Popul-Republiko Chinia: Diferi inter la revizi
kelka korektigi/modifiki |
mNula rezumo di redakto |
||
| Lineo 82: | Lineo 82: | ||
Ye [[2010]] Chiniana disidento [[Liu Xiaobo]] ganis la [[Listo di Nobel-laureati pri paco|Nobel-premio pri paco]], e Chinia akuzis Liu pri esar kriminozo, e deklaris ke la premio povus nocar Chiniana-Norvegiana relati. |
Ye [[2010]] Chiniana disidento [[Liu Xiaobo]] ganis la [[Listo di Nobel-laureati pri paco|Nobel-premio pri paco]], e Chinia akuzis Liu pri esar kriminozo, e deklaris ke la premio povus nocar Chiniana-Norvegiana relati. |
||
== |
== Religii == |
||
Chinia esas ateista stato. Tamen la populo suportas [[Konfucianismo]], [[budismo]] e [[taoismo]]. |
Chinia esas ateista stato. Tamen la populo suportas [[Konfucianismo]], [[budismo]] e [[taoismo]]. |
||
=== Budismo === |
=== Budismo === |
||
Segun TheDharma.com, quanteso di budisti en Chinia povas variar dil 60% a 80% (entre 6000 e 1000 milioni) ma ta evaluo probable referas a qui sequas budismo sinkretista kun altra tradicionala |
Segun TheDharma.com, quanteso di budisti en Chinia povas variar dil 60% a 80% (entre 6000 e 1000 milioni) ma ta evaluo probable referas a qui sequas budismo sinkretista kun altra tradicionala religii ultre ke ta ke lo sequas plu kam filozofio ke kam religio. |
||
=== Taoismo === |
=== Taoismo === |
||
Versiono ye 20:13, 28 nov. 2018
| Populala Republiko di Chinia | ||
| 中华人民共和国 Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó | ||
|
| |
| Standardo di Populala Republiko di Chinia | Blazono di Popul-Republiko Chinia | |
| Nacionala himno: | ||
| Marcho di volontarii | ||
.svg)
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Beijing | |
| Precipua urbo: | Shanghai | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Chiniana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Xi Jinping | |
| · chefministro: | Wen Jiabao | |
Surfaco: (4ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 9 598 086[1] km² | |
| · Aquo: | 2,8 % | |
Habitanti: (1ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 1 338 612 968[2] (2010) | |
| · Denseso di habitantaro: | 139,6 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Renminbi Yuan | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | CN
| |
CHN
| ||
156
| ||
| Reto-domeno: | .cn*, .中国*, .中國*, .公司* | |
| Precipua religio: | oficale: ateista stato. Populo praktikas budismo, Konfucianismo, taoismo | |
Populala Republiko di Chinia (Chiniana simpligita : 中华人民共和国; Chiniana tradicionala : 中華人民共和國; pinyin*: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), ordinare nomizita Chinia e kelkafoye Chinia populala, esas lando di estal Azia. Kun plua kam 1,3 miliardi habitanti, cirkume 1/6 de la habitantaro di la Tero, ol esas la maxim populoza lando del mondo. Depos 1979, pro evitar tropopulozeso, strikta kontrolo di naski esas aplikita sur Chiniana Han. Ma depos la 14ma di novembro 2013, ta politiko havabas desrigidigita ad 2 pueri per familio, por tanta ke la du parenti esas amba unika pueri. Kun 9 641 144 km² en surfaco o 9 596 961 km² segun la nombri di ONU, Chinia esas anke la maxim granda lando di Estal Azia ed triesma maxim granda lando del mondo pos Rusia e Kanada.
Populala Republiko di Chinia proklamesis ye la 1ma di oktobro 1949, sequante komunista partiso di Chinia militala vinkis Guomindang. Tamen, Chinia esas la maxim antiqua civilizeso existanta til nun, havante ja cirkume kin mil yari. Nune ol prizentas su quale "socialista republiko" ed exercas kontrolo sur duadek e du provinci, kin autonoma regioni, quar municipi (inkluzite la chef-urbo, Beijing) e du specala regioni (Hong Kong e Macao).
Chinia havas la duesma maxim granda Kuntara landala produkto e un ek la kin permananta membri de la Sekureso-Konsilistaro dil Unionita Nacioni. Esas anke l'unesma mondala exportacero e disponas di nukleara armo, di maxim multa armeo en mondo e di duesma maxim granda armeala budjeto. Guvernita da china komunista partiso, Chinia adoptis "socialista ekonomiko di merkato" ube kapitalismo ed autoritatoza politika kontrolo frolas en spekala formulo. La konstituco di Populala Republiko di Chinia definas lo kam "socialista stato di populala demokratika dictatoreso, diretita da laborema klaso ed apogata sur la federuro di manuala laboristi ed rurani". L'introdukto di la konstituco specigas la diretanta rolo di china komunista partiso ed duras citar oficala marxismo-leninismo kom ideologio di refero di stato.
Bazala fakti pri Chinia
Historio
| Precipua artiklo: Historio di Chinia |
Chinia divenis republiko en 1912. Sun Yatsen esis l'unesma prezidanto.
Ye la 19ma di septembro 1931 Japoniani okupis Mandjuria, en nord-esto di lando. Ye la 7ma di julio 1937 Japonia komencis milito pro okupar tota Chinia, qua duris til la 9ma di septembro 1945.
Pos fino di milito kontre Japonia, komencis interna milito inter nacionalisti e komunisti pro okupar povo en lando. Komunisti, komandita da Mao Zedong vinkis e okupis tota kontinentala Chinia. Chiang Kai-shek, chefo di nacionalisti, flugis al insulo Taiwan, ube ilu fondis la Republiko di Chinia.
Mao Zedong proklamis la Populala Republiko di Chinia ye la 1ma di oktobro 1949 e establisis relato kun Sovietia ed altra socialista landi. En 1958 ilu komencis la Granda Salto Adavana pro kolektivizar lando, ed en 1966 ilu lansis la Kulturala Revoluciono.
Mao mortis en 1976, e lua sucedinto Deng Xiaoping komencis en 1978 modernigar la rejimo. Ta yaro, Populala Republiko di Chinia e Japonia riligis diplomacala relati.
En 1989, kom reflexo di la krulado di komunista rejimi en tota mondo, eventis studentala protesti pri demokratio e reformi en Tianmen-placo, Beijing. On kallulas ke cirkume 100 mil personi partoprenis en la protesti. Chiniana militisti intervenis, e on kalkulas ke eventis 400 til 800 morti.
Politiko
Chinia esas depos 1949 socialista oligarkio. La komunista partiso di Chinia kontrolas la povo. La nuna konstituco adoptesis ye la 4ma di decembro 1982.
Geografio
Kun 9 596 961 km² segun Encyclopaedia Britannnica, Populala Republiko di Chinia esas la 4ma maxim granda lando dil mondo segun surfaco totala, pos Rusia, Kanada ed Usa. Ol havas la maxim longa terala frontiero dil mondo, kun 22 117 km de la fluvio Yalu (frontiero kun Nord-Korea til la gulfo di Tonkin (frontiero kun Vietnam).
habitanti (yaro): 1.286.975.468 (2003); 1.008.175.000 (1983).
Chef-urbo: Beijing
Altra urbi: Shanghai, Tianjin, Chongqing, Guangzhou (Kanton), Shenyang.
| Precipua artiklo: Hong Kong |
| Precipua artiklo: Makau |
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Populala Republiko di Chinia |
Chinia exportas precipue teo, soyo, oleo, oleal produkturi, kemiala produkturi, stofi, mashini, volframo, antimono, karbono, ma anke e recente multa industriala produkti.
La mixo di kapitalismo kun socialismo nomizesas da kelka ekonomikisti kom "merkatala socialismo".
Demografio
Kulturo
La kulturo di Populala Republiko di Chinia mixas elementi de tradicionala Chinia kun komunista ed altra moderna influi. Dum la Kulturala Revoluciono multa tradicionala kulturala trezori destruktesis, e la praktiko di multa arti esis interdiktita. Ma pos yari 1980ma oficala repudio a ta ecesi esis komplementita da vigoroza esforci por rinovigar Chiniana kulturala tradicioni.
En moderna literaturo de 20ma yarcento (1917 til 1923) on povas dicerna nomi kom Lu Xun (1881 til 1936), Hu Shih (1891 til 1962) e Chen Duxiu (1880 til 1942). De fino di la yari 1920ma til la yari 1930ma Chiniana literaturo divenis kreiva, ed aparis nomi quale la poeto e skriptisto Mao Dun, e Ba Jin.
Chinia esas multanaciona stato, ma nur Chiniana linguo esas oficala.
Ye 2010 Chiniana disidento Liu Xiaobo ganis la Nobel-premio pri paco, e Chinia akuzis Liu pri esar kriminozo, e deklaris ke la premio povus nocar Chiniana-Norvegiana relati.
Religii
Chinia esas ateista stato. Tamen la populo suportas Konfucianismo, budismo e taoismo.
Budismo
Segun TheDharma.com, quanteso di budisti en Chinia povas variar dil 60% a 80% (entre 6000 e 1000 milioni) ma ta evaluo probable referas a qui sequas budismo sinkretista kun altra tradicionala religii ultre ke ta ke lo sequas plu kam filozofio ke kam religio.
Taoismo
Kelka statistiki kalkulas ke taoismo havas cirkume 400 milioni sequanti.
Reverenco por naturo e spiriti di ancestri esas komuna en Taoismo. Organizada taoismo discernas lua rituala activeso de populara religio.
Ol establisesis en lasta estala Han dinastio (25-220).
Kristanismo
Kristanismo (Chiniane: 基督教) esas minoritatala ma kreskanta religio en Chinia. Ol kreskis rapide pos 1970.
Referi
- ↑ ecepte disputata teritorii
- ↑ The World Factbook: China
.svg)