Amsterdam: Diferi inter la revizi
+texto, imaji |
+texto, imaji |
||
| Lineo 8: | Lineo 8: | ||
| Imajo = Sights_in_Amsterdam.jpg |
| Imajo = Sights_in_Amsterdam.jpg |
||
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Amsterdam. |
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Amsterdam. |
||
| Urbestro= |
| Urbestro= Femke Halsema |
||
| Latitudo= 52°22' N |
| Latitudo= 52°22' N |
||
| Longitudo= 04°54'E |
| Longitudo= 04°54'E |
||
| Altitudo= |
| Altitudo= |
||
| Surfaco= 219 |
| Surfaco= 219 |
||
| Habitanti = |
| Habitanti = 859732 |
||
| Yaro= |
| Yaro= 2018 |
||
| Denseso di habitantaro = |
| Denseso di habitantaro = 5187 |
||
| Horala_zono= +1<br><small>(UTC+2 dum la somero) |
| Horala_zono= +1<br><small>(UTC+2 dum la somero) |
||
| Reto= www.amsterdam.nl |
| Reto= www.amsterdam.nl |
||
}} |
}} |
||
[[Arkivo:Amsterdam airphoto.jpg|thumb|250px|left|Aerala fotografuro dil urbo.]] |
[[Arkivo:Amsterdam airphoto.jpg|thumb|250px|left|Aerala fotografuro dil urbo.]] |
||
'''Amsterdam''' esas l'oficala chef-urbo di [[Nederlando]]. |
'''Amsterdam''' esas l'oficala chef-urbo di [[Nederlando]]. Segun statistiki dil yaro 2018 ol havis {{formatnum:859732}} habitanti. Lua tota [[surfaco]] esas 219,32km², di qui 165,76 km² esas lando e 53,56 km² kovresas per aquo. Lua [[metropolala regiono]] havas cirkume 1,5 milion habitanti. |
||
L'urbo esas la chef-urbo di Nederlando ma ne la guvernerial urbo, qua esas [[Den Haag]]. |
L'urbo esas la chef-urbo di Nederlando ma ne la guvernerial urbo, qua esas [[Den Haag]]. |
||
| Lineo 26: | Lineo 26: | ||
Amsterdam konstruktesis sur marshatra sulo. L'urbo kontas nombroza kanali, qui precipue exkavesis dum l' "Ora Yarcento" ([[17ma yarcento]]), kande Amsterdam, kom chefurbo di la [[Republiko di Nederlando]], subisis enorma prospero ekonomiala. Nune, ol havas un ek la maxim granda historiala centri de Europa. |
Amsterdam konstruktesis sur marshatra sulo. L'urbo kontas nombroza kanali, qui precipue exkavesis dum l' "Ora Yarcento" ([[17ma yarcento]]), kande Amsterdam, kom chefurbo di la [[Republiko di Nederlando]], subisis enorma prospero ekonomiala. Nune, ol havas un ek la maxim granda historiala centri de Europa. |
||
L'urbo esis eventeyo por |
L'urbo esis eventeyo por la [[Olimpiala Ludi en Amsterdam, 1928|Somerala Olimpiala Ludi]] en [[1928]]. |
||
== Historio == |
== Historio == |
||
[[Arkivo: |
[[Arkivo:Amsterdam_(6578772447).jpg|thumb|250px|left|La [[katedralo]] (''Ouda Kerke'') konsekracita en 1306.]] |
||
Amsterdam komencis dum la [[13ma yarcento]] kom pesk-vilajo. Ol nomizesis segun barilo konstruktita en [[1240]] en l'ekireyo dil [[rivero Amstel]]. |
|||
Amsterdam mencionesis en dokumento de la [[27ma di oktobro]] [[1275]], kom ''Amstelledamme''. En ca dokumento, [[Floris la 5ma komto di Holando]] grantis a peskisti en la vicinajo dispenso de pas-taxi. En 1306, lua [[katedralo]] (''Ouda Kerke'', "anciena kirko") konsekracesis. |
|||
| ⚫ | Dum la [[16ma yarcento]] eventis konflikti di Nederlandani kontre la rejulo [[Felipe la 2ma di Hispania]]. Pos milito qua duris 80 yari, Nederlando fine divenis nedependanta de [[Hispana imperio]]. Multa [[judo|judi]] de [[Hispania]] e [[Portugal]], ed anke [[protestantismo|protestanta]] komercisti de [[Antwerpen]] e [[Hugenoto|hugenoti]] de [[Francia]] refujis en Amsterdam. |
||
| ⚫ | Dum la [[16ma yarcento]] eventis konflikti di Nederlandani kontre la rejulo [[Felipe la 2ma di Hispania]]. Pos milito qua duris dum 80 yari, Nederlando fine divenis nedependanta de [[Hispana imperio]]. Multa [[judo|judi]] de [[Hispania]] e [[Portugal]], ed anke [[protestantismo|protestanta]] komercisti de [[Antwerpen]] e [[Hugenoto|hugenoti]] de [[Francia]] refujis en Amsterdam. |
||
| ⚫ | La |
||
[[Arkivo:Amsterdam_photochrom2.jpg|thumb|250px|left|Kolorizita posto-karto del komenco dil 20ma yarcento.]] |
|||
La fino dil [[19ma yarcento]] nominezas kelkafoye la "duesma ora epoko". Nova muzei, la ferovoyala staciono e la koncerto-salono ''Concertgebouw'' konstruktesis. La Nord-Mara Kanalo, qua konektas Amsterdam a la [[Norda Maro]] ye IJmuiden, apertesis ye la [[1ma di novembro]] [[1876]] dal rejulo [[Willem la 3ma di Nederlando|Willem la 3ma]]. La kanalo Merwede (''Merwedekanaal'') inauguresis en 1892. Amba kanali plugrandigis la komerco dil urbo kun altra urbi de Europa e de la mondo. |
|||
Ante komencar l'[[unesma mondomilito]] l'urbo subisis nova expanso, e nova suburbi konstruktesis. Dum la milito Nederlando restis neutra, tamen la habitantaro subisis famino e manko di kombustivi por kalefacto. En 1916 la vicina urbi Durgerdam, Holysloot, Zunderdorp e Schellingwoude subisis severa inundado, ed ye la 1ma di januaro 1921 li anexesis ad Amsterdam. |
|||
[[Arkivo:Bundesarchiv Bild 183-L23001, Amsterdam, Durchmarsch deutscher Truppen.jpg|thumb|250px|left|Germana trupi en Amsterdam, 1940.]] |
|||
Dum la [[duesma mondomilito]] Nederlando invadesis dal Germani, qui prenis kontrolo di la lando pos 5 dii. Kelka civitani celis [[Judo|Judi]], e pro to li riskis sua vivo. Cirkume {{formatnum:100000}} Judi Nederlandana, di qui {{formatnum:60000}} de Amsterdam, sendesis a [[koncentreyo|koncentreyi]], inkluzite [[Anne Frank]] qua mortis che la koncentreyo Bergen-Belsen. Kande la milito finis, la nutrivi e la fueli esis skarsa e la komuniki kun altra regioni de la lando paneis. Multa habitanti diplasis su a rurala regioni serchante nutrivi. Multa arbori del urbo tranchesis por furnisar ligno. |
|||
Kande la kaoso pos milito finis l'urbo itere komencis kreskar. Nova suburbi, exemple Osdorp, Slotervaart, Slotermeer e Geuzenveld, konstruktesis kun granda parki publika ed ampla libera arei. La nova edifici havis ampla chambri, gardeni e balkoni. La demando por komercala edifici e por nova stradi anke augmentis. L'automobili divenis acensebla por la maxim multa personi. |
|||
En 1977 inauguresis lineo di [[metroo]]* inter la suburbo Bijlmer e la centro di Amsterdam. Por expansar l'urbo bezonesis demolisar multa anciena strukturi, note en l'anciena Juda quartero. Stradi quale Jodenbreestraat larjigesis e la maxim multa domi demolisesis. Dum la kulmino di la demolisi, komencis furioza protesti (''Nieuwmarktrellen'') kontre la destrukto dil imobli. Konseque, la demolisi haltesis, la projetita expresa choseo nulatempe konstruktesis e nur 1 lineo di metroo kompleteskis. |
|||
== Geografio == |
== Geografio == |
||
[[Arkivo:Canal_(8312862875).jpg|thumb|left|250px|Kanalo ''Prinsengracht''.]] |
[[Arkivo:Canal_(8312862875).jpg|thumb|left|250px|Kanalo ''Prinsengracht''.]] |
||
[[Arkivo:River Amstel by Night - Frans Koppelaar.jpg|thumb|250px|''Rivero Amstel<br />[http://www.frans-koppelaar.nl Frans Koppelaar]''.]] |
|||
