Ljubljana
| Ljubljana | ||
| ||
| Kelk imaji pri Ljubljana. | ||
|
.svg)
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Slovenia
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 46°03′N | |
| Longitudo: | 14°30′E | |
| Altitudo: | 296 m | |
| Surfaco: | 163,76 km² | |
| Habitanti: | 284 293 (2022) | |
| Denseso di habitantaro: | 1048 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC+2 dum somero) | |
| Urbestro: | Zoran Janković | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| http://www.ljubljana.si/ | ||
Ljubljana esas la chef-urbo e maxim populoza urbo di Slovenia, jacanta apud komercala voyo liganta Adriatiko a Danubio. Segun statistiki de la yaro 2022 ol havis 284 293 habitanti. Lua tota surfaco esas 163,76 km².
L'urbo originis de anciena Romana kolonio nomizita Colonia Iulia Aemona, e konquestesis da dinastio Habsburg en 1278. Dum Napoleonal epoko, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Iliriana provinci". Pos finir l'unesma mondomilito ol enkorpigesis a lora Rejio di Serbi, Kroati e Sloveni, pose Yugoslavia. Depos la duesma mondomilito ol divenis chef-urbo di Socialista Republiko Slovenia, e depos 1991 di nedependanta Slovenia. Ljubljana konservas multa historiala konstrukturi, e gastigas diversa festivali e kulturala celebri dum tota yaro, qui atraktas nombroza turisti interna ed exterlanda. L'urbo esas koncentro-punto por diversa chosei e ferovoyi, e havas moderna aeroportuo.
Lua universitato, fondita en 1919, esas la maxim anciena e la maxim granda di la lando, havanta plu kam 37 mil studenti e 22 fakultati.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Cirkume 2000 aK, la marsho di Ljubljana habitesis da homi qui vivis en palisarodomi. Ca populo uzis kanoi por navigar tra la marsho. En ca zono trovesis la maxim anciena ligna roto konocata. Pose, la regiono esis transito-loko por diversa populi, exemple Iliriani.
Dum Roman epoko existis ibe urbo nomizita Emona od Aemona (kurte por Colonia Iulia Aemona). Ta urbo havis cirkume 5 mil o 6 mil habitanti, la maxim multa ek li esis komercisti, mestieristi e veterani de militi. Qual eventis kun altra loki di Romana imperio, Emona dekadis, ed en 452 ol konquestesis dal Huni komandita da Attila. Pose ol konquestesis dal Ostrogoti e dal Lombardi.
Dum la 6ma yarcento, instalesis ibe l'ancestri di la nuna Sloveniani, qua pose dominacesis dal Frankiani, e subisis ataki da Hungari (Magiari)[1]. La nomo dil urbo, Luvigana, aparis unesmafoye en dokumento de 1144. Dum la 13ma yarcento, la urbo konsistis ek 3 arei: Stari trg ("antiqua urbo"), Mestni trg ("placo dil urbo") e Novi trg ("nova urbo")[1]. En 1220, Ljubljana recevis statuto di urbo, e darfis emisar sua propra monetaro[1].
En 1270, tota Karniola (Sloveniane: Kranjska) konquestesis da Otakar la 2ma de Bohemia, ma en 1278 ol konquestesis da Rudolf la 1ma di Germania, pos ke lu vinkis Otakar. L'urbo, ribaptita Laibach, restis kontrolita da dinastio Habsburg til 1797. La diocezo dil urbo establisesis en 1491, e la kirko di Santa Nikolaus divenis katedralo[1].
Dum la 15ma yarcento, Ljubljana fameskis kom artala centro. Pos ter-tremo en 1511, l'urbo rikonstruktesis segun stilo Renesancala, e nova murego konstruktesis, cirkondanta ol. Dum la 16ma yarcento l'urbo havis cirkume 5 mil habitanti, de qui 70% parolis la Slovena. Poke pos la publikigo dil unesma imprimita libri en la Slovena (Abecedarium e Katekizem, en 1550), Jurij Dalmatin tradukis la Biblo (publikigita en Wittenberg) e Adam Bohorič publikigis diversa gramatiki dil idiomo. En 1597, jezuiti arivis al urbo e fondis gimnazio, qua pose divenis fakultato. Pos la kreo dil akademio Academie operosorum Labacensis en 1693, diversa arkiteti e skultisti stranjera arivis al urbo. Li rinovigis o konstruktis la maxim multa kirki segun Baroka stilo. En 1701 fondesis musikal asociuro Academia philharmonicorum, un ek l'unesma fondita exter Italia. Dum la 18ma yarcento, manufakturo kreskis en la urbo.
