Kamerun

De Wikipedio
Kamerun
République du Cameroun
Republic of Cameroon
Standardo di Kamerun Blazono di Kamerun
Nacionala himno:
Chant de Ralliement
Urbi:
Chefurbo: Yaounde
· Habitanti: 1 420 000 (2001)
Precipua urbo: Douala
Lingui:
Oficala lingui: Angla, Franca
Tipo: Republiko
· Prezidanto: Paul Biya
· Chefa ministro: Joseph Ngute
Surfaco: (53ma maxim granda)
· Totala: 475 440 km²
· Aquo: 1,3 %
Habitanti: (51ma maxim granda)
· Totala: 30 135 732[1] (2023)
· Denseso di habitantaro: 39,7 hab./km²
Plusa informi:
Valuto: Franko CFA di Central Afrika
Veho-latero: dextre
ISO: CM
CMR
120
Reto-domeno: .cm*


Kamerun esas lando jacanta an westal Afrika. Ol havas kom vicini Nigeria weste, Chad nord-este, Centrafrika este, Demokratial Republiko Kongo sud-este, e Gabon e Equatorala Guinea sude. Sud-weste jacas Oceano Atlantiko.

La lando nomizesis segun Portugalana vorto camarões, signifikante 'kreveti', nam Portugalana exploreri trovis granda quanti di kreveti an la regiono.

Bazala fakti pri Kamerum.

Historio[redaktar | redaktar fonto]

 Precipua artiklo: Historio di Kamerun

Homi ja habitis la regiono di nuna Kamerun dum Neolitiko. La populo qua duras habitar ibe de maxim longa tempo esas pigmei Baka.[2] Bantua populi enmigris a la regiono cirkume 2.000 yari ante nun. La civilizuro Sao developesis cirkume la yaro 500 pos Kristo apud la lago Chad, e cirkume la yaro 700 ol originis l'imperio Kanem, qua duris til 1387, e sucedesis dal imperio Bornu, qua duris de cirkume 1380 til 1893. Amba imperii okupis la nordo di la nuna Kamerun.

L'unesma Europani qui arivis en la litoro di la regiono esis Portugalani, en 1472. Li trovis granda quanto di kreveti an fluvio Wouri, e nomesis ol Rio dos Camarões ("fluvio dil kreveti"). Dum la sequanta yarcenti, Europani komercis kun rivala populi. Dum la komenco di la 19ma yarcento, Modibo Adama komandis jihad kontre ne-Mohamedana habitanti qui vivis norde de la regiono, ed establisis l'emirio Adamawa.

Germana inspektisto en Kamerun, 1884.

Kamerun divenis Germana kolonio ye la 14ma di julio 1884. Pos l'unesma mondomilito, lua teritorio dividesis dal Unionita Rejio e Francia en "Franca Kamerun" ed "Angla Kamerun". Britaniani administris la teritorio de la vicina Nigeria.

Franca Kamerun nedependanteskis ye la 1ma di januaro 1960. Angla Kamerun nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 1ma di oktobro 1961, ed unionesis kun vicina Franca Kamerun per federuro. L'unesma nomo dil unionita lando esis Federala Republiko Kamerun. La chefo di nedependo-procedo esis Ahmadou Ahidjo, qua esis l'unesma prezidanto di la lando. Ahidjo gradope koncentris povo en sua manui, e duris koncentrar povo pos finir la milito kontre la partiso Union des Populations du Cameroun. La partiso di Ahidjo, Cameroon National Union (CNU) divenis l'unika legala partiso di la lando ye la 1ma di septembro 1966. En 1972 la federuro abolisesis, ed instalesis centrala guvernerio, nomizita Unionita Republiko Kamerun, kun sideyo en Yaounde.[2]

En 1982, Ahidjo transferis la povo a lua sucedanto, Paul Biya, qua duras esar la prezidanto til nun.

Politiko[redaktar | redaktar fonto]

Prezidantala palaco di Kamerun.
Prezidanto Paul Biya

La nuna konstituco adoptesis en 1972 e modifikesis en 1996 ed en 2013. Ol kreis forta centrala guvernerio, dominacata dal exekutiva povo. Kamerun formale esas prezidantala republiko, segun lua konstituco. Tamen ol fakte guvernesas per autoritatoza rejimo. La chefo di stato e chefo di guvernerio esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 7-yara periodo. Lu anke komandas l'Armei, negocias e ratifikas internaciona pakti, e deklaras stato di urjanteso. Del unigo di la lando til nun, nur 2 personi esis prezidanti: Ahmadou Ahidjo, til 1982, e Paul Biya, de 1982 til nun. La chefa ministro nur esas la chefo dil ministraro, e nominesas dal prezidanto. Nun esas Joseph Ngute.

Depos 2013, la parlamento (Assemblée Nationale) havas du chambri. La basa chambro havas 180 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari, e kunsidas tri foyi dum la yaro. En 2013 kreesis senato kun 100 membri, di qui 1/3 nominesas dal prezidanto e la cetera 2/3 elektesas nedirete. La guvernerio agnoskas l'autoritato di tradicionala chefi por guvernar lokale e solvar konflikti, se la decidi ne konfliktez kun nacionala legaro.

La bazo di la legaro di Kamerun esas la legaro de Francia, kun influi de la komuna legaro del Unionita Rejio, e de kustumala legaro. Quankam teoriale nedependanta, la judiciala povo subordinesas a la Ministro pri Judiciado. La Nacional Asemblo nominas la 9 membri de la Supra Judicikorto (High Court of Justice), qua judicias membri de la guvernerio kande li akuzesas pri trahizo o pri minacar nacionala sekureso.

Internaciona organizuri akuzas la polico e la militisti di Kamerun pri violaco di homala yuri, inkluzite praktikar tormenti kontre personi suspektita di krimini, kontre homeosexuali, kontre etniala minoritati e kontre politikal opozanti. Segun l'Unionita Nacioni, cirkume 21 mil Kamerunani fugis a vicina landi, e cirkume 160 mil diplasis su interne la lando por eskapar persequi, kelk ek li celinta en foresti.

Geografio[redaktar | redaktar fonto]

Topografio di Kamerun.

Havanta 475 442 km² Kamerun esas la 53ma maxim vasta lando del mondo.[3] Lua surfaco esas poke min granda kam olta di Suedia. La lando havas diversa peizaji e klimati en lua teritorio: dezerto, savani, foresti, litorala e montarala vejetantaro.

Foresto equatorala apud fluvio Nyong.

Segun diferanta altitudi, klimati e pluvo-quanto, Kamerun povas dividesar en 5 geografiala regioni. Apud la litoro dil gulfo di Guinea existas rivala plano, larja de 15 til 150 kilometri en-landa, kun mezavalora altitudo di 90 metri. Ca regiono kovresas da foresti, ed ecepte dum kurta sezono sika ol esas un ek la maxim humida e pluvoza regioni de la Tero, nome la regiono Cross-Sanaga-Bioko.

L'altitudo di sudala platajo iras 90 metri til 650 metri. Ca regiono kovresas dal equatorala foresto, ma recevas min pluvo-quanto kam la rivala plano.

La montoza zono konocata kom "montaro Kamerun" iras de la volkano monto Kamerun - la maxim alta di la lando, kun 4095 metri di altitudo - sude, preske til la suda rivo di lago Chad, norde. La suli di ca regiono esas la maxim fertila de la lando, ed existas multa lagi en anciena krateri volkanala.

Kolini sur la regiono Adamawa.

La platajo Adamawa kovresas da herbi e havas mezavalora altitudo di 1100 metri, jacanta norde de la sudala platajo. Ca regiono formacas bariero inter la nordo e la sudo di la lando, e lua mezavalora temperaturi varias de 22 °C til 25 °C. La pluvo-quanto ibe esas plu intensa de aprilo til oktobro, esanta julio ed agosto la maxim pluvoza monati.

