Historio di Bolivia
Ja existis civilizuro en Boliviana regiono Tiahuanako de la 4ma til la 10ma yarcento. Tamen, arkeologiisti poke savas pri ta civilizuro, ecepte ke lu kreis granda petra konstrukturi kun imaji pri animali. Posible ta populo dekadis pos la 10ma yarcento. Cirkume la yaro 1200, inkai okupis la regiono e vicina monti. Imperio Inkao developis til 1535, kande Hispani destruktis ol.[1]
Hispani establisis kolonii en la regiono dum la 16ma e la 17ma yarcenti. Pos deskovrir arjento en Potosí, Hispania koncentris lua atenco en Bolivia, e nomizis la regiono Alto Perú. En 1559 la regiono divenis parto dil Vicerejio Peru, kun chef-urbo en Sucre[1]. Por preventar posibla okupo Portugalana en la regiono, Hispani permisis jezuiti krear misioni en regioni Moxos e Chiquitos. Hispani anke establisis tribunali, nomizita Reales Audiencias (singularo: Real Audiencia) en Amerikana kolonii. La Real Audiencia de Charcas, kun sideyo en Chuquisaca, kontrolis teritorii di la nuna Bolivia, Paraguay ed Arjentinia. La kontrolo sur la Real Audiencia de Charcas transferesis, en 1776, a lora vicerejio di Fluvio Plata.
Dum kolonial epoko eventis multa indijena revolti sensucese, nome de la fino dil 18ma yarcento til la komenco dil 19ma yarcento. Pos la revoluciono di Mayo en Buenos Aires en 1811, Arjentiniani sendis tri expedicioni por luktar kontre Hispani en Bolivia, sen granda suceso, malgre existar lokala grupi di rezisto, nomizita republiquetas ("republiketi"), qui luktis kontre Hispani. Pos la morto pro vunduri di Pedro Antonio Olañeta, la lasta komandero dil "royalisti" (grupo qua ne deziris la nedependo), la Gereral Asemblo di Deputati di Provinco Alto Peru deklaris la regiono nedependanta de Hispania ye la 6ma di agosto 1825. La lando nomizesis Bolivia homajante Simón Bolívar, qua helpis Antonio José de Sucre dum la nedependo-milito.
.svg)
Dum 55 yari pos lua nedependo en 1825, Bolivia subisis multa revolucioni, interna konflikti, militala su-levi ed interna militi, qui portis politikala nestabileso. La minaci a politikala stabileso esis plu granda um l'unesma 16 yari pos nedependo. Dum sua kurta guvernisteso en Bolivia, Simón Bolíviar kreis l'unesma standardo di la nova lando, ed abolisis tributo kreita da Hispani kontre indijeni. Ye la 29ma di decembro sam yaro, ilu transferis la povo ad Antonio José de Sucre. Dum la guvernerio de Andrés de Santa Cruz en 1836, Bolivia invadis Peru e formacis la Kunfederuro Bolivia-Peru. Kun la falio dil invado, la kunfederuro finis.
Inter 1879 e 1883 eventis la milito di Pacifiko, inter Bolivia e Peru luktis kontre Chili. Pos Bolivia krear nov imposto pri la profiti di Chiliana-Britaniana kompanio Compañía de Salitres y Ferrocarril de Antofagasta - en flagranta violaco di pakto inter la du guverni[2] - la kompanio refuzis pagar ol. Boliviana guvernerio decidis ruptar la kontrato kun la kompanio ed aucione vendar lua aktivi. En la dio dil auciono, Chiliana trupi okupis Antofagasta, urbo habitita maxim-multe da Chiliani. Pos diversa terala e marala kombati e la bombardo kun kanoni dil urbo Chorrillos en Peru, la milito finis ye la 20ma di oktobro 1883, pos la signato dil pakto di Ancón. Por Bolivia la rezulto di la milito esis dizastroza, nam ol perdis lua aceso a l'Oceano Pacifiko.
Per tale nomizita kontrato di Petrópolis, Bolivia perdis regiono Acre por Brazilia, kambie indemno, e konstrukto di tale nomizita ferovoyo "Madeira-Mamoré". Dum l'unesma mondomilito Bolivia restis neutra. De 1932 til 1935, Bolivia militis kontre Paraguay em tale nomizita milito di Chaco. Konseque de la milito, Bolivia perdis granda parto di la regiono Chaco por Paraguay.
De 1935 til 1952 eventis diversa armeala revolti. En 1943, la lando deklaris milito kontre nacional-socialista Germania ma ne sendis soldati por kombatar en Europa. En 1945, Bolivia membreskis Unionita Nacioni[1].
En 1952, Víctor Paz Estenssoro asumis unesmafoye la prezidanteso di Bolivia. Ilu guvernis til 1956, e signatis importanta legi pri sociala yuri ed universala votado. Il itere elektesis en 1960, e rielektesis en 1964. Tamen, ilu revokesis de la povo per stato-stroko, komandita dal viceprezidanto René Barrientos Ortuño.
CIA entrenis e furnisis pekunio a Boliviana militisti dum la yari 1960a. Che Guevara mortigesis ye la 9ma di oktobro 1967 da Boliviana militisti helpita da CIA. En 1979 ed itere en 1981, eventis elekti kun akuzi pri fraudi. Inter l'elekti eventis stato-stroki ed militistala administri. Dum la militistala guvernisteso eventis violenti kontre la homala yuri, augmentis la vendo di drogi, e kreskis l'ekonomiala kaoso kun grand augumento dil inflaciono. Pos armeala revolto en 1981 e dum la kaoso politikala ed ekonomiala, la generalo Gido Vildoso Calderón asumis la povo en 1982 e proklamis valida la rezulto dil elekti qui eventis en 1980. Do, Hernán Siles Suazo povis asumar la povo e guvernar til 1985. Ta yaro eventis anticipita elekti, e Víctor Paz Estenssoro asumis la povo por guvernar dum 4 yari, til 1989.
En 1997, generalo Hugo Banzer Suárez, olim diktatoro di la lando, elektesis dal populo kom prezidanto. Ilu guvernis til 2001, e sucedesis da Gonzalo Sánchez de Lozada.
En septembro 2003 eventis revolto kontre l'exportaco di naturala gaso produktita en la sudo di Bolivia tra Chili. Dum la revolto eventis multa morti, e lora prezidanto Sánchez de Lozada koaktesis renuncar. Ilu transferis la povo a lora viceprezidanto Carlos Mesa.
.jpg)
En 2006, Evo Morales, l'unesma decendanto di indijeni qua elektesis prezidanto, asumis la povo unesmafoye. En lua unesma mandato, il adoptis nacionalista politiki ed altra por la defenso dil indijeni. Ilu nacionaligis l'entraprezi di telekomuniko e di produkto di hidrokarbidi. Ye la sam yaro, konstitucal asemblo instalesis por redaktar nova konstituco. Depos profunda krizo inter politikisti simpatieri di Evo Morales (precipue koncentrita en westala departmenti) ed altra grupi qui defensis plusa autonomeso por estala provinci, la nova konstituco fine aprobesis per 164 yes-voti meze 255 kongresisti, e pose submisesis a populala referovoto.
La nova konstituco adoptesis ye la 7ma di februaro 2009, pos plebicito en qua 90,24% del individui apta a votar partoprenis, ed "yes" vinkis per 61,43% ek la voti. Ye la 21ma di februaro 2016, eventis plebicito en qua questionesis se Evo Morales povus konkurencar triesmafoye, e ca ideo pri triesma mandato rejektesis per 51% ek la voti.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Enciclopédia Delta Universal, vol 3 - pag. 1337 til 1343. Editora Delta, Rio de Janeiro, Brasil, 1989
- ↑ Sater, William F.:Andean Tragedy: Fighting the War of the Pacific, 1879-1884 Publikigita da University of Nebraska Press. Loko di publikigo: Lincoln and London. Dato di publikigo: 2007. Idiomo: Angla.