Tunizia
| Tunizia | ||
| الجمهورية التونسية Al-Jumhūriyyah at-Tūnisiyyah | ||
|
| |
| Standardo di Tunizia | Blazono di Tunizia | |
| Nacionala himno: | ||
| Himat Al Hima | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Tunis | |
| · Habitanti: | 1.996.117 (metropolala regiono - 2003) | |
| Precipua urbo: | Tunis | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Araba, Franca | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Kaïs Saïed | |
| · Chefministro: | Najla Bouden Romdhane | |
Surfaco: (92ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 163 610 km² | |
| · Aquo: | 5 % | |
Habitanti: (78ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 11 803 508 (2022) | |
| · Denseso di habitantaro: | 72 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dinaro di Tunizia | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | TN
| |
TUN
| ||
788
| ||
| Reto-domeno: | .tn* | |
Tunizia esas lando jacanta an Nord-Afrika an la marbordo di Mediteraneo. Ol havas kom vicini Libia sud-weste e sude, ed Aljeria weste. Norde jacas Mediteraneo. Lua chef-urbo esas Tunis.
Bazala fakti pri Tunizia
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Tunizia |
La teritorio di Tunizia habitesis dal Feniciani depos 10ma yarcento aK. L'urbo Kartago, fondita cirkume 814 aK, jacis en la regiono. Kande Romani vinkis Kartago, li okupis la regiono. Kristanismo developis en la regiono pos la 3ma yarcento. Santa Felicitas e Santa Perpetua (181 til 203) vivis e mortigesis en la regiono.
Arabi okupis la teritorio depos la 7ma yarcento. En 1574 Otomani okupis ed administris ol. La lando havis tri granda epidemii di pesto: de 1784 til 1785, de 1796 til 1797, e de 1818 til 1820.[1]
Dum la 19ma yarcento, lora guverninti di Tunizia savis pri la politikala e sociala reformi dil Otoman imperio. Lora Bey (lokala administristo) di Tunis probis reformar lokala institucuri e politiko.[2] Pokope, la debo di Tunizia kreskis neguverneble. To divenis pretexto por ke Francia transformis la regiono en protektorato, en 1881 |Franci]]. L'enmigro di Franca koloniigisti stimulesis: en 1906 esis 34 mil personi; en 1945 esis 144 mil personi. En 1910, existis 106 mil Italiani en Tunizia.
Dum la duesma mondomilito Tunizia administresis da Francia di Vichy, ed eventis persekuto a Judi. De novembro 1942 til mayo 1943 ol administresis da Naziista Germania, qua duris praktikar tale-nomizita "finala solvo". Germani ed Italiani fine kapitulacis ye la 13ma di mayo 1943.
Tunizia nedependanteskis de Francia ye la 20ma di marto 1956, kun Habib Bourguiba kom chefministro. Un yaro pose, la lando divenis republiko.
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
Segun la konstituco di Tunizia, la lando esas mi-prezidantala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5-yara periodo e povas rielektesar unfoye. Nun esas Kaïs Saïed. La chefministro ank esas parto del exekutiva povo, ensemble kun la prezidanto.
La legifala povo konsistas ek la singla-chambra Asemblo di Reprezentanti di la Populo (Majlis Nuwwab ash-Sha'b), qua havas 217 membri qui elektesis direte dal populo por 5-yara periodo. L'unesma elekto por l'Asemblitaro eventis en 2014. Ante la revoluciono di 2011, la parlamento esis duchambra. En 2015, 68 ek la parlamentani esis mulieri, la maxim granda proporciono di mulieri en irga legifantaro de Mohamedana lando.
La maxim alta korto de la judiciala povo esas la Korto di Kasaco, qua subdividesas en 27 civila korti e 11 kriminala korti. La membri de la Supera Korto nominezas da la Supera Judiciala Konsilistaro. La nuna konstituco di Tunizia adoptesis ye la 26ma di januaro 2014, e demandis la kreo di Konstitucala korto, ma til nun to ne eventis. La bazo di la legaro Tuniziana esas Franca civila legaro e sharia.[3]
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Tunizia, la min granda ek la landi de Maghreb, jacas an la nordo di Afrika. Ol distas 140 km de Europa. Havanta 163 610 km², ol havas 965 kilometri di frontieri kun Aljeria, 459 km di frontieri kun Libia e 1.298 km di litoro.
Malgre lua mikra extenso, Tunizia havas variata biodiverseso, pro lua extenso de nordo vers sudo. Sahara okupas de 33% til 40% de lua teritorio. Existas dua precipua tipi di klimato en la lando: Mediteranea, ed arida, kun kelka varianti segun la disto de la litoro.
La maxim longa fluvio di Tunizia esas Medjerda, longa de 450 km, qua naskas en la montaro Tell, en Aljeria. Medjerda anke konocesas kom wadi (tempala fluvio, qua existas nur dum pluvoza sezono) Majardah.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Tunizia |
Pekunio: Tuniziana dinaro (TND o DT), nur por hemlandala uzado.
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021, Tunizia havis 11 811 335 habitanti.[3] La maxim multa (98%) esas Arabi. Europani esas 1%, Judi ed altri ank esas 1%.[3]
L'oficala linguo di la lando esas Araba. Lokala dialekto dil Araba esas publike parolata. Berbera linguo (Tamazight) anke parolesas.[3] Franca linguo esas multe uzata en instrukto, en jurnalaro ed en aferi, malgre ke nun ol ne esas oficala. Segun statistiki de 2010, cirkume 64% de la habitantaro parolis la Franca. Nun, poka Tuniziani komprenas e parolas l'Italiana.[4]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo Sunni, por 99,1 % de la habitantaro. Altra religii (kristani, Judi, Shia Islamo, Bahá'i) esas cirkume 1%.[3]
En 2015, 81,8% ek l'adulti savis lektar e skribar, esanta 89,6% ek la viri, e 74,2% ek la mulieri.[3]
| La 10 maxim granda urbi di Tunizia (2014) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Tunis Sfax | |||
| 1ma | Tunis | 638 845 | |
| 2ma | Sfax | 272 801 | |
| 3ma | Sousse | 221 530 | |
| 4ma | Ettadhamen-Mnihla | 142 953 | |
| 5ma | Kairouan | 139 070 | |
| 6ma | Bizerte | 136 917 | |
| 7ma | Gabès | 130 984 | |
| 8ma | La Soukra | 129 693 | |
| 9ma | Aryanah | 114 486 | |
| 10ma | Sidi Hassine | 109 672 | |
| Fonto: [5] | |||
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Tuniziana kulturo mixas influi Feniciana, Romana, Vandala, Bizancana, Juda, Araba, Turka, Italiana, Hispana e Franca, ed anke la nativa Amazigh. La palmatra amuleto Hamsa, multe populara en omna landi de Maghreb ed uzata kom juvelaro, posible havas origino Kartagana. La signo antropomorfa Tanit, qua konsistas ek lineo e cirklo pozita sur triangulo esas prezenta en multa arkeologiala restaji de la civilizuro Punika (Kartagana).
La nuntempa pikto developesis en la nomizita "Skolo di Tunis", qui decidis developar nativa temi, e rejektis l'influi del Orientala koloniala pikto. Ol fondesis en 1949, ed asemblas artisti mohamedana, juda e kristana. Pierre Boucherle, Yahia Turki, Abdelaziz Gorgi, Moses Levy, Ammar Farhat, e Jules Lellouche esis la precipua artisti de ta artala skolo. Nun existas 50 artala galerii en la lando.
Literaturo en Tunizia existas en du lingui, Araba e Franca. La literaturo en Araba existas de la 7ma yarcento, kun arivo di Araba civilizuro en la regiono. La 20ma yarcenta skriptisto Ali Douagi skribis plu kam 150 noveleti por radiobrodkasto, plu kam 500 poemi e kansoni, e preske 15 teatraji.[6] Khraief Bashir, novelisto qua skribis multa libri dum la yari 1930a, shokis lora socio por skribar per Tuniziana dialekto.[6] Yen altra notora skriptisti qua skribis en l'Araba: Moncef Ghachem, Mohamed Salah Ben Mrad, Mahmoud Messadi e la poeto Aboul-Qacem Echebbi. Pri literaturo en la Franca, multa skriptisti rezidas exterlande, exemple Abdelwahab Meddeb, Bakri Tahar, Mustapha Tlili, Hele Beji, or Mellah Fawzi.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Autoro: Panzac, Daniel. Barbary Corsairs: The End of a Legend, 1800-1820 Publikigita da BRILL. Dato di publikigo: 2005. Pagino/pagini: 309.
- ↑ Autoro: Clancy-Smith, Julia A.. Rebel and Saint: Muslim Notables, Populist Protest, Colonial Encounters (Algeria and Tunisia, 1800-1904) Publikigita da University of California Press. Dato di publikigo: 1997. Pagino/pagini: 157.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Tunisia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 16ma di junio.
- ↑ Autoro: McGuinness, Justin. Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide Publikigita da Globe Pequot Press. Dato di publikigo: 2002. URL vidita ye 26ma di januaro 2013.
- ↑ City Population - Tunisian cities - Publikigita da citypopulation.de. URL vidita ye 11ma di januaro 2019.
- ↑ 6,0 6,1 Fantaisie arabe et poésie - Publikigita da Guide Tangka. Dato di publikigo: 7ma di oktobro 2011. URL vidita ye 26ma di januaro 2013.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | Sao Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |