Laos
| Laos | ||
| ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao | ||
|
| |
| Standardo di Laos | Blazono di Laos | |
| Nacionala himno: | ||
| Pheng Xat Lao | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Vientiane | |
| · Habitanti: | 196 731 | |
| Precipua urbo: | Vientiane | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Laosana | |
| Tipo: | Republiko socialista | |
| · Prezidanto: | Thongloun Sisoulith (ທອງລຸນ ສີສຸລິດ) | |
| · Chefministro: | Phankham Viphavanh (ພັນຄຳ ວິພາວັນ) | |
Surfaco: (83ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 236 800[1] km² | |
| · Aquo: | 2 % | |
Habitanti: (103ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 7 852 377[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 33,16 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | kip | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | LA
| |
LAO
| ||
418
| ||
| Reto-domeno: | .la | |
Laos, oficale Popul-Demokrata Republiko Laos, esas lando senlitora, jacanta an Indochinia, Azia. Ol havas kom vicini Popul-Republiko Chinia norde, Vietnam este, Kambodja sude, e Myanmar weste.
La nuna Laos apartenis al rejio Lan Xang. La lando nedependanteskis de Francia en 1954, pos la kolonial epoko. Laos nomesis pro la populo Lao. La 's' adjuntesis dal Portugalani.
Bazala fakti pri Laos.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Laos |
Moderna homi ja habitis la valo di Mekong dum la fino di Pleistoceno e komenco di Holoceno. En la kaverno Tam Pa Ling trovesis kranio qua evas adminime de 46.000 yari ante nun. To esis la maxim anciena fosilo de homo moderna trovita en sud-estal Azia. La maxim anciena konocita informo pri la populo Lao konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la 9ma yarcento. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio Lan Xang fondesis rejio en la regiono dil nuna Laos dum la 14ma yarcento. Ta rejio duris til la 18ma yarcento.
Dum la 19ma yarcento, Chao Anouvong instalesis kom rejulo di Luang Prabang dal Siamani. Ilu stimulis la prospero di bel-arti en la rejio. En 1826, koaktita dal Vietnamani, ilu rebeleskis kontre Siamani. La rebelesko faliis, e Vientiane spoliesis. La rejulo Anouvong kaptesis e sendesis kom militala kaptito a Bangkok, ube ilu mortis.
Dum la fino dil 19ma yarcento, Vientiane itere spoliesis, lor dal Chiniani del "Armeo di la Nigra Flago". Franci helpis lor rejulo Oun Kham, e kambie transformis Luang Prabang en parto dil protektorato di Indochinia. Quick pose, la rejio di Champasak e la regiono di Vientiane enkorpigesis a la protektorado. Sisavang Vong, rejulo di Luang Prabang, divenis rejulo dil unionita Laos, e Vientiane divenis la chef-urbo dil rejio.
Dum la Duesma mondomilito Laos okupesis da Japonian imperio. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en 1946 Francia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio. La lando nedependanteskis de Francia en 1954 kom monarkio, e Sisavang Vong divenis lua unesma rejulo.
Laos envolvesis en la milito di Vietnam kande Vietkong e Nord-Vietnamana trupi komencis uzar lua teritorio por atakar Sud-Vietnam. Parto di la voyo Ho-Chi-Minh trairis la lando. Pro to, Sud-Vietnamana trupi komencis facar ataki en lua teritorio, ed Usa replikis per bombardi kontre Laosana teritorio. Samatempe, konseque de ta ataki, komencis interna milito qua opozis militanti del grupo Pathet Lao kontre la rejala guvernerio di Laos.
En 1968 Nord-Vietnaman armeo lansis atako por helpar Pathet Lao en la lukto kontre rejal armeo. L'atako efektigis la fugo di rejala soldati, ma la milito duris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni di la populo Hmong, e kontre Tailandana soldati. La milito finis erste en 1975, kande Pathet Lao vinkis e koaktis la rejulo Savang Vatthana abdikar, ye la 2ma di decembro sam yaro. Laos, sub la guvernerio di Kaysone Phomvihane divenis socialista republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Laos esas socialista republiko kun singla partiso, la "Revolucionala Partiso de la Populo di Laos". La prezidanto di la lando, nun Bounnhang Vorachith, anke esas la chefo di RPPL. La chefo di guvernerio esas la chefministro. Pos la 20ma di aprilo 2016 esas Thongloun Sisoulith.
L'unesma konstituco di Laos promulgesis ye la 11ma di mayo 1947 ed establisis nedependanta monarkio asociita kun Francia. Dek yari pose, en 1957 la reformo di la konstituco eliminis l'asociuro kun Francia. Ol revokesis ye la 3ma di decembro 1975, e la nuna konsituco adoptesis erste en 1991.[2].
La legifala povo konsistas ek la Nacional Asemblitaro (Sapha Heng Xat) qua havas unika chambro kun 132 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La quanto di membri di la Nacional Asemblitaro esis 99 en 1997, e kreskis til 115 en 2006 e fine 132 en 2011.
