Jordania
| Jordania | ||
| المملكة الأردنّيّة الهاشميّة Al Mamlakah al Urduniyah al Hashimiyah | ||
|
| |
| Standardo di Jordania | Blazono di Jordania | |
| Nacionala himno: | ||
| As-salam al-malaki al-Urduni | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Amman | |
| · Habitanti: | 1 766 155 (2001) | |
| Precipua urbo: | Amman | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Araba | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejo: | Abdullah la 2ma | |
| · Chefministro: | Bisher Al-Khasawneh | |
Surfaco: (112ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 92 300 km² | |
| · Aquo: | 0,8 % | |
Habitanti: (102ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 9 531 712[1] (2015) | |
| · Denseso di habitantaro: | 106,7 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dinaro di Jordania | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | JO
| |
JOR
| ||
400
| ||
| Reto-domeno: | .jo, .الاردن* | |
| Precipua religio: | islamo, 93,5% | |
Jordania esas lando en Proxim Oriento. Ol havas kom vicini Siria norde, Irak este, Saudi-Arabia sud-este, ed Israel e Cisjordania weste. Sude jacas la Gulfo di Aqaba e la singla marala portuo di la lando.
Bazala fakti pri Jordania
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Jordania |
En Jordania trovesis restaji del Homo erectus, del Homo de Neanderthal e de la moderna homi.[2] Dum la Bronz-epoko (3600 aK til 1200 aK) konstruktesis fortifikita urbi. La regiono Wadi Feynan divenis regionala centro por extraktado di kupro, qua explotesis en granda skalo por produktar bronzo.
La historio di Jordania komencis cirkume 2000 yari aK, kande Semidala populi establisis su apud la fluvio Jordan. Pose, Hititi, Egiptiani, Israelani, Asiriani ed altra populi invadis ed okupis la regiono. Romani okupis l'anciena urbo Filadelfia (nune Amman) en 106. En 326 kristanismo divenis l'oficala religio di Romana Imperio, e l'urbo Filadelfia divenis episkopeyo.
De 661 til 750 la regiono divenis parto dil imperio Umayyadi, qua introduktis islamo. Sequante la regiono divenis parto de la kalifio Abasida, qua guvernis til 1258. En 1516 Otomani okupis la regiono.
Jordania divenis parto dil Otoman imperio til fino dil unesma mondomilito. En 1925 Unionita Rejio okupis la regiono, ed administris ol sub la nomo Transjordania. Ol nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 25ma di mayo 1946.
En 1948 Jordania partoprenis en l'Araba-Israelana milito kontre Israel. La lando kontrolis la regiono di Cisjordania til 1967 kande Israel okupis ol. Dum la milito dil Yon Kippur Jordania sendis soldati por suportar Siria kontre ataki de Israel, ma ne kombatis direte en Israelana o Jordaniana teritorii. En 1988 la rejulo Hussein dissolvis parlamento ed abandonis reklamaci pri Cisjordania. Ye la 25ma di julio 1994 Jordania signatis paco-pakto kun Israel.
En 1999 pos longa kuraco kontre kancero, lora rejulo Hussein mortis. Lua filiulo Abdullah la 2ma sucedis ilu. Abdullah la 2ma stimulabas extera koloko en la lando, e kreis zono pri libera komerco en Aqaba.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Segun lua konstituco, Jordania esas konstitucala monarkio. Rejo Abdullah la 2ma di Jordania esas chefo di stato depos la 7ma di februaro 1999. La rejo signatas ed exekutas tota legi, ma lua povo di veto povas desfacesar da 2/3 di deputati. La chefo di guvernerio esas la chefministro.
La Legifala povo (parlamento) konsistas ek du chambri. La Senato konsistas ek 40 membri selektita dal rejulo, kontre ke la 130 membri (deputati) de la Domo di Reprezenteri elektesas direte dal populo. Ambe Senatani e Deputati servas dum 4 yari. La lando havas cirkume 50 politikala partisi.
La korti di la judiciala povo subdividesas en korti civila, religiala e specala. La korti civila traktas civila e kriminala temi, inkluzite kazi kontre la guvernerio.[3] Civila korti inkluzas korti kun singla judiciisto, korti di primara instanco, apelo-korti, supra korti administrala, e la Konstitucala korto, qua establisesis en 2012, qua judicias se ula lego esas kontrekonstituca o se obedias la konstituco. La specala korto traktas kazi sendita ad ol da civila korti.
Quankam islamo esas l'oficala religio di la lando, la konstituco prezervas libereso religiala ed individuala. Religiala legi nur uzesas por personala situacioni, exemple divorco.
La nuna konstituco aprobesis ye la 8ma di januaro 1952 e recevis multa emendi dum la historio, lastafoye en 2016.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Sude de la lando, Jordania havas mikra litoro - longa de nur 26 kilometri - che gulfo di Aqaba. La maxim alta monto di la lando esas Jabal Umm al Dam, kun 1 854 metri di altitudo, kontre ke la maxim basa punto di la lando esas Mortinta maro, kun 408 metri sub marala nivelo, la maxim basa punto de la surfaco di la Tero.
La klimato di Jordania esas mi-arida, kun mezvalora temperaturi di 30°C dum la somero e 13°C du la vintro. La maxim varma monato esas agosto e la maxim kolda esas januaro. De novembro til aprilo eventas pluvoza sezono. En Amman, jacanta inter 756 e 1.280 metri sur marala nivelo, povas nivar dum la vintro. La precipua fluvii e riveri di Jordania esas Jordan (longa de 251 km), an la frontiero kun Israel e Cisjordania, e la rivero Yarmouk (70 km). Existas kelka oazisi e sezonala riveri.
Existas plu kam 2 mil speci di planti en Jordania. La tipo di vejetantaro dependas de la pluvo-quanto en singla regiono. La montoza norda regioni kovresas da foresti, kontre ke iranta adsude la vejetantaro divenas stuntita, til divenar herboza de stepo. Foresti kovras cirkume 1500 km², min kam 2% ek la tota surfaco di la lando.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Jordania |
Jordania havas poka naturala resursi. Ol importacas petrolo de Irak. Turismo reprezentis de 10% til 12% de la TNP en 2006.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la demografiala kontado di 2015, Jordania havis 9 531 712 habitanti, di qui 53% esis viri. Cirkume 2,9 milion habitanti (o 30% de la habitantaro) ne esis civitani Jordaniana, inkluzite refujinti e nelegala enmigrinti.[1] Existis 1 977 534 familii en la lando en 2015, kun cirkume 4,8 personi po familio.[1] La maxim multa habitanti (98%) havas Araba origino: Jordaniani, Palestinani ed Irakani. La cetera 2% konsistas ek populi de Kaukazia, inkluzite Cirkasiani, Armeniani e Checheniani, ed altra minoritati. Cirkume 1 milion Irakani refujis su en Jordania en 2003, pos la milito di Irak. Tamen, la maxim multa retroiris ad Irak kande la milito finis. En 2015 li esis nur 130 911 personi.
Cirkume 92% de la habitantaro esas Mohamedani, 6% Kristani e 2% de altra religii. L'oficala linguo di la lando esas moderna Araba, la linguo docata en skoli. La maxim multa habitanti parolas lokala dialekti, konocata kom Jordanian Araba. L'Angla linguo, quankam neoficala, docesas en skoli. On kalkulas ke nun 92,8% de la habitantaro savas lektar ed skribar.
La maxim granda urbo esas la chef-urbo, Amman. Altra importanta urbi esas Az-Zarqa, Irbid, e Ar-Rusayaf.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La bazo di Jordaniana kulturo esas la kulturi Araba e Mohamedana, kun westala influi. Dum multa yari, lua peizaji esis ceneyo por sucesoza cinematografuri de Hollywood, exemple Indiana Jones and the Last Crusade ("Indiana Jones e la lasta krucomilito") e "Lawrence de Arabia". En 2003 la lando kreis la Rejala Komitato pri Cinemo, por stimular lokala produktado di cinematografuri. En 2007, 10 cinematografuri enrejistresis en la lando, di qui 3 facesis da lokala cinematografisti. En 2016, Theeb divenis l'unesma lokala cinematografuro kandidata por l'Oscar-premio pri maxim bona stranjera filmo.
Recente, la muziko di la lando komencis populareskar en vicina landi, exemple kantisti Omar Al-Abdallat, Toni Qattan, Diana Karazon e Hani Mitwasi, e la klasika pianisto Zade Dirani. Existas kreskanta nombro di bandi qui pleas diversa stili di rock ed altra westala jenri en Araba linguo, exemple El Morabba3, Autostrad, JadaL, Akher Zapheer, ed Aziz Maraka. Altra artisti e bandi, exemple El Far3i, Amer Al Taher, U-Seff Qasrawi, Khotta Ba, Torabyeh, Arab Mc's, e Al Hevy kompozas hip hop en Araba.
Pri literaturo, kelka poeti e skriptisti divenis famoza, exemple Mustafa Wahbi Tal (Arar), Tayseer Sboul, Nahed Hattar, e Fadi Zaghmout.
Futbalo e basketbalo esas la maxim populara sporti en Jordania, tamen la lando obtenis granda suceso en internaciona konkursi pri taekwondo, exemple kande Ahmad Abu Ghaush ganis l'unesma ora Olimpiala medalio pri taekwondo por viri til 68 kilogrami en Rio de Janeiro. La lando anke stimulas sportala praktiko por mulieri, ed en 2016, l'internaciona championkonkurso pri futbalo por mulieri infre 17 yari eventis en la lando, kun 16 nacionala esquadi. Boxo, karate, kik-boxo e Tai-boxo e jiu-jitsu ank esas populara sporti, e rugbio gradope populareskas. Biciklagado, malgre ne tam populara kam altra sporti, gradope populareskas meze la yunaro.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Population stands at around 9.5 million, including 2.9 million guests - Publikigita da The Jordan Times. Dato di publikigo: 22ma di januaro 2016. URL vidita ye 12ma di junio 2018.
- ↑ al-Nahar, Maysoun:Atlas of Jordan Dato di publikigo: 11ma di junio 2014. URL vidita ye 19ma di marto 2016.
- ↑ Women's Rights in the Middle East and North Africa: Progress Amid Resistance - Jordan - Publikigita da Freedom House.
.svg)