Nederlando: Diferi inter la revizi

Redaktar ligili
De Wikipedio
Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
kelka korektigi
Lineo 19: Lineo 19:
| Rango_surfaco = 135
| Rango_surfaco = 135
| Surfaco_aquo = 18,41
| Surfaco_aquo = 18,41
| Lojanti = {{formatnum:16500156}}
| Habitanti = {{formatnum:16500156}}
| Rango_lojanti = 61
| Rango_lojanti = 61
| Yaro = 2009
| Yaro = 2009
| Lojanto-denseso = 396
| Denseso di habitantaro = 396
| Reto_kodo = .nl
| Reto_kodo = .nl
| Nomo_himno = ''[[Wilhelmus|Het Wilhelmus]]''
| Nomo_himno = ''[[Wilhelmus|Het Wilhelmus]]''
Lineo 28: Lineo 28:
| Religii = [[Kristanismo]] (historiale precipue [[protestantismo]])
| Religii = [[Kristanismo]] (historiale precipue [[protestantismo]])
}}
}}

⚫
{{Wikivortaro}}
'''Nederlando''' esas lando en westala [[Europa]]. Lua vicina landi esas:
'''Nederlando''' esas lando en westala [[Europa]]. Lua vicina landi esas:
* en esto, [[Germania]],
* en esto, [[Germania]],
Lineo 41: Lineo 41:
Dum la rejio di [[Karolus la 5ma di Germania e 1ma di Hispania|Karolus la 5ma di Germania]] la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qua inkluzis nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1579]] la nordo di regiono unionis e formacis l'[[Utrecht Uniono]], kontrato pri reciproka defenso kontre [[Hispania]]n armeo.
Dum la rejio di [[Karolus la 5ma di Germania e 1ma di Hispania|Karolus la 5ma di Germania]] la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qua inkluzis nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1579]] la nordo di regiono unionis e formacis l'[[Utrecht Uniono]], kontrato pri reciproka defenso kontre [[Hispania]]n armeo.


Ye la [[26ma di julio]] [[1581]] la provinci qui formacis nuna Nederlando deklaris nedependo, renversis oficale la rejulo [[Felipe 2ma di Hispania|Felipe 2ma]] ed adoptis la [[republiko]], qua duris til [[1795]]. Felipe, filiulo di Karl 5ma, ne aceptis la nedependo, e milito duris til [[1648]].
Ye la [[26ma di julio]] [[1581]] la provinci qui formacis nuna Nederlando deklaris nedependo, renversis oficale la rejulo [[Felipe la 2ma di Hispania|Felipe la 2ma]] ed adoptis la [[republiko]], qua duris til [[1795]]. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e milito duris til [[1648]].


[[Arkivo:Dutch_Empire35.PNG|thumb|left|260px|Nederlandana koloniala imperio. En klara-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana Eest-India-Kompanio. En obskura-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana West-India-Kompanio. En flava, teritorii okupita dum la [[19ma yarcento]].]]
[[Arkivo:Dutch_Empire35.PNG|thumb|left|260px|Nederlandana koloniala imperio. En klara-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana Eest-India-Kompanio. En obskura-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana West-India-Kompanio. En flava, teritorii okupita dum la [[19ma yarcento]].]]
Lineo 58: Lineo 58:


[[Arkivo:Koningin Beatrix in Vries.jpg|thumb|left|160px|Rejino Beatrix.]]
[[Arkivo:Koningin Beatrix in Vries.jpg|thumb|left|160px|Rejino Beatrix.]]
Ye la [[30ma di aprilo]] [[1980]] rejino [[Juliana di Nederlando|Juliana]] abdikis, e lua filiino [[Beatrix di Nederlando|Beatrix]] asumis. Dum lua regno signatesis [[Maastrich-kontrato]], qua kreis [[Europana Uniono]] la [[1ma di januaro]] [[1993]].
Ye la [[30ma di aprilo]] [[1980]] rejino [[Juliana di Nederlando|Juliana]] abdikis, e lua filiino [[Beatrix di Nederlando|Beatrix]] asumis. Dum lua regno signatesis la [[kontrato di Maastrich]], qua kreis [[Europana Uniono]] la [[1ma di januaro]] [[1993]].


Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da Kristana-Demokratiala partisi, qui guvernis lando de la [[1910a yari]]. To chanjesis en [[1994]], kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til [[2002]]. La [[6ma di mayo]] ta yaro [[Pym Fortuyn]], populisto di dextra kontre l'enmigrado, asasinesis. Lia partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol en la sequanta elekto.
Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da Kristana-Demokratiala partisi, qui guvernis lando de la [[1910a yari]]. To chanjesis en [[1994]], kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til [[2002]]. La [[6ma di mayo]] ta yaro [[Pym Fortuyn]], populisto di dextra kontre l'enmigrado, asasinesis. Lia partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol en la sequanta elekto.


La [[10ma di oktobro]] [[2010]] [[Nederlandana Antili]] desaparis. Kom rezulto di plebiciti [[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] e [[Saba]] decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, dum ke [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]] votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.
La [[10ma di oktobro]] [[2010]] [[Nederlandan Antili]] desaparis. Kom rezulto di plebiciti [[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] e [[Saba]] decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, dum ke [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]] votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.


== Politiko ==
== Politiko ==
Lineo 69: Lineo 69:
Nederlando esas [[konstitucala monarkio]]. La chefo dil stato esas la rejo, nune [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Mark Rutte]]. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la [[Senato]] kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblaji.
Nederlando esas [[konstitucala monarkio]]. La chefo dil stato esas la rejo, nune [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Mark Rutte]]. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la [[Senato]] kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblaji.


[[Judiciala povo]] kompozesas da 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guverno por dumvivanta ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.
[[Judiciala povo]] kompozesas da 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumvivanta ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.


[[Konstituco]] di lando skribesis en [[1815]] e sufris revizo en [[1848]] por institucar [[parlamentala demokratio]]. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en [[1993]]. Super lua texto, por enkorpigar [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]], existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.
[[Konstituco]] di lando skribesis en [[1815]] e sufris revizo en [[1848]] por institucar [[parlamentala demokratio]]. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en [[1993]]. Super lua texto, por enkorpigar [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]], existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.
Lineo 101: Lineo 101:
L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la [[latitudo|latitudi]]50º e 54º N, e la [[longitudo|longitudi]] 3 e 8ºW. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: [[Rheno]] e du de lua branchi, [[Waal fluvio|Waal]] e [[Meuse fluvio|Meuse]]. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la [[mar-nivelo]].
L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la [[latitudo|latitudi]]50º e 54º N, e la [[longitudo|longitudi]] 3 e 8ºW. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: [[Rheno]] e du de lua branchi, [[Waal fluvio|Waal]] e [[Meuse fluvio|Meuse]]. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la [[mar-nivelo]].


La dominacanta [[vento]] en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema [[marala klimato]], kun kolda someri e moderema venti, e [[humideso]] frequente alta. To okuras specale en litoro, ube la [[temperaturo|temperaturi]] povas esar 10ºC plu alta kam en la regioni marfore, sud-este de lando. Konjelanta temperaturi (infre 0ºC) generale okuras de la duimo di novembro til la fino di marto. [[Nivo]] povas okurar de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.
La dominacanta [[vento]] en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema [[marala klimato]], kun kolda someri e moderema venti, e [[humideso]] frequente alta. To eventas specale en litoro, ube la [[temperaturo|temperaturi]] povas esar 10ºC plu alta kam en la regioni marfore, sud-este de lando. Konjelanta temperaturi (infre 0ºC) ordinare eventas de la duimo di novembro til la fino di marto. [[Nivo]] povas okurar de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.


[[Karibeano|Karibeana insuli]] ([[Bonaire]], [[Saba]] e [[Sint Eustatius]]) esas specala komoni de Nederlando. Lua [[klimato]] esas [[Tropikala klimato|tropikala]], varma dum tota yaro. Dum [[somero]], [[uragano|uragani]] povas frapar Saba e Sint Eustatius.
[[Karibia|Karibiana insuli]] ([[Bonaire]], [[Saba]] e [[Sint Eustatius]]) esas specala komoni de Nederlando. Lua [[klimato]] esas [[Tropikala klimato|tropikala]], varma dum tota yaro. Dum [[somero]], [[uragano|uragani]] povas frapar Saba e Sint Eustatius.