De 1809 til 1813 l'urbo okupesis dal Franci, e Ljubljana - lor nomizita Laybach - divenis chef-urbo di provinci Iliria. Slovena divenis l'oficala linguo, e l'unesma universitato apertesis en la urbo. En 1813 ol itere enkorpigesis da Austrian imperio, e de 1815 til 1849 ol divenis chef-urbo di rejio Iliria, interne l'imperio. En 1821 l'urbo gastigis tale nomizita "kongreso di Laibach", en qua establisesis la frontieri di Europa pos Napoleonala militi. En 1849, Ljubljana ligesis a Wien per ferovoyo, qua pose ligis ol a Trieste. En 1890 inauguresis sistemo por distributar neta aquo.
.jpg)
En 1895, eventis ter-tremo kun forteso 6.1 che skalo di Richter, lor destruktinta cirkume 10% de lua 1400 edifici, malgre ke ol facis poka viktimi. Dum la sequanta yari, lua quarteri rikonstruktesis segun stilo Art nouveau, da arkitekti Austriana e Chekiana. En 1898, inauguresis elektrala lumizo en la urbo. En 1901 inauguresis sua unesma lineo di tramveturo, ed en 1907 inauguresis sua unesma cinemo. En 1914, vicina urbo Spodnja Šiška anexesis ad ol.
En 1918, pos la vinkeso e krulo di Austria-Hungaria, l'urbo enkorpigesis al Rejio di Serbi, Kroati e Sloveni. En 1919, inauguresis l'universitato di Ljubljana. En 1929 Ljubljana divenis chef-urbo di lora Yugoslaviana provinco Dravska Banovina. Cirkume la duimo dil yari 1930a, nova quarteri e stradi konstruktesis en Poljane e Bežigrad. Jože Plečnik esis la maxim importanta arkitekto de ta epoko[2].
Dum la duesma mondomilito, l'urbo okupesis dal Italiani en 1941. Pro la rezisto di partizani kontre l'okupo, en februaro 1942 Italiani cirkondis la urbo per 30 kilometri di dentoza fer-filo, e pose da kazemati. En 1943, l'urbo okupesis da Naziista Germania, e liberigesis de German okupo erste en 1945.
Pos la milito, Ljubljana divenis chef-urbo di Socialista Republiko Slovenia, parto de la Republiko Socialista Federala Yugoslavia, ed eventis rapida kresko dil urbo. Multa civitani migris ad ol, e nova rezidala quarteri konstruktesis. En 1991 Slovenia nedependanteskis, ed eventis kurta milito kun kombati proxim la urbo.
En 1997, Ljubljana gastigis la Monato Europana di la Kulturo. En 2009 inauguresis nova stadio e loko por eventi (Stadion Stožice), ed en 2010 ol deklaresis Mondala Chef-urbo di Libro. En 2016 ol deklaresis la Verda Chef-urbo di Europa, titulo konfirmita en 2021.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La reliefo di Ljubljana esas kelke plana, jacanta sur planajo qua originis dum Quaternaro. La monti vicina esas plu anciena, ed originis dum Mezozoiko* o Paleozoiko*. Lua mezavalora altitudo esas 298 metri[3], e lua maxim alta punto esas Janški Hrib, kun 794 metri super la marala nivelo. Rivero Ljubljanica trairas la urbo, ed esas partale kanaligita.
Dum lua historio, diversa ter-tremi frapis Ljubljana e produktis granda destruktado, exemple en 1511 ed en 1895. Fakte, l'urbo jacas sur areo kun granda sismal aktiveso, vicina di tri importanta zoni sismala: l'Alpi norde, Dinarik Alpi sude, e la planajo Panoniana este.
La klimato di Ljubljana esas oceanala (Cfb, segun la klimatala klasifikuro da Köppen), an la limito kun humida klimato subtropikala (Cfa). La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 20,7°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas -0,3°C[3]. De oktobro til mayo ordinare eventas frosti e multafoye, nivo. La maxim kolda temperaturo enrejistrita en la urbo esis -28°C, kontre ke la maxim varma temperaturo enrejistrita esis 40°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto dil urbo esas 1368 mm, e la maxim pluvoza monato esas septembro, kun mezavalore 160 mm. Freque eventas tempesti, qui povas esar forta, de mayo til septembro. Ljubljana esas un ek la maxim pluvoza chef-urbi Europana.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Ljubljana in the Middle Ages» - URL vidita ye 16ma di februaro 2025. Idiomo: Angla.
- ↑ The Turbulent 20th Century - About Ljubljana - Publikigita da Mestna občina Ljubljana. URL vidita ye 28ma di marto 2025.
- ↑ 3,0 3,1 Ljubljana in numbers - Idiomo: Angla.