La Supra Korto di Laos esas la maxim alta korto de la judiciala povo. Quankam la kriminala judiciala sistemo kontrolesas dal guvernerio e dal partiso, existas sistemo por judiciar krimini. En la vilaji existas korti por judiciar ordinara krimini. Krimini plu serioza e politikala krimini judiciesas dal alta judiciala autoritati.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Laos esas lando senlitora. Lua tereni ordinare esas montoza e kovrata da tropikala foresti, kun mikra arei kovrata da savani[3]. Lua maxim alta monto esas Phou Bia, kun 2 817 metri di altitudo. Sude de la lando existas kalkoza monti ed alta planaji kun volkanal origino en la baseno dil fluvio Mekong. Cirkume 21% de lua teritorio esas protektata per ambientala* rezerveyi.
Mekong esas la precipua fluvio di la lando, e partale formacas naturala frontiero kun Myanmar e Tailando. Vientiane jacas apud Mekong, proxim la frontiero kun Tailando.
Lua klimato esas tropikala kun du sezoni: pluvoza de mayo til novembro e sika de decembro til aprilo. La mezavalora yarala pluvo-quanto en Luang Prabang esas 1 350 mm, e la mezavalora temperaturi esas 19°C en januaro e 27 °C en julio[3].
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
| Precipua artiklo: Ekonomio di Laos |
L'ekonomio di Laos dependas forte de lua vicini Tailando, Vietnam e de la Popul-Republiko Chinia nome an la nordo di la lando. L'urbo Pakxe subisis forta kresko pro la frontierala komerco. En 2016 la Popul-Republiko Chinia esis la precipua extera kolokero en Laos, e de 1989 til 2014 ol investis plu kam 5 miliard Usana dolari, segun oficala informo del Laosana guvernerio.
Quankam la guvernerio esas oficale komunista, en 2009 Barack Obama deklaris ke Laos ne pluse esis stato Marxista-Leninista, e levis restrikti kontre Laosana kompanii, pri recevar financala helpo de Ex-Im Bank.
L'agrokultivo, none la produktado di nutrivi por transvivo, employas 80% de la laboro-povo e reprezentas la duimo de la TNP, malgre ke nur 4,01% de lua surfaco esas kultivebla, de qui nur 0,34 esas permanante kultivata.[1] Pos ke la lando komencis uzar plubonigata varietati di rizo, la produktiveso kreskis mezavalore 5% omnayare, de 1990 til 2005.[4]
Demografio
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Laos havis 7 852 377 habitanti. La maxim multa (53,2%) esas Lao. Altra grupi esas le Khmou 11%, Hmong 9,2%, Phouthay 3,4%, Tai 3,1%, Makong 2,5%, Katong 2,2%, Lue 2%, Akha 1,8%, e 11,6% apartenas ad altra etnii. La guvernerio agnoskas l'existo di 49 rasala grupi, ma fakte existas posible plu kam 200 etnii segun statistiki de 2015.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Laosana, qua skribesas kun sistemo fondata sur la skripto Kmer. Lingui Khmu e Hmong parolesas da mikra grupi, nome en rurala zoni. Franca duras uzesar en la guvernerio ed en la komerco, e cirkume 1/3 de la studenti edukesas en la Franca. L'Angla komencis studiesar dum recenta yari, pos Laos enirar ASEAN.
La religio kun la maxim granda nombro di adepti (64,7% en 2015) esas Budismo.[1]
| La 10 maxim granda urbi di Laos (2010) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Vientiane  Pakxe | |||
| 1ma | Vientiane | 196 731 | |
| 2ma | Pakxe | 88 332 | |
| 3ma | Savannakhet | 66 553 | |
| 4ma | Luang Prabang | 47 378 | |
| 5ma | Xam Neua | 38 992 | |
| 6ma | Phonsavan | 37 507 | |
| 7ma | Thakhek | 26 200 | |
| 8ma | Muang Xai | 25 000 | |
| 9ma | Vang Vieng | 25 000 | |
| 10ma | Muang Pakxan | 21 967 | |
| Fonto: [5] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Budismo Theravada havas granda influo en la kulturo Lao. La lando havas du loki konsiderata Mondala Heredo: Luang Prabang e Vat Phou.
La literaturo di Laos havas adminime 6 yarcenti, e la tradicionala literaturo konsistas precipue ek poemi e religiala texti, exemple la poemo Sang Sinxay, skribita dum la 16ma o 17ma yarcenti. Anciena texti Budista skribesis en la linguo Pali, o transskribesis al idiomo Lao per uzo dil skripto Tham. La moderna literaturo havas influi Franca, Vietnamana e Chiniana. L'unesma moderna novelo en idiomo Lao, Phra Phoutthahoup Saksit ("La Sakra Imajo di Buddho) publikigesis unesmafoye en 1944.
Tota la jurnali publikigesas dal guvernerio, inkluzite du jornali en stranjera lingui: Vientiane Times en l'Angla, e Le Rénovateur en la Franca.
Quankam la poligamio judikesas kom krimino en Laos, ol esas vulgara por la populo Hmong.
Muay Lao, kombato-sporto simila a kik-boxo, esas la nacionala sporto. Futbalo gradope divenabas populara.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 East Azia/Southeast Azia::Laos - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 27ma di septembro 2023.
- ↑ Konstituco di Laos -
- ↑ 3,0 3,1 Almanaque Lisa Mundial 93 pag. 430-431
- ↑ "Fifteen years of support for rice research in Lao PDR"
- ↑ http://www.geonames.org/LA/largest-cities-in-laos.html
.svg)