De Adamawa til la suda rivo di lago Chad, jacas basa zono kovrata da savano, kun altitudi de 300 til 350 metri. Ca regiono esas arida, kun skarsa pluvo-quanto ed alta temperaturi.

Sude de la lando, la precipua fluvii esas Ntem, Nyong, Sanaga, e Wouri, qui debushas an la gulfo di Guinea. Sude de la lando, riveri Dja e Kadéï debushas an fluvio Kongo. Norde e nord-weste, rivero Bénoué fluas e debushas an la fluvio Nijer. Rivero Logone fluas vers nordo e debushas an lago Chad, ube Kamerun havas lagala frontiero kun Chad e Nigeria.

Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]

 Precipua artiklo: Ekonomio di Kamerun

Pesko esas importanta industrio en Kamerun. La nomo di la lando, "Kamerun", devenas de Portugalana vorto Camarões, "kreveti", pro la granda quanto di kreveti en lua litoro.

Demografio[redaktar | redaktar fonto]

Demografio di Kamerun, 1960 til 2015.
Le Bamileke, qui habitas weste de Kamerun.

Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Kamerun havis 30 135 732 habitanti[1], di qui 24.3% apartenas al etnio Beti/Bassa, Mbam esis 21,6%, Biu-Mandara esis 14,6%, Arab-Choa/Hausa/Kanuri esis 11%, Adamawa-Ubangi esis 9,8%, Grassfields esis 7,7%, Kako, Meka/Pygmy esis 3,3%, Cotier/Ngoe/Oroko esis 2,7%, sudwestala Bantui esis 0,7%, altra etniala grupi e stranjeri esis 4,5%, segun statistiki de 2018[1].

L'oficala lingui di la lando esas l'Angla e la Franca. Altra 24 lingui Afrikana parolesas.[1]

La religio kun maxim granda nombro di adepti esas katolikismo (38,4% de la habitantaro). Protestanti esas 26,3%, altra kristani esas 4,5%, Mohamedani esas 20,9%, animisti esas 5,6%, 1% praktikas altra religii, e 3,2% deklaris esar sen religio en 2005.[1] La mezavalora viv-expekto esas 59,4 yari, esanta 58 yari por la viri e 60,9 yari por la mulieri en 2018.[1]

La maxim populoza urbo esas Douala. Yaounde, chef-urbo di la lando, esas la 2ma maxim populoza.

Kulturo[redaktar | redaktar fonto]

Danso de populo Bamikélé.

Muziko e danso esas parti de multa ceremonii, festivali, sociala renkontri e rakonto di historii en Kamerun. Tradicionala dansi ordinare havas komplexa koreografio, e viri e mulieri ordinare dansas desjuntite. Dum dansado, kansoni ordinare akompanesas da klaki, tamburi, fluti, korni, siflili e xilofoni.

Yen kelka populala muzikala stili: ambasse bey, assiko, mangambeu e tsamassi. Highlife, makossa e bikutsi anke divenis populala stili. Manu Dibango, Francis Bebey ed altra artisti fameskis exterlande dum la yari 1970a e 1980a.

Pri literaturo, kelka importanta nomi esas Louis-Marie Pouka, Sankie Maimo de kolonial epoko, e Mongo Beti e Ferdinand Oyono pos la duesma mondomilito.

Futbalo esas la maxim populara sporto en la lando.

Referi[redaktar | redaktar fonto]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Cameroon - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 10ma di oktobro 2023. 
  2. 2,0 2,1 Autoro: DeLancey, Mark W. e DeLancey, Mark Dike. Historical Dictionary of the Republic of Cameroon.  Publikigita da The Scarecrow Press.  Loko di publikigo: Lanham, Maryland, Usa. Dato di publikigo: 2000. 
  3. "Demographic Yearbook 2004 - Autoro: United Nations Statistic Division. 
Commons
Commons
Commons havas kontenajo relatante a:



Nedependanta stati en Afrika
Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe
Nesuverena teritorii
Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra
Nedependo ne agnoskata
Somalilando | Puntlando