La [[reliefo]] di Amsterdam esas plana, jacante mezavalore 2 metri sub la [[marala nivelo]]. L'urbo konsistas ek cirkume 90 insuleti, qui ligesas per plua kam 1200 ponti. Ol havas plua kam 100 kilometri di kanali. Pro to ol surnomizesis "Venezia de la Nordo". La fluvio Amstel konektas la kanali a l'anciena bayo IJ. |
|||
| ⚫ | La [[reliefo]] di Amsterdam esas plana, jacanta mezavalore 2 metri sub la [[marala nivelo]]. L'urbo konsistas ek cirkume 90 insuleti, qui ligesas per plua kam 1200 ponti. Ol havas plua kam 100 kilometri di kanali. Pro to ol surnomizesis "Venezia de la Nordo". La fluvio Amstel konektas la kanali al anciena bayo IJ. La Nord-Mara Kanalo, apertita en 1876 dal rejulo [[Willem la 3ma di Nederlando|Willem la 3ma]] esas longa de 25 km. La konstruktado dil kanalo, intencita por navi e la plubonigo dil komerco kun la portuo di Amsterdam, komencis en 1865. La larjeso di la kanalo lor esis 27 m e la profundeso esis 7 m; la kanalo pose plugrandigesis multafoye. |
||
La klimato dil urbo esas oceanala (''Cfb'' segun la [[klimatala klasifikuro di Köppen]]) kun forta influo de la [[Norda maro]] e |
La klimato dil urbo esas oceanala (''Cfb'' segun la [[klimatala klasifikuro di Köppen]]) kun forta influo de la [[Norda maro]] e de westala venti. Ambe la someri e la vintri havas moderema temperaturi, tamen povas eventar pruini kande nordala od estala venti frapas l'urbo. La mezavalora [[temperaturo]] en julio ([[somero]]) esas 17,6°C, dum ke la mezavalora temperaturo en januaro ([[vintro]]) esas 3,4°C. |
||
La mezavalora yarala [[ |
La mezavalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 838,2 mm, e la maxim pluvoza monato esas oktobro, kun mezavalore 89,6 mm. |
||
== Transporto == |
== Transporto == |
||
Versiono ye 20:57, 25 nov. 2018
| Amsterdam | ||
| ||
| Kelk imaji pri Amsterdam. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Nederlando
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 52°22' N | |
| Longitudo: | 04°54'E | |
| Surfaco: | 219 km² | |
| Habitanti: | 859732 (2018) | |
| Denseso di habitantaro: | 5187 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC+2 dum la somero) | |
| Urbestro: | Femke Halsema | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.amsterdam.nl | ||
Amsterdam esas l'oficala chef-urbo di Nederlando. Segun statistiki dil yaro 2018 ol havis 859 732 habitanti. Lua tota surfaco esas 219,32km², di qui 165,76 km² esas lando e 53,56 km² kovresas per aquo. Lua metropolala regiono havas cirkume 1,5 milion habitanti.
L'urbo esas la chef-urbo di Nederlando ma ne la guvernerial urbo, qua esas Den Haag.
Amsterdam konstruktesis sur marshatra sulo. L'urbo kontas nombroza kanali, qui precipue exkavesis dum l' "Ora Yarcento" (17ma yarcento), kande Amsterdam, kom chefurbo di la Republiko di Nederlando, subisis enorma prospero ekonomiala. Nune, ol havas un ek la maxim granda historiala centri de Europa.
L'urbo esis eventeyo por la Somerala Olimpiala Ludi en 1928.
Historio
.jpg)
Amsterdam komencis dum la 13ma yarcento kom pesk-vilajo. Ol nomizesis segun barilo konstruktita en 1240 en l'ekireyo dil rivero Amstel.
Amsterdam mencionesis en dokumento de la 27ma di oktobro 1275, kom Amstelledamme. En ca dokumento, Floris la 5ma komto di Holando grantis a peskisti en la vicinajo dispenso de pas-taxi. En 1306, lua katedralo (Ouda Kerke, "anciena kirko") konsekracesis.
Dum la 16ma yarcento eventis konflikti di Nederlandani kontre la rejulo Felipe la 2ma di Hispania. Pos milito qua duris dum 80 yari, Nederlando fine divenis nedependanta de Hispana imperio. Multa judi de Hispania e Portugal, ed anke protestanta komercisti de Antwerpen e hugenoti de Francia refujis en Amsterdam.
La fino dil 19ma yarcento nominezas kelkafoye la "duesma ora epoko". Nova muzei, la ferovoyala staciono e la koncerto-salono Concertgebouw konstruktesis. La Nord-Mara Kanalo, qua konektas Amsterdam a la Norda Maro ye IJmuiden, apertesis ye la 1ma di novembro 1876 dal rejulo Willem la 3ma. La kanalo Merwede (Merwedekanaal) inauguresis en 1892. Amba kanali plugrandigis la komerco dil urbo kun altra urbi de Europa e de la mondo.
Ante komencar l'unesma mondomilito l'urbo subisis nova expanso, e nova suburbi konstruktesis. Dum la milito Nederlando restis neutra, tamen la habitantaro subisis famino e manko di kombustivi por kalefacto. En 1916 la vicina urbi Durgerdam, Holysloot, Zunderdorp e Schellingwoude subisis severa inundado, ed ye la 1ma di januaro 1921 li anexesis ad Amsterdam.
Dum la duesma mondomilito Nederlando invadesis dal Germani, qui prenis kontrolo di la lando pos 5 dii. Kelka civitani celis Judi, e pro to li riskis sua vivo. Cirkume 100 000 Judi Nederlandana, di qui 60 000 de Amsterdam, sendesis a koncentreyi, inkluzite Anne Frank qua mortis che la koncentreyo Bergen-Belsen. Kande la milito finis, la nutrivi e la fueli esis skarsa e la komuniki kun altra regioni de la lando paneis. Multa habitanti diplasis su a rurala regioni serchante nutrivi. Multa arbori del urbo tranchesis por furnisar ligno.
Kande la kaoso pos milito finis l'urbo itere komencis kreskar. Nova suburbi, exemple Osdorp, Slotervaart, Slotermeer e Geuzenveld, konstruktesis kun granda parki publika ed ampla libera arei. La nova edifici havis ampla chambri, gardeni e balkoni. La demando por komercala edifici e por nova stradi anke augmentis. L'automobili divenis acensebla por la maxim multa personi.
En 1977 inauguresis lineo di metroo* inter la suburbo Bijlmer e la centro di Amsterdam. Por expansar l'urbo bezonesis demolisar multa anciena strukturi, note en l'anciena Juda quartero. Stradi quale Jodenbreestraat larjigesis e la maxim multa domi demolisesis. Dum la kulmino di la demolisi, komencis furioza protesti (Nieuwmarktrellen) kontre la destrukto dil imobli. Konseque, la demolisi haltesis, la projetita expresa choseo nulatempe konstruktesis e nur 1 lineo di metroo kompleteskis.
Geografio
Frans Koppelaar.
La reliefo di Amsterdam esas plana, jacanta mezavalore 2 metri sub la marala nivelo. L'urbo konsistas ek cirkume 90 insuleti, qui ligesas per plua kam 1200 ponti. Ol havas plua kam 100 kilometri di kanali. Pro to ol surnomizesis "Venezia de la Nordo". La fluvio Amstel konektas la kanali al anciena bayo IJ. La Nord-Mara Kanalo, apertita en 1876 dal rejulo Willem la 3ma esas longa de 25 km. La konstruktado dil kanalo, intencita por navi e la plubonigo dil komerco kun la portuo di Amsterdam, komencis en 1865. La larjeso di la kanalo lor esis 27 m e la profundeso esis 7 m; la kanalo pose plugrandigesis multafoye.
La klimato dil urbo esas oceanala (Cfb segun la klimatala klasifikuro di Köppen) kun forta influo de la Norda maro e de westala venti. Ambe la someri e la vintri havas moderema temperaturi, tamen povas eventar pruini kande nordala od estala venti frapas l'urbo. La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 17,6°C, dum ke la mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 3,4°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 838,2 mm, e la maxim pluvoza monato esas oktobro, kun mezavalore 89,6 mm.
Transporto
Amsterdam havas quar linei di metroo kun entote 42,5 km e 52 stacioni. La 5ma lineo kompleteskos en 2018. Existas anke 15 linei di tramveturi, kun entote 200 km e 200 vehili.