== Ekonomio ==
== Ekonomio ==
Lineo 133: Lineo 133:
[[Arkivo:Shocking_Blue_923-1956.jpg|thumb|220px|[[Shocking Blue]].]]
[[Arkivo:Shocking_Blue_923-1956.jpg|thumb|220px|[[Shocking Blue]].]]
[[Arkivo:2U_Live_Photo_NEWCUT.jpg|thumb|left|200px|[[2 Unlimited]].]]
[[Arkivo:2U_Live_Photo_NEWCUT.jpg|thumb|left|200px|[[2 Unlimited]].]]
Lando havas multopla muzikala tradicioni. Lua precipua folklorala jenro esas ''Levenslied'', "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi generale esas amo, morto e soleso. Nuntempala [[rock]] e [[pop]] aparis dum la [[1960a yari]], kun forta influo de [[Usa]] ed [[Unionita Rejio]]. Dum la 1960a e 1970a yari la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi quale [[Shocking Blue]] (kun lua kansono ''Venus''), Golden Earring e [[Focus (bando)|Focus]] atingis internaciona suceso.
Lando havas multopla muzikala tradicioni. Lua precipua folklorala jenro esas ''Levenslied'', "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala [[rock]] e [[pop]] aparis dum la [[1960a yari]], kun forta influo de [[Usa]] ed [[Unionita Rejio]]. Dum la 1960a e 1970a yari la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi quale [[Shocking Blue]] (kun lua kansono ''Venus''), Golden Earring e [[Focus (bando)|Focus]] atingis internaciona suceso.


Dum la [[1990a yari]] Nederlandana e Belgiana ''House''-muziko kunfuzis en la projeto [[2 Unlimited]], qua vendis 18 milion kopii de lua muziki. Pos la 1990a yari Nederlandana [[disk-jokeo|disk-jokei]] quale [[Armin van Buuren]], [[Tiësto]], Hardwell, [[Sander van Doorn]] ed [[Afrojack]] atingis granda internaciona suceso.
Dum la [[1990a yari]] Nederlandana e Belgiana ''House''-muziko kunfuzis en la projeto [[2 Unlimited]], qua vendis 18 milion kopii de lua muziki. Pos la 1990a yari Nederlandana [[disk-jokeo|disk-jokei]] quale [[Armin van Buuren]], [[Tiësto]], Hardwell, [[Sander van Doorn]] ed [[Afrojack]] atingis granda internaciona suceso.


En klasika muziko, [[Louis Andriessen]] konsideresas un di la maxim bona kompozisti viva. Eminenta violinisti esas [[Janine Jansen]] ed [[André Rieu]]. [[Lavinia Meijer]] esas notora [[harpo|harpisto]]. En [[2012]] el lansis [[CD]] kun muziki de [[Philip Glass]] transskribita por harpo, kun la propr aprobo de Philip Glass.<ref>[http://www.allmusic.com/album/philip-glass-metamorphosis-the-hours-mw0002435025 Lavinia Meijer – Philip Glass : Metamorphosis & The Hours], Allmusic.com</ref><br />
En klasika muziko, [[Louis Andriessen]] konsideresas un di la maxim bona kompozisti viva. Eminenta violinisti esas [[Janine Jansen]] ed [[André Rieu]]. [[Lavinia Meijer]] esas notora [[harpo|harpisto]]. En [[2012]] el lansis [[CD]] kun muziki de [[Philip Glass]] transskribita por harpo, kun la propr aprobo de Philip Glass.<ref>[http://www.allmusic.com/album/philip-glass-metamorphosis-the-hours-mw0002435025 Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours], Allmusic.com</ref><br />
La koncertodomo ''Concertgebouw'' esas domo por la Royal Simfinial Orkestro (''Koninklijk Concertgebouworkest''), konsiderata un di la maxim bon orkestri dil mondo.
La koncertodomo ''Concertgebouw'' esas domo por la Royal Simfinial Orkestro (''Koninklijk Concertgebouworkest''), konsiderata un di la maxim bon orkestri dil mondo.


La muziko de [[Aruba]] e de l'anciena [[Nederlandana Antili]] mixuras Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziko de altra Karibeana insuli, quale [[Barbados]], [[Martinik]], [[Trinidad e Tobago]] e [[Guadelupa]]. [[Surinam]], ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro ''kaseko'' a l'insuli. En [[Kuracao]] kreesis muzikala jenro konocita kom ''tumba''.
La muziko de [[Aruba]] e de l'anciena [[Nederlandan Antili]] mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, quale [[Barbados]], [[Martinik]], [[Trinidad e Tobago]] e [[Guadelupa]]. [[Surinam]], ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro ''kaseko'' a l'insuli. En [[Kuracao]] kreesis muzikala jenro konocita kom ''tumba''.


=== Sporto ===
=== Sporto ===
Lineo 151: Lineo 151:


== Referi ==
== Referi ==
⚫
{{Wikivortaro}}
{{reflist}}
{{reflist}}

{{EU-stati}}
{{EU-stati}}


Versiono ye 00:26, 26 apr. 2016

Nederlando
Koninkrijk der Nederlanden
Standardo di Nederlando Blazono di Nederlando
Nacionala himno:
Het Wilhelmus
Urbi:
Chefurbo: Amsterdam
Precipua urbo: Amsterdam
Lingui:
Oficala lingui: Nederlandana, Friziana, Papiamento (en Bonaire), Angliana (en Sint Eustatius e Saba)
Guvernerio:
Tipo: Monarkio
· Rejo: Willem-Alexander
· Chefministro: Mark Rutte
Surfaco: (135ma maxim granda)
· Totala: 41 526 km²
· Aquo: 18,41 %
· Totala: 16 500 156 (2009)
· Denseso di habitantaro: 396 hab./km²
Plusa informi:
Valuto: Euro
Veho-latero: dextre
ISO: NL
NLD
528
Reto-domeno: .nl*
Precipua religio: Kristanismo (historiale precipue protestantismo)


Nederlando esas lando en westala Europa. Lua vicina landi esas:

En nordo ed en westo jacas Norda Maro.

Nederlando esas membrostato dil Europana Uniono, NATO, OKED, MOK, e signatis la protokolo di Kyoto. Kun Belgia e Luxemburgia ol facas parto de l'ekonomiala regiono Benelux.

Bazala fakti pri Nederlando:

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Nederlando

Dum la rejio di Karolus la 5ma di Germania la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qua inkluzis nuna Belgia e Luxemburgia. En 1579 la nordo di regiono unionis e formacis l'Utrecht Uniono, kontrato pri reciproka defenso kontre Hispanian armeo.

Ye la 26ma di julio 1581 la provinci qui formacis nuna Nederlando deklaris nedependo, renversis oficale la rejulo Felipe la 2ma ed adoptis la republiko, qua duris til 1795. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e milito duris til 1648.

Nederlandana koloniala imperio. En klara-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana Eest-India-Kompanio. En obskura-verda, teritorii de, od administrita da Nederlandana West-India-Kompanio. En flava, teritorii okupita dum la 19ma yarcento.

Nederlandana koloniala imperio komencis kreskar dum la 17ma yarcento. En 1614 Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo di Manhattan-insulo - nune New York. En Sudafrika Nederlandani establisis su en 1652. Cirkum 1650 Nederlandani posedis aproxime 16 000 komercala navi[1], e lua habitantaro kreskis de 1.5 til 2 milioni habitanti. Multa ekonomiala historiisti konsideras Nederlando kom la bersilo di moderna kapitalismo. En Amsterdam fondesis l'unesma borso dil mondo.

En 19 di januaro 1795, un dio pos princo Willem 5ma di Orange fugar vers Anglia, Bataviana republiko proklamesis, simile a Franciana republiko, e lastis til 5 di junio 1806. De 1806 til 1810 Napoleon Bonaparte establisis Rejio di Holando kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo Louis Bonaparte. En 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til 1813.

En 1815 Kongreso di Wien establisis l'Unionita Rejio di Nederlando, expansita sude por kontrolar nuna Belgia e Luxemburgia. En 1830 Belgiani revoltis e deklaris nedependo. En 1890 l'uniono kun Luxemburgia cesis.

Dum Unesma mondomilito, quankam Nederlando restis neutre, lando esis forte volvita en milito[2]. Germaniani projetis invadar lando, ma generalo Helmuth Johann Ludwig von Moltke abortis la plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en 1916.

Rotterdam pos bombardo da Germanian Luftwaffe.

En 10 di mayo 1940 dum Duesma mondomilito Nacionalsocialista Germania invadis Nederlando por atakar Francia en 14 di mayo Nederlando kapitulacis. Dum Germanian okupeso, cirkum 100,000 judi transportesis vers koncentro-kampeyi en Germania, Polonia e Chekoslovakia, inkluzite juda puerino Anne Frank. Nur 876 transvivis til finar milito.

Lando esis un di la fondinti di Benelux (ekonomial alianco kun Belgia e Luxemburgia) en 1944 e pose esis un de sis fondinti Europana Karbono- e Stalo-Komuneso en 1951 e pose de Europana Komuneso Ekonomiala, embriono di nuna Europana Uniono. Lando anke esis un di 12 fondinti di NATO, la 4ma di aprilo 1949. Dum 1960a e 1970a yari eventis multa sociala transformi: yuni, specale studenti, refuzis tradicional etiko ed avancis en temi quale yuri por mulieri, sexualeso, desarmizo ed ekologiala temi.

Rejino Beatrix.

Ye la 30ma di aprilo 1980 rejino Juliana abdikis, e lua filiino Beatrix asumis. Dum lua regno signatesis la kontrato di Maastrich, qua kreis Europana Uniono la 1ma di januaro 1993.

Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da Kristana-Demokratiala partisi, qui guvernis lando de la 1910a yari. To chanjesis en 1994, kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til 2002. La 6ma di mayo ta yaro Pym Fortuyn, populisto di dextra kontre l'enmigrado, asasinesis. Lia partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol en la sequanta elekto.

La 10ma di oktobro 2010 Nederlandan Antili desaparis. Kom rezulto di plebiciti Bonaire, Sint Eustatius e Saba decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, dum ke Aruba, Sint Maarten e Kuracao votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.

Politiko

Rejulo Willem-Alexander.
Binnenhof, sideyo dil duchambroza parlamento di Nederlando ed oficeyo dil chefministro.

Nederlando esas konstitucala monarkio. La chefo dil stato esas la rejo, nune Willem-Alexander. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nune Mark Rutte. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la Senato kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblaji.

Judiciala povo kompozesas da 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumvivanta ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.

Konstituco di lando skribesis en 1815 e sufris revizo en 1848 por institucar parlamentala demokratio. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en 1993. Super lua texto, por enkorpigar Aruba, Sint Maarten e Kuracao, existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.

De longa tempo, lando havas tradiciono di sociala tolero. La 18ma yarcento dum ke protestantismo esis l'oficala religio, katolikismo e judaismo toleresis. Nune, lando konsideresas un di maxim liberala dil mondo en aferi quale aborto, yuri por homosexuali, uzajo di drugi, edc.

Politikala subdividuro

Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla kun lua guberniestro. La provinci esas:

Mapo di Nederlando kun lua provinci (nomi en Angliana).

Geografio

Peizajo en Frizia.

L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la latitudi50º e 54º N, e la longitudi 3 e 8ºW. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: Rheno e du de lua branchi, Waal e Meuse. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la mar-nivelo.

La dominacanta vento en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema marala klimato, kun kolda someri e moderema venti, e humideso frequente alta. To eventas specale en litoro, ube la temperaturi povas esar 10ºC plu alta kam en la regioni marfore, sud-este de lando. Konjelanta temperaturi (infre 0ºC) ordinare eventas de la duimo di novembro til la fino di marto. Nivo povas okurar de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.

Karibiana insuli (Bonaire, Saba e Sint Eustatius) esas specala komoni de Nederlando. Lua klimato esas tropikala, varma dum tota yaro. Dum somero, uragani povas frapar Saba e Sint Eustatius.

Ekonomio

La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa.
 Precipua artiklo: Ekonomio di Nederlando

Nederlando havas forta ekonomio, ed esas un di 10 maxim granda exportaceri dil mondo. Pos la 16ma yarcento la konstrukturo di navi, la pesko, l'agrokultivo, la komerco e la banki esas la precipua ekonomial agadi di lando. La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa.

L'industrio di alimenti esas la precipua industriala sektoro. Altra importanta industrii esas kemiala, metalifala, mashinifari, elektrikala produkti, e turismo.

Demografio

La 5ma di novembro 2011 Nederlando havis cirkum 16 735 100 habitanti[3]. Ol esas la 11ma granda de Europa en habitantaro totala. Lua denseso di habitantaro (cirkum 400 personi/km²) esas un di la maxim granda dil mondo. Cirkum 7.6 milion habitanti vivas en l'ekonomiala regiono koncita kom Randstat, qua extensas su tra la provinci Norda Holando, Suda Holando, Utrecht e Flevoland.

La majoritato de la habitantaro - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas Indoneziani (2,4%), Germani (2,4%), Turki (2%) ed altra. Plu kam 99% de la habitantaro savas lektar e skribar.

