Zimbabwe
| Zimbabwe | ||
| Republic of Zimbabwe | ||
|
| |
| Standardo di Zimbabwe | Blazono di Zimbabwe | |
| Nacionala himno: | ||
| Kalibusiswe Ilizwe leZimbabwe (en Ndebele) Simudzai Mureza wedu WeZimbabwe (en Shona) | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Harare | |
| · Habitanti: | 1 600 000 (2006) | |
| Precipua urbo: | Harare | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Emmerson Mnangagwa | |
Surfaco: (60ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 390 580 km² | |
| · Aquo: | 1 % | |
Habitanti: (73ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 15 418 674[1] (2023) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Usa, Rand, ed altri | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | ZW
| |
ZWE
| ||
716
| ||
| Reto-domeno: | .zw | |
| Precipua religio: | kristanismo (67,5%) | |
Zimbabwe esas lando jacanta an sudestal Afrika. Ol havas kom vicini Zambia norde, Mozambik nord-este ed este, Sudafrika sude, Botswana sud-weste e Namibia weste.
Bazala fakti pri Zimbabwe.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Zimbabwe |
Arkeologial restaji montras ke Zimbabwe habitesas de adminime 100 mil yari ante nun. La maxim anciena populo konocita esis le San, qui produktis pikturi en kaverni. L'unesma habitanti qui parolis bantua lingui arivis cirkume 2.000 yari ante nun, dum la Bantua expanso tra Afrika.[2][3]
En 1888, Cecil Rhodes recevis de Lobengula, rejulo dil populo Ndebele, la yuro por minar. Pos kelka yari, Britaniani fondis kolonio, qua recevis nomo Rodesia.
En 1965, Ian Smith proklamis Zimbabwe nedependanta de Unionita Rejio sub la nomo Rhodezia, ed instalis apartheid-rejimo. Interna milito kontre apartheid komencis.Erste en 1980 la nedependo di Zimbabwe agnoskesis, lor la fino di la milito .
En 2000, la guvernerio komencis distributar a negri tereni qui apartenis a blanki.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Zimbabwe esas republiko kun prezidantala sistemo. La mi-prezidantala sistemo abolisesis kande nova konstituco adoptesis en 2013, pos plebicito. La prezidanto esas ambe chefo di stato e chefo di guvernerio di la lando e, segun la nova konstituco, lu elektesas dal populo por 5 yari, e povas rielektesar unfoye por la sequanta periodo. De la 24ma di novembro 2017, esas Emmerson Mnangagwa. La partiso Zimbabwe African National Union - Patriotic Front, konocata kom ZANU-PF, dominacas la politiko di Zimbabwe de la nedependo.
En 1990 l'opozanta partiso Zimbabwe Unity Movement - ZUM - recevis nur 20% de la voti. En 1995 preske la tota opozantaro boikotis l'elekto, e ZANU ganis preske omna plasi en la parlamento. En 2000 l'opozantaro decidis itere partoprenar l'elekto e ganis 57 plasi, nur 5 minuse kam ZANU.[4]
La legifala povo konsistas ek l'Asemblitaro (House of Assembly) qua havas 210 membri qui elektesas direte dal populo por admaxime 5 yari. En 2013 Zimbabwe rikreis la Senato, pos konstitucala reformi aprobita en 2005. La Senato nun havas 93 membri.
La maxim alta instanci di la judiciala povo esas la Chef-judiciisto e la Supera Korto di Zimbabwe. Li indikesas dal prezidanto, segun konsilo da Komisitato pri Servadi Judiciala. La konstituco havas deklaro di yuri qui protekas homala yuri.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La teritorio di Zimbabwe jacas inter latitudi 15° e 23° S e longitudi 25° e 34° E. Granda parto de la lando konsistas ek platajo centrala kun altitudi inter 1200 e 1600 metri, qua trairas la lando nordweste a sudweste. La maxim alta monto di la lando esas Nyangani, alta de 2592 metri. La maxim basa punto di la lando - alta de 162 metri - jacas che kunflueyo di riveri Runde e Save.
Lua klimato esas tropikala, e la pluvoza sezono eventas del fino di oktobro til marto. L'altitudo influas la klimato. La mezvalora temperaturi esas 21.1°C en januaro e 15.6°C en julio. Omnayare la mezvalora pluvo-quanto esas 890 mm e 610 mm sur basa tereni.
L'aquofalo Viktoria (Victoria Falls) esas importanta turistal atraktivo che fluvio Zambezi, la precipua fluvio di la lando. Sude, fluvio Limpopo separas Zimbabwe de Sudafrika.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Zimbabwe |
L'exportaco di minerali - inkluzite oro, agrokultivo (nome maizo, soyo e tabako) e turismo esas la precipua fonti di extera revenui di Zimbabwe. La diamanto-jaceyo en Marange, deskovrita en 2006, judikesas kom un de la precipua deskovraji di diamanti en plu kam un yarcento.[5]
La lando ne uzas propra moneto depos aprilo 2009. Vicee, Dolaro di Usa, Sudafrikana rand, Chiniana yuan ed altri uzesas.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Zimbabwe havas 15 418 674 habitanti[1], de qui 99,6% esas Afrikani, nome del etnii Shona e Ndebele. Altra populi (blanki, Aziani, mestici) esas 0,4%[1].
Segun Mondal Organizuro pri Saneso del Unionita Nacioni, la mezvalora viv-esperajo por la viri esis 56 yari, e por la mulieri esis 60 yari en 2012. La demografio di Zimbabwe afektesis pro la granda morto-quanto produktata da AIDS.
L'oficala lingui di la lando esas Shona, parolata da 80,9% de la habitantaro; Ndebele, parolata da 11,5%, e l'Angla, tradicionale uzata por aferi. Altra 13 minoritatala lingui - Chewa, Chibarwe, Kalanga, Koisan, Nambya, Ndau, Shangani, sign language, Sotho, Tonga, Tswana, Venda, e Xhosa - esas oficala lokale, e parolesas da 7% de la habitantaro, e 0,3% parolis altra lingui, segun statistiki de 2022.[1]
Pri religio, 40,3% apartenas ad Apostolala sekto; pentekostalisti esas 17%, protestanti esas 13,8%, altra kristani esas 7,8%, katoliki esas 6,4%, sen religio esas 8,3%, praktikanti di tradicionala religii afrikana esas 5%, e 1,5% praktikis altra religii (inkluzite Mohamedani, Judi e Hindui), segun statistiki por 2022.[1]
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Exempli pri populala musik-ritmi di Zimbabwe: chimurenga (nacionala muziko), rumba, salsa, soukous e rock and roll.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Zimbabwe – The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 13ma di februaro 2024. Idiomo: Angla.
- ↑ Pre-colonial history of SA - URL vidita ye 17ma di julio 2016.
- ↑ Zimbabwe - URL vidita ye 19ma di januaro 2019.
- ↑ Frankel, Matthew. "Myanmar Boycott is Misguided", The Brookings Institution, 26ma di mayo 2010.
- ↑ "Diamond company in trouble with Harare MPs", Independent Online,South Africa 2 February 2010.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |