Nigeria

Nigeria
Federal Republic of Nigeria Àpapọ̀ Olómìnira ilẹ̀ Nàìjíríà Njíkötá Óchíchìiwù Naíjíríà جمهورية نيجيريا (Jam-huriyar Tarayiar Nijeriya) Republik Federaal bu Niiseriya
Standardo di Nigeria	Blazono di Nigeria
Nacionala himno:
Arise O Compatriots, Nigeria's Call Obey
Urbi:
Chefurbo:	Abuja
· Habitanti:	778 567 (2006)
Precipua urbo:	Lagos
Lingui:
Oficala lingui:	Angla. Hausa, Igbo ed Yoruba konsideresas oficala en kelka regioni
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Muhammadu Buhari
Surfaco: (32ma maxim granda)
· Totala:	923 768 km²
· Aquo:	1,4 %
Habitanti: (7ma maxim granda)
· Totala:	182,202,000 (2015)
· Denseso di habitantaro:	188.95 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Naira
Veho-latero:	dextre
ISO:	NG
	NGA
	566
Reto-domeno:	.ng*
Precipua religio:	Kristanismo, Islamo, Animismo

Nigeria esas lando jacanta en westal Afrika. Lu havas kom vicini Benin, Nijer, Chad e Kamerun.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Nigeria

imperio Songhai cirkum la yaro 1500.

L'unesma registri pri la populo Hausa en la nordo di Nigeria evas de 999, en Kano e Kacina. Le Hausa e l'imperio Kanem-Bornu prosperis per komerco inter nordal ed ocidentala Afrika. Sude de nuna Nigeria, en la regioni Ifẹ ed Oyo prosperis rejii dil Yoruba, inter la yari 700 e 900. Tamen, la maxim importanta rejio en la regiono esis la Rejio di Benin, qua duris de la 15ma ti la 19ma yarcento. Lua dominaco atingis l'urbo Eko (rinomizita "Lagos" dal Portugalani). Altra importanta rejio esis l'imperio Songhai, fondita cirkume 1494, qua duris til 1591.

Che Biafra, regiono sude de Nigeria, la rejio di Nri establisesis dal populo Igbo en 948. La rejio duris til 1911, kande Britaniana trupi koaktis la rejulo (eze Nri) abandonar lua rituala povo.

Portugalani esis l'unesma Europana exploreri e komercisti en la regiono, ed establisis su en du portuala urbi rinomizita Lagos e Calabar. Li anke kompris sklavi en la regiono.

En 1885 Nigeria eniris la Britaniana influo-sfero, ed ye la 1ma di januaro 1901 Nigeria divenis Britaniana protektorato. Kelka militi dum fino di la 19ma yarcento e komenco di la 20ma yarcento permisis Britaniani okupar la regiono.

Flago di la Kolonio e Protektorato di Nigeria (1914 til 1960)

En 1914 omna regiono di nuna Nigeria unionesis sub Britaniana dominaco, e divenis la "Kolonio e Protektorato di Nigeria". L'ocidentala instrukto e la developo di moderna ekonomio evolucionis plu rapide en la sudo kam en la nordo del teritorio, e la konsequi di ta difero persistas til nun. Sklaveso divenis komplete nelegala nur en 1936.

Pos la Duesma mondomilito kreskis nacionalismo en la regiono, ed Unionita Rejio decidis donar autonomio a Nigeria. La lando fine divenis nedependanta de Unionita Rejio ye la 1ma di oktobro 1960 kom monarkio, havante Elizabeth la 2ma dil Unionita Rejino kom rejino. En 1963 Nigeria divenis republiko, havante Nnamdi Azikiwe kom lua chefo di stato ed unesma prezidanto. Abubakar Tafawa Balewa, lor chefministro de pos la 1ma di oktobro 1959, duris esar chefo di guvernerio.

La lando havis poka stabileso politikala dum la yari 1960ma, e serio di stato-stroki eventis. En mayo 1967 la sudala regiono di la lando, nomizita Biafra, probis divenar nedependanta. Balde komencis interna milito qua duris til la 6ma di julio 1970. On kalkulas ke 1 milion til 3 milion personi mortis en la regiono dum la tri-yara milito, sive pro morbi, sive pro famino, sive konseque de la milito.

De pos 2002 la nordo di la lando subisis la sekrecana violento dil islamala grupo Boko Haram, qua deziras abolisar sekulara guvernerio por implantacar Sharia legaro en tota la lando.

Politiko

La nuna prezidanto, Muhammadu Buhari.

Domo di Reprezentanti (parlamento) di Nigeria.

Nigeria esas prezidantala federala republiko simile ad Usa. La chefo di stato e la chefo di guvernerio esas la prezidanto, qua elektesas dal populo segun distriktala sistemo, por 4-yara periodo.

La parlamento havas 2 chambri, Senato e Domo di Reprezentanti. La Senato havas 109 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, kontre ke la Domo di Reprezentanti (House of Representatives) havas 360 membri qui elektesas dal populo por 4-yari. La nuna konstituco aprobesis ye la 29ma di mayo 1999.

Existas tri legala sistemi en Nigeria: l'ordinara legaro (qua derivas del antea Britaniana koloniala legaro), la kustumala legaro (qua derivas de lokala tribuala tradicioni e kustumi), e la legaro sharia, uzata en la Mohamedana regioni e stati del nordo di la lando. La maxim alta korto di Nigeria esas la Supra Korto.

Geografio

Nigeria havas diversa peizaji. Norde til sude: Sahara (dezerto), Sahel (savano), tropikala foresto, monti sud-este e plaji sude. Che foresti proxim la litoro, la pluvo-quanto varias de 2.000 mm til 4.000 mm omnayare.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Nigeria

Demografio

Segun statistiki de The World Factbook por 2018, Nigeria havis 203 452 505 habitanti. La maxim multa (27,4%%) esas Hausa, Igbo (Ibo) esas 14.1%, Yoruba 13.9%, Fulani 6.3%, Tiv 2.2%, Ibibio 2.2%, Ijaw/Izon 2%, Kanuri/Beriberi 1.7%, Igala 1%, altri 28.9%, e sen informo esis 2%, segun statistiki de 2013.

L'oficala linguo di la lando esas Angla. Hausa, Yoruba, Igbo (Ibo), Fulani ed cirkume 500 altra lingui anke parolesas. La kreola varietato dil Angla parolata en Nigeria funcionas kom "lingua franca" inter lua diferanta populi.

La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 51,6% de la habitantaro. Katoliki esas 11,2% de la habitantaro, 35,7% praktikas altra religii Kristana, 0,9% praktikas tradicionala religii, e 5% ne informis pri religio, segun statistiki de 2013.

Lua chef-urbo esas Abuja, ma la maxim granda urbo esas Lagos. Altra importanta urbi esas Kano ed Ibadan.

Kulturo

Futbalo esas la maxim populara sporto de la lando.