Nederlandana parolesas da la majoritato dil habitanti. Friziana parolesas en Frizia, ube anke esas oficala.

Kulturo

Simboli ed ikoni de Nederlandana kulturo.
Erasmus de Rotterdam.

Nederlando esis la patrio di filozofi quale Erasmus de Rotterdam e Baruch Spinoza. Multa verki de René Descartes skribesis en Nederlando. En cienco, lando havas nomi quale Christiaan Huygens (deskovrinto di Titan, luno de Saturno, e l'unesma persono qua propozis ke la foto voyajas tra la spaco en ondi), Antonie van Leeuwenhoek (qua developis l'unesma mikroskopo), Daniel Bernoulli (studiisto di teorio di probablesi e mekaniko di fluidi), edc. Dum 20ma yarcento lando havis Nobel-laureati quale Jacobus Henricus van 't Hoff, Christiaan Eijkman, Paul Jozef Crutzen, ed altra.

Nederlando esas notora por lua piktisti, quale Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen, Jacob van Ruysdael ed altra. De la 19ma e 20ma yarcenti la maxim famoza piktisti esis Vincent van Gogh e Piet Mondrian. Maurits Cornelis Escher esas notora grafik-artisto.

En la literaturo, importanta nomi esas Desiderius Erasmus, Joost van den Vondel, Pieter Corneliszoon Hooft, Multatuli, Willem Frederik Hermans, ed altra.

En la cinemo filmifisti quale Paul Verhoeven, Jan de Bont, Dick Maas e Theo van Gogh atingis internaciona notoreso.

Muziko

Shocking Blue.
2 Unlimited.

Lando havas multopla muzikala tradicioni. Lua precipua folklorala jenro esas Levenslied, "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala rock e pop aparis dum la 1960a yari, kun forta influo de Usa ed Unionita Rejio. Dum la 1960a e 1970a yari la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi quale Shocking Blue (kun lua kansono Venus), Golden Earring e Focus atingis internaciona suceso.

Dum la 1990a yari Nederlandana e Belgiana House-muziko kunfuzis en la projeto 2 Unlimited, qua vendis 18 milion kopii de lua muziki. Pos la 1990a yari Nederlandana disk-jokei quale Armin van Buuren, Tiësto, Hardwell, Sander van Doorn ed Afrojack atingis granda internaciona suceso.

En klasika muziko, Louis Andriessen konsideresas un di la maxim bona kompozisti viva. Eminenta violinisti esas Janine Jansen ed André Rieu. Lavinia Meijer esas notora harpisto. En 2012 el lansis CD kun muziki de Philip Glass transskribita por harpo, kun la propr aprobo de Philip Glass.[4]
La koncertodomo Concertgebouw esas domo por la Royal Simfinial Orkestro (Koninklijk Concertgebouworkest), konsiderata un di la maxim bon orkestri dil mondo.

La muziko de Aruba e de l'anciena Nederlandan Antili mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, quale Barbados, Martinik, Trinidad e Tobago e Guadelupa. Surinam, ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro kaseko a l'insuli. En Kuracao kreesis muzikala jenro konocita kom tumba.

Sporto

Nederlandana futbalisti Arjen Robben e Robin van Persie pleas por Nederlandana esquado en 2012.

Cirkum 4.5 milioni de la 16.8 milion habitanti de Nederlando registragesas en un de la 35,000 sportala klubi di Nederlando. Cirkum 2/3 de lua habitantaro evante 15 til 75 yari praktikas sporti omna semani.[5] Futbalo esas la maxim populara sporto, ante hockey en la feldo e volebalo. Teniso, gimnastiko e golfo esas la maxim populara individuala sporti.[6]

Extera ligili

Referi

Wikipedio
Wikipedio
Wikivortaro explikas
ca rubriko
en altra lingui: Nederlando
  1. ↑ The middle colonies Digital History
  2. ↑ Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.
  3. ↑ CBS - Population counter - Extra Statistics Netherlands
  4. ↑ Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours, Allmusic.com
  5. ↑ ned.univie.ac.at (20080925042514). Sport in Nederland (Nederlandana).
  6. ↑ sport.nl. 24 di julio 2006 (20070812034648). Ledental sportbonden opnieuw gestegen.
Flago dil Europana Uniono
Europana Uniono
 Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia
Negocianta stati: Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlando&oldid=895561"