Historio di Nikaragua
La maxim anciena restaji pri homala okupo en Nikaragua, de 8.000 yari ante nun, trovesis en la regiono nomizita Monkey Point, an la litoro di Karibia. Indijeni Pipil enmigris de la nuna Mexikia a la nuna Nikaragua cirkume 500 yari aK. Dum la fino di la 15ma yarcento diversa indijena populi de etnii Maya e Azteka habitis lua teritorio.
Ye la 12ma di septembro 1502 Cristoforo Colombo arivis en la regiono dum lua lasta voyajo ad Amerika. De 1522 til 1523 Hispana explorero Gil González Dávila exploris la regiono e kontaktis povoza indijena-chefo nomizita Nikarao, origino dil nomo Nicaragua. Dum lua expediciono Gonzáles ne sucesis fondar urbo, e Hispani fondis l'unesma urbeti, Granada e León, erste en 1524. Hispani establisis la Vice Rejio di Nova Hispania en 1536. Cirkume la yaro 1570 la sudo di la vicerejio divenis la generala kapitaneso di Guatemala, e e León divenis chef-urbo di la kapitaneso. En 1610 volkano Momotombo eruptis e destruktis León. Pose l'urbo rikonstruktesis nordweste del anciena León.
Dum la 17ma yarcento Angli establisis kolonio apud tale nomizita Rivo Mosquito (Mosquito Coast), nomizita pro l'indijeni Miskito qui vivis en la regiono. L'Angli fondis urbo Bluefields, e la regiono esis Angla e pose Britaniana protektorato til la yaro 1860, kande ol divenis autonoma regiono de Nikaragua. L'autonomeso duris til 1894.
Nikaragua nedependanteskis de Hispania ye la 15ma di septembro 1821, kom parto di Mexikia, e pose ganis nedependo de Mexikia kom parto di la Federala Republiko di Central-Amerika. Ye la 5ma di novembro 1838 ol separis su de la federuro.
Dum granda parto di lua historio existis forta rivaleso inter la liberala elito di León e la konservema elito di Granada. La rivaleso degeneris en interna milito, nome inter la yari 1840a e 1850a.
Dum la 19ma yarcento Nikaragua recevis granda quanto di enmigranti, note Germani, Italiani, Hispani, Franci e Belgi. De 1927 til 1933 Augusto César Sandino duktis militeto kontre konservema rejimo, suportita dal Usa. Kande Usani trupi livis la lando, li establisis Nacionala Guardo, kombinuro di armeo kun polico disciplinita e loyala al Usani. Anastasio Somoza García, militisto proxim Usan interesti, kaptis povo.
Dum la Duesma mondomilito Nikaragua deklaris milito kontre nacional-socialista Germania ma ne sendis soldati a la batalio, e Anastasio Somoza García sizis l'oportuneso por konfiskar proprietaji de Germani-Nikaraguani, la maxim konocata exemplo esis la imoblo Montelimar, proprietajo qua havis luxoza refujeyo e kazino[1]. En 1945 Nikaragua esis l'unesma lando qua signatis la charto dil Unionita Nacioni.
Pos la morto di Somoza García, René Schick Gutiérrez asumis povo, ma la habitantaro konsideris ilu marioneto de la familio Somoza.[2] La fratulo di Somoza García, Anastasio Somoza Debayle, sucedis lua patro en la komando di Nacionala Guardo ed oficale asumis la prezidanteso pos Schick.
En 1961 Carlos Fonseca rivivigis la simbola figuro di Sandino, e kreis la Fronto di Sandinisti por Nacionala Liberigo (Frente Sandinista de Liberación Nacional - FSLN) por kombatar la diktatoreso di Somoza familio. Nikaragua kreskis dum la yari 1960a e la komenco di la yari 1970a, ma en 1972 Managua subisis forta ter-tremo qua destruktis preske 90% dil urbo. Vice ke rikonstruktar Managua, Somoza spensis pekunio en luxoza domi por la Nacionala Guardo, dum ke la povri vivis en nesolida ligna domi.
En 1973 komencis la rikonstrukturo di Managua, mas granda koruptajo impedis la lando kreskar. Ye la 10ma di januaro 1978 l' editisto di la jurnalo La Prensa Pedro Joaquin Chamorro, qua opozis la rejimo di Somoza, asasinesis.[3] L'asasineri esis importanta membri de la rejimo di Somoza. Sandinisti, kun la helpo di la habitantaro, kaptis povo en julio 1979. Somoza Debayle fugis de Nikaragua a Paraguay, ube il esis asasinita en septembro 1980.
Pos la falio di Somoza, Sandinisti komandita da Daniel Ortega asumis la povo. Usana prezidanto Jimmy Carter komence furnisis 60-milion dolara helpo a la rejimo Sandinista, ma suspensis la helpo pos deskovrir ke Sandinisti helpis la rebeli di Salvador. En 1984 Sandinisti ganis prezidantal elekto ed Ortega asumis kom elektita prezidanto, ma l'administrado di Ronald Reagan komencis helpar l'opozanta gerilera* grupo konocita kom Contras. Usa obtenis monetaro por financar la Contra-grupi en lia milito kontre Sandinisti tra sekreta vendajo di armi ad Iran. Dum la milito, cirkume 30.000 personi mortigesis.[4]
En 1990, koalisuro di partisi opozanta a la Sandinisti suportis Violeta Chamorro, vidvino di Pedro Joaquín Chamorro Cardenal ed el vinkis l'elekto kun 55% de voti. Violeta Chamorro divenis l'unesma muliero qua guvernis Nikaragua. El trovis l'ekonomio en ruini, pos l'interna milito. En la sequanta elekto, 1996, Daniel Ortega e la Fronto di Sandinisti itere vinkesis, ca foyo da Arnoldo Alemán de la partiso Partido Liberal Constitucionalista, PLC.
Dum l'elekti qui eventis en 2001 PLC itere vinkis, kun Enrique Bolaños por prezidanto. Tamen, Arnoldo Alemán pose judiciesis pro korupteso, e kondamnesis en 2003 a 20-yara enkarcerigo. En la sequanta elekto, en 2006, Daniel Ortega e la partiso Sandinista vinkis, per 37,99% de la voti. Ilu itere elektesis en 2011, ed en 2014 la Nacional Asemblitaro di Nikaragua aprobis la posibleso pri la prezidanto disputar l'elekto triesmafoye sequante.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ El asalto de Somoza a los alemanes - 6ma di januaro 2005 (en hispaniana)
- ↑ "Against all odds: U.S. policy and the Central America Summit Conference" - Autoro: Leonard, Thomas M.. Publikigita da Journal of Third World Studies.
- ↑ History of Nicaragua - the beginning of the end American Nicaraguan School
- ↑ The PRIO Battle Deaths Dataset, 1946-2008, Version 3.0: Documentation of Coding Decisions - Autoro: Bethany Lacina.