[4] e 257 km di treni. La rezulto esas diala e intensa konflikti di trafiko, qui povas divenar kaozala en dii pluvoza. Cirkume 18:00 kloki dum laborodii, konflikti di trafiko en tota urbo povas superirar 300 km. Atmosferala polutajo esas altra mala konsequo de nesuficanta publika transporto. Multa habitanti decidis uzar motorcikli vice automobili; konseque la nombro di motorcikli en l'urbo superiris 1 miliono en 2014.^[9]

La kin linei di metroo* transportas plua kam 3 milioni personi omnadie, lundie til venerdie. Lua metroala sistemo judikesas kom la maxim bona de Amerika.^[10] Ank existas linei di suburbala treni, qui transportas plu kam 1,5 milion personi omnadie.

Ekonomio

Sao Paulo esas la 10ma maxim richa urbo del mondo^[11] e posible esos la 6ma maxim richa en 2025^[12]. Segun statistiki de IBGE, la Totala interna produkturo dil urbo en 2006 esis plu kam 282 miliardi reais, equivalanta a cirkume 12,26% de la Braziliana TNP e 36% de la totala produktado di servadi en Brazilia.^[13]

Ol esas la maxim granda financala centro di Brazilia ed anke havas importanta industrial, servadal e komercal agadi. La sideyo en Brazilia di diversa importanta kompanii exterlandana esas Sao Paulo. Lua borso esas la maxim importanta de Brazilia e de Latin-Amerika, ed un ek la maxim importanta de la mondo.

Sao Paulo esas importanta loko por la nomizita "aferala turismo", pro lua bona substrukturo di hoteli, centri por amuzo, restorerii, ecelanta aceso per chosei ed aeroportui por viziteri de altra regioni di Brazilia ed exterlandani, e granda koncentro di richeso. Ferii ed expozuri, exemple la Duyarala Ferio dil Libro ("Bienal do Livro"), l'expozuro pri garnituri por domi Casa Cor^[14], la Duayarala Expozuro pri Arto (Bienal de São Paulo), la duayarala Salono dil Automobilo (Salão do Automóvel), edc, esas tempala eventi qui atraktas mili di viziteri.

Turistal atraktivi

Omnayare, la lasta automobilo-konkurso pri "Formulo 1" dil yaro eventas en Sao Paulo che l'automobil-kureyo Interlagos. La konkurso atraktas multa viziteri, inkluzite de altra stati. Omnayare ye la 31ma di decembro, eventas la Kuro-konkurso di Santa Silvester ("Corrida de São Silvestre"), nun separita en konkursi por mulieri, por viri e por kripligita. La kuro atraktas kelka mili di spektanti e centi di partoprenanti, sive profesional atleti, sive amatora kureri, qui parkuras cirkume 15 km de la stradi del urbo. La vinkanti e la sequanta arivinti til la 5ma plaso recevas premii. Tamen, la du precipua populara eventi qui eventas omnayare ed atraktas centi di mili di viziteri esas la Geya Parado ("Parada Gay") e la Marcho por Iesu ("Marcha Para Jesus").

Dum recenta yari, ofte eventas muzikala spektakli kun notora nacionala od internaciona artisti, exemple la kantisto Roberto Carlos, la kantistino Katy Perry e la bando Pearl Jam en 2015. Ultre la domi por spektakli, exemple "Olympia", "Villa Country", "Citibank Hall" e la Municipala Teatro - qui povas recevar centi, o mem mili di personi -, ank existas ampla loki, exemple l'automobil-kureyo Interlagos, la Stadio Morumbi, la Jokeo-Klubo (uzata precipue por kavalo-kuradi), l'aerodromo Campo de Marte - qui povas recevar granda muzikal eventi o granda populara eventi. Omnayare, un ek la maxim granda festi dil Dio di Laboristi (l'1ma di mayo) eventas che l'aerodromo Campo de Marte. Ye la 19ma di novembro 2014 inauguresis la mult-evental areno "Allianz Parque", qua uzesas precipue kom stadio di futbalo, ma anke povas recevar granda spektakli.^[15]

Pro lua muzei, universitati, domi por spektakli, teatri, edc, Sao Paulo esas un ek la maxim importanta kulturala centri de Sud-Amerika.

Muzei

Inter la precipua muzei dil urbo esas la Muzeo pri l'Arto di Sao Paulo (MASP) en l'avenuo Paulista (kun importanta exemplaro di pikturi de la renesanco til l'arto moderna), la muzeo Pinacoteca do Estado (kun importanta klasika pikturi e kelka skulturi dal artisti de la 19ma yarcento - precipue Braziliani, ma anke verki da Auguste Rodin), la Muzeo pri Sakra Arto (Museu de Arte Sacra, kun skulturi sakra de l'epoko koloniala e de exterlando), la Muzeo pri Imajo e Fono (MIS, Museu da Imagem e do Som, qua prezervas anciena filmi), la Muzeo Lasar Segall (en la domo qua apartenis al piktisto), la muzeo Catavento (pronuncez:"katavento") pri ciencala temi, la Muzeo pri Transporto (Museu dos Transportes Gaetano Ferolla, qua prezervas anciena vehili e fotografuri), edc.

Du importanta muzei restas klozata en 2020, por restauri. Un ek li esas la muzeo Ipiranga, an la samnoma quartero, prezervas objekti del epoko koloniala til la komenco dil 20ma yarcento. Avan ol, existas gardeno inspirita en la gardeni de Versailles-palaco, e mauzoleo ube sepultesis restaji del imperiestro Pedro la 1ma di Brazilia. On expektas lua riaperto la yaro 2022, kande Braziliana nedependo kompleteskos 2 yarcenti. L'altra esas la Muzeo pri Portugalana Linguo (Museu da Língua Portuguesa, che ferovoyala staciono Luz, kreita por montrar, tra videi e fonala enrejistruri, l'evoluciono e difuzo di Portugalana linguo tra la mondo. L'edifico subisis incendio en 2015. Pos restauro, on expektas lua riaperto en 2020.