Sud-Sudan
| Sud-Sudan | ||
| Southern Sudan جنوب السودان | ||
|
| |
| Standardo di Sud-Sudan | Blazono di Sud-Sudan | |
| Nacionala himno: | ||
| netrovebla | ||
.svg)
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Juba | |
| · Habitanti: | 250 000 (2008) | |
| Precipua urbo: | Juba | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Salva Kiir Mayardit | |
| · Totala: | 619 745 km² | |
Habitanti: (80ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 12 118 379[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 13,33 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Pundo di Sud-Sudan | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SS
| |
SSD
| ||
728
| ||
| Reto-domeno: | .ss* | |
Sud-Sudan esas nedependanta lando en Afrika, qua konsistas ek 10 de la 26 ex-federala stati de Sudan. Lu havas kom vicini Sudan norde, Eritrea ed Etiopia este, Kenia, Uganda e Demokratial Republiko Kongo sude, e Centrafrika sud-weste.
Ye la 9ma di januaro 2011 la habitantaro di Sud-Sudan decidis pri la nedependo di la regiono per plebicito.
Bazala fakti pri Sud-Sudan.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Sud-Sudan |
Nilotika populi, exemple le Dinka, komencis habitar la nuna Sud-Sudan kelkatempe ante 10ma yarcento.
Pos longa interna milito, en 2005 Sud-Sudan recevis autonomeso e la yuro por facar plebicito pri lua nedependo sis yari pose, en 2011. Ye la 9ma di januaro 2011 eventis la plebicito ed ye la 9ma di julio sam yaro, la lando formale deklaris nedependo de Sudan.
En decembro 2013, komencis konflikto inter prezidanto Kiir e l'ex-deputato Riek Machar. Kiir akuzis Machar pri projetar stato-stroko.[2].
Ye la 20ma di februaro, Sud-Sudan e l'Unionita Nacioni deklaris existar famino en kelka regioni dil olima Sud-Sudanana stato Unity. La programo pri nutrivi dil Unionita Nacioni deklaris ke 40% de la habitantaro di Sud-Sudan, o 4,9 milion individui, bezonas nutrivi urjante.[3]
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Ye la 7ma di julio 2011 la legifal asemblitaro di Sud-Sudan ratifikis la konstituco di la lando, qua signatesis da la prezidanto ye la 9ma di julio sam yaro, la dio di la nedependo. Ica konstituco remplasis la provizora konstituco di Sudala Sudan, de 2005. La nuna konstituco establisas prezidantala sistemo, en ke la prezidanto esas la chefo di stato, chefo di guvernerio e chefo di armeala forci. La nuna prezidanto di Sud-Sudan esas Salva Kiir Mayardit. La dominacanta politikal organizuro esas SPLA/M.
La legifala povo di Sud-Sudan konsistas ek la Nacionala Parlamento, qua esas duchambra. Ol subdividesas en la Legifal Asemblitaro Nacionala kun 170 membri, e la Konsilistaro di la Stati, kun 50 membri.
La judiciala povo konsistas ek la Supra Korto, la Korti di Apelo, l'alta Korti, e lokale ek komtiala korti.
Depos paco-pakto signatita ye la 22ma di februaro 2020, Sud-Sudan subdividesas en 10 stati, du administrala regioni, ed 1 regiono kun specala stando administrala. Existas frontierala konflikti kun Sudan pri kontrolo di regioni Sud-Kordofan e Kafia Kingi, richa en petrolo e minerali.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Sud-Sudan jacas inter la latitudi 3°N e 13°N. Ol kovresas da tropikala foresto, marshlandi e savani.
La precipua riveri di la lando esas Nilo Blanka, o Baḥr al-Jabal (Arabe: , بحر الجبل), signifikanta "fluvio de la monto"; e la rivero Bahr el Ghazal, longa de 716 km, qua debushas an Blanka Nilo. La Nilo Blanka fluas desude adnorde, trairanta Juba.
La dominacanta klimato di Sud-Sudan esas tropikala kun du sezoni: pluvoza de mayo til oktobro (tamen, la pluvi povas komencar en aprilo e finar en novembro). Ordinare, la maxim pluvoza monato esas mayo.
Sude de la lando jacas la Nacionala Parko Bandingilo, qua prezervas la duesma maxim granda quanto di sovaja vivo de Afrika.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Sud-Sudan |
La longa milito domajis severe l'ekonomio di Sud-Sudan, nome agrokultivo, qua ankore subisas la konsequi de la konflikto.
Ante la nedependo, cirkume 85% de la petrolo produktita en Sudan venis de la regiono. La revenui kun l'exportaci di petrolo reprezentas 98% de omna revenui di Sud-Sudan.
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Sud-Sudan havis 12 118 379 habitanti[1]. La maxim multa (35,8%) esas Dinka. Le Nuer esas 15,6%, ed altra etnii esas Shilluk (Chollo), Azande, Bari, Kakwa, Kuku, Murle, Mandari, Didinga, Ndogo, Bviri, Lndi, Anuak, Bongo, Lango, Dungotona, Acholi, Baka e Ferti.[1] Plu kam 200 etnii habitas la lando.
L'oficala linguo di la lando esas l'Angla. L'Araba, inkluzite la varianto Sudanana, e la lingui Dinka, Nuer, Bari, Zande e Shilluk anke parolesas.[1]
La precipua religii praktikata esas animismo, kristanismo ed islamo. Tamen, ne existas informi pri la quanto di adepti.[1]
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Pro la multa yari di konflikti, multa Sud-Sudanani fugis a vicina landi, nome Etiopia, Kenia ed Uganda, ube li lernis lokala lingui e kulturi. La cetera qui restis en la lando o fugis a Sudan ed Egiptia lernis l'Araba ed asimilis Araba kulturo. La maxim multa Sud-Sudanani prizas lia tribuala orignio e tribuala kulturi e dialekti, mem exilita en diasporo.
La tradicionala muziko di Sud-Sudan esas variata, pro lua multa aborijena populi. Exemple, la muziko di le Dinka inkluzas multe prizata poezio, kontre ke la muziko di le Azande rakontas historii e legendi. Nun, multa populara kantisti kantas uzas l'Angla, Swahilia, Juba-Araba, lua lokala lingui, o mixuro di omni. Populara artisti, exemple Barbz, Yaba Angelosi, e De Peace Child kantas Afro-beat, R&B e zouk; Dynamq esas notora kompozisto di reggae Yaba Angelosi, Sud-Sudanano qua ekmigris ad Usa, kantas Afro-pop; ed Emmanuel Kembe kantas folk, Afro-beat e reggae. Emmanuel Jal esas hip hop artisto qua obtenis kelka internaciona suceso.
Multa tradicionala e moderna ludi e sporti praktikesas en Sud-Sudan, nome kombato-sporti e falsa lukti. Tradicionala sporti praktikesas por celebrar rakolti e la fino di kultivo-sezoni.
En 2012, la nacionala futbalo-esquado di Sud-Sudan membreskis la Kunfederuro Afrikana pri Futbalo, e membreskis FIFA ye mayo sam yaro. En 2011 l'esquado ludis unesmafoye, kontre Keniana esquado Tusker FC, e perdis per 3 goli kontre 1. Tamen, kelka futbalisti Sud-Sudanana ludas o ludis exterlande, exemple Machop Chol, James Moga, Richard Justin, ed Athir Thomas.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 South Sudan - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 6ma di agosto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ New Estimate Sharply Raises Death Toll in South Sudan - Publikigita da The New York Times. Dato di publikigo: 9ma di januaro 2014. URL vidita ye 2ma di februaro 2014.
- ↑ Famine Hits Parts of South Sudan - Publikigita da World Food Programme. Dato di publikigo: 20ma di februaro 2017. Idiomo: Angla.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | Sao Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |