Nijer

Nijer
République du Niger
Standardo di Nijer	Blazono di Nijer
Nacionala himno:
La Nigérienne
Urbi:
Chefurbo:	Niamey
· Habitanti:	774.235 (kontado 2006)
Precipua urbo:	Niamey
Lingui:
Oficala lingui:	Franca
Guvernerio:
Tipo:	Uniono di militisti
· Chefo di stato:	Omar Tchiani
· Chefministro:	Ali Lamine Zeine
Surfaco: (22ma maxim granda)
· Totala:	1 267 000 km²
· Aquo:	0,02 %
Habitanti: (56ma maxim granda)
· Totala:	25 396 840 (2023)
· Denseso di habitantaro:	20,04 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Franko CFA di Westal Afrika
Veho-latero:	dextre
ISO:	NE
	NER
	562
Reto-domeno:	.ne

Nijer, oficale Republiko Nijer, esas lando senlitora jacanta an westal Afrika. Ol havas kom vicini Libia nord-este, Chad este, Nigeria sude, Benin sud-weste, Burkina Faso e Mali weste, ed Aljeria nord-weste.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Nijer

Anciena graburo montras jirafi, antilopi ed altra animali en la sudo di Sahara, proxim Tiguidit.

Parto di la nuna Nijer, nun kovrata dal dezerto Sahara, kovresis da fertila herboza agri de 10.000 aK til cirkume 3.000 aK. Lor la klimato esis plu humida e la tereni esis plu fertila kam nun. La klimato gradope komencis divenar plu sika cirkume 2000 yari ante nun, e granda parto di la teritorio gradope divenis dezerto.

De adminime la 5ma yarcento aK ja existis granda komercala voyi trans Sahara. Cirkume la yaro 1200, aparis l'imperio Mali, qua partale sucedesis dal imperio Songhai (c. 1340 til 1591) kun chefurbo en Gao, nun parto de Mali. Este de la nuna Mali existis l'imperio Kanem-Bornu, qua desaparis komplete erste dum la fino dil 19ma yarcento.

Dum la 19ma yarcento, l'unesma Europana exploreri, Britaniana Mungo Park e Germana Heinrich Barth, exploris la regiono di la fluvio Nijer. Francia komencis okupar la regiono en 1900 ed, en 1922, ol divenis Franca kolonio.

Hamani Diori

Nijer nedependanteskis de Francia ye la 3ma di agosto 1960. Dum la sequanta 14 yari pos la nedependantesko, lua unika prezidanto esis Hamani Diori, e la lando havis singla partisala sistemo. En 1974, Diore revokesis per stato-stroko, e lora kolonelo Seyni Kountché asumis povo til lua morto en 1987. Lua sucedinto, kolonelo Ali Saibou, liberigis politikala karcerani, promulgis nova konstituco e kreis la Duesma Republiko kun singla partiso. Malgre la liberala reformi, studenti duris presi por plusa demokratio, e por permiso di plura partisi.

On darfis krear nova konstituco en 1991, e tale nomizita "triesma republiko" komencis en 1993. En 1995 eventis elekti, e unesmafoye la prezidanto e la chefa ministro apartenis a diferanta partisi. To paralizis l'administrado di la lando, e to esis pretexto por ke lora kolonelo Ibrahim Baré Maïnassara komandis stato-stroko e revokis la Triesma Republiko en januaro 1996.

En mayo 1996 Baré anuncis la Quaresma Republiko. Il organizis elekto por prezidanto en julio sam yaro. Kande la votado komencis, ilu remplasis tota l'elektala komiso. La nova komiso deklaris Baré la prezidanto, e lua partiso recevis 57% ek la voti por la parlamento.

Politiko

La nuna prezidanto Mohamed Bazoum.

Til februaro 2010, Nijer esis parlamentala republiko, kun Tandja Mamadou kom prezidanto. En la 18ma di februaro ilu revokesis per stato-stroko e Salou Djibo asumis povo kom "prezidanto di supra konsilistaro por la restauro di la demokratio" (France Conseil suprême pour la Restauration de la Démocratie - CSRD) e divenis chefo di stato de facto. En la 25ma di februaro 2010 Mahamadou Danda divenis chefa ministro.

Pos prezidantal elekto en januaro (1ma foyo) e marto (2ma foyo), ye la 7ma di aprilo 2011 Mahamadou Issoufou asumis kom prezidanto. La nuna konstituco di Nijer aprobesis en julio 1999. Segun ol, la prezidanto e la chefministro dividas la povo.

La parlamento havas unika chambro, la Nacional Asemblo (Assemblée Nationale), kun 171 membri, elektita en 2016 por 5-yara mandato. Til 2003, ol konsistis ek 113 membri. La Nacional Asemblo kunvenas en Niamey, ordinare du foyi en la yaro. Por mantenar reprezenteri en l'Asemblo, singla partiso mustas recevar adminime 5% ed la valida voti.

La nuna judiciala sistemo kreesis en 1999, dum tale nomizita "quaresma republiko".

Geografio

Mapo di Nijer kun lua precipua urbi.

Oaziso en Bilma.

Nijer esas lando senlitora, e havas frontieri kun altra Saharana e Sub-Saharana landi. Ol havas 5 697 kilometri di frontieri kun lua vicini, di qui 1 497 km kun Nigeria sude, 266 km kun Benin e 628 km kun Burkina Faso sud-weste, 821 km kun Mali weste, 956 km kun Aljeria nord-weste, 354 km kun Libia nord-este, e 1.175 km kun Chad este. Ol havas 1 267 000 km², di qui 300 km² esas aquo. Lua tota surfaco equivalas olta di Braziliana stato Pará. La maxim alta di la lando esas Idoukal-n-Taghèsm an la montaro Aïr, kun 2.022 metri sur la marala nivelo.

La subtropikala klimato di Nijer esas multe sika. Granda extensi di la lando kovresas da dezerto, kun kelka oazisi. Sude de la lando existas tropikala klimato an la baseno di fluvio Nijer, la precipua de la lando.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Nijer

Demografio

Mulieri de etnio Fulani.

Pueri en skolo di Nijer.

Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Nijer havis 25 396 840 habitanti. La majoritato (53,1%) esas de etnio Hausa; le Zarma/Songhai esas 21,2%, le Tuaregi esas 11%, le Fulani (Peul) esas 6,5%, le Kanuri esas 5,9%, le Gurma esas 0,8%, l'Arabi esas 0,4%, le Tubu esas 0,4%, e pri 0,9% ne konocesas l'etnio, segun statistiki de 2006.

L'oficala linguo di la lando esas la Franca. La lingui Hausa e Djerma ank esas multe parolata.

La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 99,3% de la habitantaro. Kristani esas 0,3%, animisti esas 0,2%, e 0,1% havas nula religio.

La procento di individui qui savas lektar e skribar en Nijer esas un ek la maxim basa de la mondo: nur 37,3% de la habitantaro evanta 15 yari o pluse povas lektar e skribar. La procento di viri qui savas ol esas 42%, kontre 29% de la mulieri.

La maxim populoza urbo esas la chefurbo, Niamey. Altra importanta urbi esas Zinder e Maradi.

Kulturo

La kulturo di Nijer esas diversa, rezulto de la multa diferanta populi unionita dal Franci por formacar unika kolonio, pose naciono. Ante la koloniigo dal Franci, le Zarma o Djarma, de religio Mohamedana, habitis la valo di Nijer, sudweste; le Hausa habitis norde, le Kanuri le Toubou habitis este, e Tuaregi habitis dezerta monti en la vasta nordo.

Viri dum festivalo Guérewol.

Un ek la tradicionala festivali del populo Fula esas Guérewol, qua eventas en septembro. Dum ca festivalo, viri kolorizas lia korpi, uzas koloroza vesti, dansas e kantas por atraktar l'atento de celiba mulieri.

Les Filles de Illighadad

La muziko di Nijer developesis de tradicioni di multa etniala grupi: Hausa, Zarma Songhai, Tuaregi, Fula Kanuri, Toubou, Arabi Diffa, Gurma, e le Boudouma. Multa tradicioni existis separita dum kolonial epoko, ma komencis kunfuzar pos la nedependo. Le Tuaregi esas konocata por lua poemi pri amoro, kantata ambe da viri e da mulieri. La voci akompanesas da aplaudi, da tamburi, kande kantata da mulieri, o da singla korda viulo, kande kantata da viri. Pri moderna amuzala muziko, la maxim populara jenri esas reggae, jazo, Tuareg Blues e rap. Ca lasta populareskis dum la yari 1990a, e kantesas en diferanta lingui de la lando. La muzikala grupo Mamar Kassey mixas tradicionala muzikala stilo Songhai kun jazo, e posible esas la muzikala grupo Nijerana maxim konocata exterlande. La bando Les Filles de Illighadad e la kantisti Abdallah ag Oumbadougou e sua bando Takrist n'Akal, Mdou Moctar, Mouma Bob, e la bando Group Bombino esas la maxim konocata artisti pri tale nomizita Tuareg Blues.

Pri literaturo, yen kelka skriptisti Nijerana: Abdoulaye Mamani, Fatimata Mounkaila, Boubou Hama, Hélène Kaziendé e Shaïda Zarumey.

Futbalo-stadio en Niamey.

En rurala zoni, la sporti maxim praktikata esas kavalo-kurado, kamelo-kurado, e lokala lukto nomizita sorro. En urbala zoni, la maxim populara sporto esas futbalo. Dum l'Olimpiala Ludi di 1972, Issake Dabore ganis bronza medalio pri boxo, ed en 2016 Abdoul Razak Issoufou ganis arjenta medalio pri taekwondo por viri super 80 kilogrami.