Honduras

Honduras
República de Honduras
Standardo di Honduras	Blazono di Honduras
Nacionala himno:
Tu bandera es un lampo de cielo
Urbi:
Chefurbo:	Tegucigalpa
· Habitanti:	1 444 085 (2021)
Precipua urbo:	Tegucigalpa
Lingui:
Oficala lingui:	Hispana
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Xiomara Castro
Surfaco: (102ma maxim granda)
· Totala:	112 492 km²
· Aquo:	0,18 %
Habitanti: (95ma maxim granda)
· Totala:	9 571 352 (2022)
· Denseso di habitantaro:	85 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Lempira
Veho-latero:	dextre
ISO:	HN
	HND
	340
Reto-domeno:	.hn

Honduras esas lando jacanta an Central Amerika. Ol havas kom vicini Nikaragua sude, e Salvador e Guatemala weste. Norde e nord-este jacas Karibia. Sud-weste jacas la Gulfo di Honduras, an l'Oceano Pacifiko.

Bazala fakti pri Honduras.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Honduras

Vazo di la kulturo Maya, trovita en Honduras.

Populi Maya vivis dum yarcenti proxim Copán, en la nuna Honduras, ma lia kulturo komencis dekadar dum la komenco dil 9ma yarcento. Restaji de altra pre-Kolumbiana kulturi existas en altra regioni, exemple en valo Naco, en Los Naranjos, ed en altra loki.

Cristoforo Colombo arivis en la regiono en 1502. Ilu desembarkis proxim la nuna urbo Trujillo.

Honduras esis provinco di Guatemala dum la kolonial epoko, e la Hispani explotis arjento en lua teritorio. Komence li probis sklavigar indijeni por explotar arjento-mineyi, ma dum la fino dil 16ma yarcento li adportis Afrikana sklavi, nome de Angola. La Hispani koloniigis facile la litoro di Pacifiko, ma fondis poka urbi an l'Atlantikala litoro.

José Francisco Morazán Quesada

Honduras separis su del Hispana imperio ye la 28ma di septembro 1821 e pose divenis parto di Mexikia. Pose, en 1823, ol divenis parto di Federala Republiko di Central Amerika. La Hondurasano José Francisco Morazán Quezada, naskinta en 1792 en Tegucigalpa, esis la duesma prezidanto di Central Amerika. En la 26ma di oktobro 1838 Honduras separis su de Central Amerika e nedependanteskis. Comayagua esis chef-urbo di la lando til 1880, kande la chef-urbo transferesis a Tegucigalpa.

Dum la fino dil 19ma yarcento, Usana kompanii komencis plantacar banano por exportaco. L'unesma esis Vaccaro Brothers and Company (pose rinomizita Standard Fruit), en 1899. Pose arivis la kompanio Cuyamel Fruit Company, en 1905, e fine l'United Fruit Co., en 1910. L'agadi e la konkurenco inter ca kompanii intruzis su en diversa okazioni en la aferi dil guvernerio di la lando e stimulis Usan interveni en 1903, 1907, 1911, 1912, 1919, 1924 e 1925.

Juan Manuel Gálvez

Tiburcio Carías Andino asumis la povo en 1932 e guvernis til 1949, kande Juan Manuel Gálvez vinkis en l'elekto ed asumis la povo. Dum la duesma mondomilito, Carías Andino deklaris milito kontre nacional-socialista Germania, Italia e Japonia, pos Japonian atako kontre Pearl Harbour.

Policarpo Paz García

En 1969 Honduras militis kontre Salvador, en tale nomizita Futbalo-milito. La civilo Ramón Ernesto Cruz asumis la povo por kurta periodo en 1971, til esar revokita per armeala stato-stroko komandita da Oswaldo López Arellano en 1972. Arellano revokesis 3 yari pose, pro skandalo pri korupto. La sequanta generali, Juan Alberto Melgar Castro (1975-1978) e Policarpo Paz García (1978-1982) expansis la substrukturi e la sistemi di telekomunikado di la lando.

En 1982 adoptesis nova konstituco, qua posibligis restaurar la demokratio. La mandato di la prezidanti diminutesis a 4 yari sen posibleso di rielekto. Roberto Suazo Córdova esis l'unesma prezidanto elektita sub la nova konstituco.

Dum l'unesma elekto en la 21ma yarcento elektesis Ricardo Roberto Maduro de la Nacionala Partiso. La skopo di Maduro esis luktar kontre la kriminado, qua kreskabis multe ante lua administrado. En 2006 Manuel Zelaya elektesis e sucedis Maduro.

Ye la 28ma di junio 2009 eventis militala stato-stroko qua revokis Manuel Zelaya de la povo. Roberto Micheletti asumis la povo, suportita da militestri. En novembro 2009 eventis nova elekto, vinkita da Porfirio Lobo Sosa. Lobo Sosa asumis la povo ye la 27ma di januaro 2010. Dum la general elekto di novembro 2013, Juan Orlando Hernández elektesis prezidanto. Ilu asumis la povo ye la 27ma di januaro 2014. En 2015 aprobesis modifiko en la konstituco, qua posibligis Hernández rielektesar en novembro 2017 por plusa 4 yari.

Politiko

Edifico dil Nacionala Kongreso di Honduras.

Supra Korto (edifico sinistre).

Segun la konstituco di 1982, Honduras esas republiko kun forta Exekutivo. La prezidanto esas la chefo di stato e la chefo di guvernerio ed elektesas dal populo por 4-yara periodo. La konstituco modifikesis en 2015 por posibligar la rielekto di la prezidanto.

La legifala povo konsistas ek singlachambra parlamento kun 128 membri (deputati) qui elektesas dal populo por 4 yari. Ne existas senato. La lando havas 5 politikala partisi.

La Supra Korto esas la maxim alta korto di Honduras e konsistas ek 15 judiciisti. Singla membro elektesas dal parlamento de listi kun 7 kandidati.

Geografio

Mapo di Honduras.

Montaro Celaque, ube jacas monto Cerro Las Minas.

La nomo Honduras probable derivesas del fluvio Hondo, signifikante 'fluvio profunda' en la Hispana. Ca fluvio formacas naturala frontiero inter Belize (l'olima Britaniana Honduras) e la peninsulo Yukatan. La tota surfaco di Honduras esas 112 492 km², di qui 54% kovresas da foresti.

La klimato di Honduras esas tropikala en basa altitudi, e temperema en montoza regioni. Karibiana litoro esas varma e recevas multa pluvo-quanto, bone distributata dum la tota yaro. La basa tereni apud Pacifiko ank esas varma e recevas multa pluvo-quanto, malgre ke existas sika sezono de novembro til aprilo.

Kelkafoye uragani frapas la lando, nome an la Karibiana litoro. En 1998 uragano Mitch efektigis granda destruktado per venti e forta pluvi akompananta ol. En Central Amerika ol produktis plu kam 11.000 morti e mili plusa altra homi desaparinta. Honduras subisas anke ter-tremi.

La maxim alta monto di Honduras esas Cerro Las Minas, kun 2.870 metri de altitudo. Lua precipua fluvio esas Ulúa, longa de 400 km, qua debushas an Karibia. Insuli Roatán (120,6 km²), Guanaja (57,4 km²), Utila (41 km²), insuli Islas del Cisne (8 km²), Cayos Cochinos (2 km²) e Zapotillo, an Karibia, apartenas a Honduras e formacas la provinco (departamento) nomizita Islas de la Bahía.

Ekonomio

Roatán, turistala insulo en Honduras.

Edukado di bovi en Honduras.

Precipua artiklo: Ekonomio di Honduras

L'ekonomio di Honduras duras kreskar lente, ma la distributo di richeso restas neegala e la salarii duras esar basa. Dum recenta yari la mezavalora kresko esis 7% omnayare, un ek la maxim alta de Latin-Amerika, ma 50% de la habitantaro (cirkume 3.7 milion personi) restas sub la povreso-lineo. On kalkulas ke plu kam 1,2 milion habitanti, o 27,9% de la laboro-povo, ne havas employo. Segun l'indexo pri homala developeso Honduras esas la 6ma maxim povra lando en Latin-Amerika, dop Haiti, Nikaragua, Guatemala, Guyana e Bolivia.

Segun statistiki de la Centrala Banko di Honduras, plu kam 2,33 milion personi vizitis Honduras en 2017. Li spensis 714,8 milion Usana dolari en la lando.

Demografio

Demografial evoluciono di Honduras, 1950-2019

Katedralo di Sabanagrande. Plu kam 90% de Hondurasani esas katoliki

Segun The World Factbook Honduras havis 8 598 561 habitanti en julio 2014, de qui 90% esis mestici, 7% indijeni, 2% negri e 1% blanki. Segun la sama fonto, 97% de la habitantaro esas katolika e 3% esas protestanta.

L'oficala linguo di la lando esas la Hispana. Anke indijena lingui (exemple: Miskito, Chortí), l'idiomo Garifuna (del populo Garifuna, mestici di Afrikani ed indijeni) e l'Angla parolesas.

La maxim populoza urbo esas Tegucigalpa. Altra importanta urbi esas San Pedro Sula, El Progreso e La Ceiba.

Kulturo

Kolorizita tapisi kreita per pulvero, dum la Pasko-celebro.

Baleada, tradicionala disho Hondurasana.

Tradicionala festo-dii en Honduras esas la dio di nedependo (15ma di septembro), e la Dio dil Puero (Día del Niño), celebrata heme ed skoli e kirki ye la 10ma di septembro. En ca dio, la pueri recevas donacaji ed en kelka quarteri on pozas piñatas (pupei plenigita ye bonboni e suspendita en arbori per kordi) por la pueri krevar. En la vespero di Kristnasko la familii asemblas su por dinear e kambias donacajii ye noktomezo. Dum la nokto ante la Nov-yaro la familii asemblas su por dinear e pose acendas piroteknaji por celebrar la transiro dil yaro.

En multa urbi dum la Pasko, la habitanti facas kolorizita pulvero-tapisi sur la stradi proxim la kirki ube pasko-procedioni paradas.

Del tradicionala dishi en la Hondurasana gastronomio on mencionez: baleada, qua konsistas ek faldita krespo plenigata ye fazeoli fritita; karno rostita kun pipro (chimol); konko-moluski koquita; hano kun rizo e maizo; edc.

Lucila Gamero de Medina.

Pri literaturo kelka notora skriptisti esas Lucila Gamero de Medina, Froylán Turcios, Ramón Amaya Amador, Juan Pablo Suazo Euceda, Marco Antonio Rosa, Roberto Sosa, Eduardo Bähr, Amanda Castro, e Javier Abril Espinoza. Ante ke la Hispani arivis a Central Amerika, la populo Maya havis sua propra skribo-sistemo, qua dume ja dechifresis. Exemple, en la piramido di Copán trovesas plu kam 2.500 hieroglifi.

Punta esas la precipua muzikala ritmo de Honduras. Karibiana muziko (salsa, merengue, reggae e reggaeton) esas populara precipue en la nordo di la lando. Mexikiana rancheras esas populara en doplanda regioni. Anke Pop Latino, rock, cumbia e hip hop esas populara. La muzikala grupo Banda Blanca komence pleis rock e pose mixis elementi de punta e merengue en sua muzikaji ed obtenis kelka internaciona suceso.

Futbalo esas la maxim populara sporto en Honduras. Existas cirkume 60 profesionala ed amatora futbalo-klubi en la tota lando. En 1982 Honduras unesmafoye partoprenis en la Mondala Kupo di Futbalo. Alta sporti multe praktikata esas basbalo, basketbalo e volebalo. Anke tabloteniso, atletismo, natado ed Usana futbalo praktikesas.