Historio di Irak
Irak ja habitesis dal Homo di Neanderthal de 60.000 til 80.000 yari ante nun. Inter 1957 e 1961 l'explorero Ralph Solecki trovis skeleti de ta epoko en la kaverno Shanidar, norde de la lando. En la kaverno anke trovesis du tombeyi de kulturo protoneolitika*. Un ek la tombeyi evis de cirkume 10.600 yari ante nun, e kontenis 35 individui.
De cirkume 11.000 yari aK til cirkume 10.000 yari ante nun Irak, kune altra regioni de estal Azia, esis centro di la kulturo nun nomizita "Neolitika kulturo pre-ceramikala 'A'". Li esis la maxim anciena populo konocita qua praktikis agrokultivo ed edukado di bestii. La sequanta kulturo Neolitika, nomizita "Neolitika kulturo pre-ceramikala 'B'", konstruktis rektangulatra domi ed uzis vazi de petro o brulita kalko por konservar nutrivi.
Irak jacas en Mezopotamia, regiono ube developis la kulturi Sumeriana, Akadiana ed Asiriana, ed anke la rejio Babilonia. La maxim anciena sistemo pri skribo, de la 4ma yarmilo aK, trovesis en la regiono apud Tigris ed Eufrati. La historial epoko di Irak fakte komencis dum l'epoko di la kulturo Uruk (4000 aK til 3100 aK), kun la fondo di multa Sumeriana urbi e la developo di la skribo per piktogrami*. La Sumeriani anke inventis la roto, studiis matematiko, astronomio, astrologio, developis skribita legi ed organizis su en urbi-stati.
Cirkume la 18ma yarcento aK, Babilonia divenis importanta rejio en la regiono. Dum la 7ma yarcento aK, l'Asirian imperio, qua okupabis Babilonia, krulis pro serio di brutala interna militi. Dum la 6ma yarcento aK, Persiani, komandita da Cyrus, okupis la regiono.
La regiono ank okupesis multafoye dal Romani, veninta de Siria. Li fondis la provinco Assyria Provincia, qua havis kurta existo. Kristanismo komencis tenar Irak de la 1ma til la 3ma yarcenti, e la regiono divenis centro por la nomizita "Nestorian Eklezio" e developis la nomizita "Siriaka literaturo".
Dum la 7ma yarcento la regiono divenis Mohamedana kalifio. Dum la 8ma yarcento, Bagdad divenis lua chef-urbo. Mongoli siejis e destruktis Bagdad dum la 13ma yarcento.
Otomani okupis Irak en 1535. Tamen, la militala disputo inter Persiani ed Otomani pri kontrolo di la regiono duris dum cirkume 300 yari. De 1747 til 1831 Irak kontrolesis da Mamluk-dinastio de Gruzian origino, qua obtenis del Otomani kelk autonomeso por la regiono e supresis tribuala revolti. En 1831 l'Otomani supresis la Mamluk-guverno, e prenis plena kontrolo di la regiono. La habitantaro di Irak, kalkulita en 30 milion personi por la yaro 800, esis nur 5 milion habitanti dum la komenco dil 20ma yarcento.[1]
Pos l'Unesma mondomilito granda parto di regiono okupesis dal Britaniani. Irak divenis nedependanta stato en 1932, kom monarkio, e l'emiro Faisal divenis lua rejulo, sub la titulo Faisal la 1ma di Irak.
La monarkio en Irak duris til 1958, kande stato-stroko revokis la rejo e proklamis la republiko. Generalo Abdul Karim Qassim asumis povo e establisis dipomacala relati kun Sovietia. En 1979, Saddam Hussein asumis la povo kom prezidanto. Ye la sequanta yaro, Iraq militis kontre Iran de la 22ma di septembro 1980 til la 20ma di agosto 1988. Ta milito rezultis de 1 til 2 milion mortinti, strategiale nekonkluziva, nam la frontieri inter la du landi ne modifikesis, e granda perdajo ekonomiala.
Ye la 2ma di agosto 1990, Irak invadis Kuwait, sub pretexto di anciena teritoriala disputi. Ye la 6ma di agosto sam yaro, Sekureso-Konsilistaro dil Unionita Nacioni aprobis Decido 661, qua impozis ekonomiala sancioni kontre Irak. En novembro sam yaro, Sekureso-Konsilistaro aprobis l'uzo di forco kontre Irak e nemediata retreto de Irakana trupi de Kuwait. Ye la 17ma di januaro 1991 komencis tale nomizita milito di Gulfo, qua rezultis la morto di 20 mil til 50 mil Irakani, e kelka mili di civili.
Saddam revokesis de la povo en 2003 e kondamnesis a mortopuniso per jibeto. Ilu mortigesis ye la 30ma di decembro 2006.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Population crises and cycles in history A review of the book Population Crises and Population cycles by Claire Russell and W.M.S. Russell. - Publikigita da valerieyule.com.au. ISBN: 0-9504066-5-1 URL vidita ye 17ma di agosto 2016.
.svg)