Albania: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo

← Plu anciena versiono Plu recenta versiono →

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita

Lineo-formo

Versiono ye 01:24, 5 mar. 2016

Albania
Republika e Shqipërisë

Standardo di Albania	Blazono di Albania
Nacionala himno:
Hymni I Flamurit

Urbi:
Chefurbo:	Tirane
Precipua urbo:	Tirane
Lingui:
Oficala lingui:	Albaniana
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Bujar Nishani
· Chefministro:	Edi Rama
Surfaco: (139^ma maxim granda)
· Totala:	28 748 km²
· Aquo:	4,7 %
Plusa informi:
Valuto:	Lek
Veho-latero:	dextre
ISO:	`AL`
	`ALB`
	`008`
Reto-domeno:	.al*
Precipua religio:	islamo 65-70%, Kristanismo 20-25%

Albania (en Albaniana Shqipëri/Shqipëria) esas lando qua jacas en sudo di Europa. Lua vicina landi esas Montenegro en nord-westo, Kosovo (lando ne agnoskata da Serbia) en nord-esto, Republiko Macedonia en l'esto, e Grekia en sudo. En la westo jacas la litoro di Adriatiko. Ita lando jacas ye min kam 72 km de Italia, tra Adriatiko.

Bazala fakti pri Albania

Historio

Precipua artiklo: Historio di Albania

Cirkum 3.000 a.K. la Greki mencionis Iliria, regiono partale okupata per la teritorio di nuna Albania, unesmafoye. Dum la periodo dil Roman imperio la teritorio di nuna Albania esis parto de la provinci di Dalmatia, Macedonia (specale Epirus Nova) e Supra Moesia. La teritorio esis sub Romana e pose sub Bizancana dominacajo til la 7ma yarcento, kande slavi enmigris vers la regiono. Albania divenis parto del Unesma Bulgara Imperio dum la 9ma yarcento.

L'Otomani komencis konquestar la regiono dum la 14ma yarcento e transformis ol en Sanjak (provinco). Dum la 15ma yarcento, de 1443 til 1468, Gjergj Kastrioti Skanderbeg konquestis la nedependo por parto de ca regiono del Otoman imperio e divenis rejulo, ma en 1478 l'Otomani rikonquestis komplete ica areo.

Granda parto de la habitantaro adoptis l'islamo kom religio, e l'Albaniani esis la lasta populo qua deziris separar su del Otoman imperio^[1]. Tamen, dum la fino dil 19ma yarcento eventis multa revolti kontre Turka dominaco. Fine Albania deklaris sua nedependo del Otoman imperio ye la 28ma di novembro 1912. Ol adoptis la republiko kom formo di guvernerio en 1920. En 1928 Ahmet Zogu, lua unesma prezidanto, adoptis la rejala titulo di Zog 1ma, ed ica lando divenis monarkio.

L'Italiani invadis Albania en 1939 ed okupis ca lando til 1943, kande li esis remplasita da Germaniani, qui okupis ca lando til oktobro 1944. La Nacionalista grupi, qui inkluzis komunista partisani kombatis unesme kontre l'Italiani e pose kontre Germaniani, sen Sovietiana helpo. Enver Hoxha, chefo dil Albaniana Partiso di Laboro (komunista) divenis chefo di ca lando. Ilu esis federito kun Sovietiani til 1960, ma ruptis ica federuro kande Nikita Hrushchev denuncis la krimini di Stalin. Do, Hoxha federis su kun la Populala Republiko di Chinia.

La 11ma di aprilo 1985 Hoxha mortis. Lua sucedanto, Ramiz Alia gradope komencis politikala aperto. Dum marto 1991 elekti organizesis en Albania, e Ramiz Alia vinkis lor la prezidantala elekto. Tamen, un generala striko forcis la guvernerio abandonar la komunista rejimo. Ica lando guvernesis da Ramiz Alia til la 3ma di aprilo 1992, kande il renuncis. Elekti eventis, e Sali Berisha elektesis prezidanto.

La 4ma di aprilo 2009 Albania divenis membro di NATO.

Politiko

Albania esas parlamentala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato, ed elektesas por 5-yara periodo da Nacional Asemblajo. Nun esas Bujar Nishani. La chefministro esas la chefo di guvernerio. Ilqua esas nune Edi Rama.

La parlamento (Kuvendi i Republikës së Shqipërisë - Nacional Asemblajo di Albania) havas unika chambro kun 140 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. La nuna konstituco adoptesis la 28ma di novembro 1998.

Judiciala povo kompozesas ek konstitucala korto, korto di kasaco, korti di apelo, e distriktala korti. La membri dil konstitucala korto elektesas dal parlamento por admaxime 9-yara periodo.

Geografio

Albania havas 172 km de frontieri kun Montenegro, 115 km kun Kosovo^[2], 151 km kun la Republiko Macedonia e 282 km kun Grekia. Lua litoro havas 487 km di extenso. Oronto stretajo separas Albania de Italia e havas min kam 100 km di totala extenso.

Ica lando kompozesas ek monti, kolini e mikra planaja landi. La maxim alta monto esas Golem Korab, kun 2.754 metri di altitudo. La maxim longa rivero di ca lando esas Drin fluvio, kun 335 km di extenso.

An la litoro la klimato esas Mediteraneal, kun averaja temperaturi di 7º Celsius dum vintro e 24º dum somero. En montala regioni, la klimato esas kontinentala.

Politikala subdividuro

Albania havas 12 regioni e 36 distrikti. La distrikti esas:

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Albania

Albania kontinuas esar povra lando kande komparata ad altra Europana stati^[3]. Lua KLP per persono esas 26% de l'averajo di Europana Uniono en 2010^[4].

Demografio

L'averaja evo di Albaniana populo esas 28.9 yari,^[5] yuna kande komparata ad altra Europana landi. De 1991 til 2004 cirkum 900 000 Albaniani ekmigris, de qui aproxime 600,000 establisis su en Grekia^[6]. La majoritato de lua populo esas Albani, kun minoritati de Greki, Macedoni, Bulgari, ed altra.

Ne exitas oficala statistiki pri religio: The World Factbook de CIA kalkulas ke cirkum 70% esas islami, 20% ortodoxisti e 10% katoliki^[7]. Segun World Christian Encyclopaedia en 2009 38.8% esis islamani, 16.1% ortodoxi, 16.8% katoliki ed altra 16.8% ne havis religii^[8].

La maxim granda urbo esas Tirane. Altra importanta urbi esas Durrës ed Elbasan.

Kulturo

Meshari ("la meslibro") da Gjon Buzuku publikigita en 1555 esas konsiderata kom la maxim anciena libro en Albaniana linguo, ma existas evidentaji ke ca linguo ja esis skribita dum la 14ma yarcento. Dum la 19ma yarcento eventis "Albaniana rivivigo" kun influo de romantikismo, e kelka skriptisti divenis notora en Albaniana literaturo: romanisti Jeronim De Rada e Naim Frashëri, e poeti Ndre Mjeda e Andon Zako Çajupi. La maxim bone konocata nun-tempala skriptisto en Albaniana linguo esas Ismail Kadare.

Noti e referi

↑ Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, editors. (1994). "NATIONAL AWAKENING AND THE BIRTH OF ALBANIA, [mut.us/albania/index.htm]"
↑ Kosovo ne agnoskesas kom nedependanta stato da Serbia. La 17ma di februaro 2008 la Nacional Asemblajo di Kosovo unlatere deklaris lua nedependo.
↑ Albania Country Brief Department of Foreign Affairs and Trade (Australia)
↑ "Albania's GDP per capita in PPS (2008)"] eurostat.eu
↑ Women, Men and shefit's in Albania 2006
↑ Albania:looking beyond borders. Migration Policy Institute
↑ Citala eroro: Nevalida etiketo <ref>; nula texto furniseis por la referi nomizita CIA
↑ http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Albania/rbodies.html

Extera ligili

Commons

Wikimedia Commons havas kontenajo relatante a: Albania

	Europana Uniono
Membrostati:	Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia
Negocianta stati:	Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati:	Albania
Potenciala kandidati:	Bosnia e Herzegovina - Kosovo

	Landi en Europa
Albania \| Andora \| Austria \| Belgia \| Bielorusia \| Bosnia e Herzegovina \| Bulgaria \| Chekia \| Dania \| Estonia \| Finlando \| Francia \| Germania \| Grekia \| Gruzia \| Hispania \| Hungaria \| Islando \| Italia \| Kroatia \| Latvia \| Liechtenstein \| Lituania \| Luxemburgia \| Malta \| Moldova \| Monako \| Montenegro \| Nederlando \| Norda Makedonia \| Norvegia \| Polonia \| Portugal \| Republiko Irlando \| Rumania \| Rusia \| San-Marino \| Serbia \| Slovakia \| Slovenia \| Suedia \| Suisia \| Ukraina \| Unionita Rejio \| Vatikano
Nesuverena teritorii: Alando \| Faero \| Gibraltar \| Guernsey \| Jersey \| Insulo Man \| Svalbard e Jan Mayen

[1] Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, editors. (1994). "NATIONAL AWAKENING AND THE BIRTH OF ALBANIA, [mut.us/albania/index.htm]"

[2] Kosovo ne agnoskesas kom nedependanta stato da Serbia. La 17ma di februaro 2008 la Nacional Asemblajo di Kosovo unlatere deklaris lua nedependo.

[3] Albania Country Brief Department of Foreign Affairs and Trade (Australia)

[4] "Albania's GDP per capita in PPS (2008)"] eurostat.eu

[5] Women, Men and shefit's in Albania 2006

[6] Albania:looking beyond borders. Migration Policy Institute

[CIA-7] Citala eroro: Nevalida etiketo <ref>; nula texto furniseis por la referi nomizita CIA

[8] ttp://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Albania/rbodies.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Lineo 47: / Lineo 47: @@
 == Politiko ==
-[[Arkivo:Presidenca2.jpg|thumb|200px|Prezidantala palaco, en [[Tirane]]]]
 [[Arkivo:Tirana_-_Albanian_National_Assembly_(by_Pudelek).jpg|thumb|left|200px|Parlamento di Albania.]]
 Albania esas [[parlamento|parlamentala]] [[republiko]]. La prezidanto esas la [[chefo di stato]], ed elektesas por 5-yara periodo da Nacional Asemblajo. Nun esas [[Bujar Nishani]]. La [[chefministro]] esas la [[chefo di guvernerio]]. Ilqua esas nune [[Edi Rama]].